Προβολή ταινίας: Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι (1979)

Δελτίο Τύπου

[…] Τα παιδιά ξέρουν καλά 

ότι το αδύνατο είναι η πιο ωραία λύση…

                                                                                                                               (Τάσος Λειβαδίτης, Τα μοναχικά βήματα)

1Ο πολιτιστικός σύλλογος “ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ”  εγκαινιάζοντας τον δεύτερο κύκλο των προβολών του κινηματογραφικού αφιερώματος στον φημισμένο ιταλικό κινηματογράφο με τον γενικό τίτλο: “Μικρά Αριστουργήματα Μεγάλων Ιταλών Σκηνοθετών”, θα προβάλλει στα Χανιά τηνΚυριακή, 17/01/2016 στις 8.00 μ.μ. στη γνώριμη αίθουσα του Τ.Ε.Ε. Δυτικής Κρήτης (Νεάρχου 23) την ταινία: “Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι” (1979) του Φραντζέσκο Ρόζι.

Πριν την ταινία θα παρουσιάσει μια σύντομη εισήγηση για το σπουδαίομυθιστόρημα του Κάρλο Λεβί: “Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι” ο εκπαιδευτικός Γιώργος Παπαγρηγοράκης.
Έγχρωμη Ιταλική ταινία

Σκηνοθεσία: Francesco Rosi

Σενάριο: F. Rosi , T. Guerra , R. La Capria

Παίζουν οι ηθοποιοί:  Gian Maria Volonte, Alain Cuny, Paolo Bonacelli, Lea massari, Irene Pappa, Francois Simon, Stavros Tornes…

Περίληψη: Εκεί όπου ο δρόμος και το τραίνο αφήνουν την παραλία και στρέφουν στην εγκατάλειψη , φθάνεις στη Λουκανία. Ο Χριστός δεν έφθασε τόσο μακριά, ούτε ο χρόνος, ούτε ανθρώπου ψυχή, ούτε η ελπίδα, ούτε η σχέση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος , ούτε η Λογική ούτε και η Ιστορία. Κανείς δεν ήρθε εδώ εκτός από κατακτητές, εχθρούς ή αναίσθητους επισκέπτες. Οι εποχές περνούν χωρίς συναίσθηση για του χωρικού το μόχθο, όπως και 3000 χρόνια προ Χριστού. Σ’ αυτή τη σκοτεινή γη χωρίς αμαρτία χωρίς λύτρωση, όπου το κακό δεν είναι ηθική αλλά γήινος πόνος που υπάρχει σε γήινα πράγματα, ο Χριστός δεν ήρθε. Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι.» ( Κάρλο Λέβι ) 1935.

2Ο γιατρός και ζωγράφος Κάρλο Λέβι από το Τορίνο, καταδικασμένος σε εξορία από το φασιστικό καθεστώς , φτάνει στο σταθμό του τραίνου στο Έμπολι και συνοδευόμενος από δύο καραμπινιέρους συνεχίζει για το απομονωμένο χωριό Gagliano. Στη διάρκεια της παραμονής του εκεί γνωρίζει τους διάφορους χαρακτήρες του χωριού ακούγοντας τις ιστορίες και τις συμβουλές τους. Συναντά τον αντιδραστικό παπά Don Trajella, τον πονηρό φασίστα δήμαρχο Don Luigi, τη μυστηριώδη Giulia ( Ειρήνη Παππά) και άλλους. Ο Κάρλο αρχίζει να εξοικειώνεται με την μικρή κοινωνία του χωριού και ιδιαίτερα με τους χωρικούς στους οποίους δίνει ιατρικές συμβουλές και φροντίδα. Γυρνάει στο Τορίνο, αφού ο κατακτητής της Αβυσσινίας Μουσολίνι του δίνει χάρη, γεμάτος αναμνήσεις.

Λίγα λόγια για τον σκηνοθέτη Francesco Rosi: Φραντσέσκο Ρόζι (1922 – 2015):
Ιταλός σκηνοθέτης του κινηματογράφου, γνωστός για τις πολιτικές ταινίες του, που έδωσαν νέα πνοή στον ιταλικό κινηματογράφο της δεκαετίας του ‘60.

3 Ο Φραντσέσκο Ρόζι (Francesco Rosi) γεννήθηκε στις 15 Νοεμβρίου 1922 στη Νάπολη. Σε ηλικία 4 ετών μπήκε για πρώτη φορά σε κινηματογράφο για να δει με τον πατέρα του την ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν«Το χαμίνι». Η εμπειρία του αυτή ήταν καθοριστική για να ασχοληθεί αργότερα με τον κινηματογράφο και οι σπουδές του στα νομικά ήταν απλά μία παρένθεση.

Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του στο ραδιόφωνο, ως ηθοποιός, σεναριογράφος και σκηνοθέτης (1944) και στη συνέχεια επιδόθηκε στην εικονογράφηση βιβλίων. Το 1946 εργάστηκε ως βοηθός του σκηνοθέτη Έτορε Τζανίνι σε θέατρο της Ρώμης και το 1947 συμμετείχε ως συγγραφέας και ηθοποιός σε διάφορες επιθεωρήσεις.

Στον κόσμο της μεγάλης οθόνης μπήκε το 1948 ως βοηθός του σκηνοθέτη Λουκίνο Βισκόντι στην ταινία «Η γη τρέμει» και παρέμεινε ως βοηθός του σε ταινίες όπως το «Μπελίσιμα» (1951) και «Σένσο» (1952). Η μαθητεία του κοντά στον μεγάλο δημιουργό ήταν καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία του στο χώρο του κινηματογράφου. Συνεργάστηκε, επίσης, με γνωστούς ιταλούς σκηνοθέτες, όπως ο Μικελάντζελο Αντονιόνι και ο Μάριο Μονιτσέλι.

Το 1957 σκηνοθέτησε μαζί με τον Βιτόριο Γκάσμαν την ταινία «Κην», βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό του Δουμά σε διασκευή Σαρτρ, προτού αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην σκηνοθεσία, ξεκινώντας με την ταινία «Η γυναίκα με το φλογερό κορμί» («La sfida», 1958), που ασχολείται με την Καμόρα, τη ναπολιτάνικη μαφία. Το 1959 ακολούθησε «Η συμμορία των 10 Ναπολιτάνων» («I Magliari»), με θέμα τους ιταλούς μετανάστες του Αμβούργου, έντονα επηρεασμένη, όπως και η πρώτη, από το αμερικανικό φιλμ νουάρ.

4 Το 1962 υπογράφει την ταινία «Τζουλιάνο ο αρχιληστής», γυρισμένη σε φυσικούς χώρους και με ερασιτέχνες ηθοποιούς, και καταξιώνεται ως σημαντικός σκηνοθέτης. Είναι μία συναρπαστική έρευνα γύρω από τις ρίζες της σικελικής μαφίας, με αφορμή τη δολοφονία του περιβόητου μαφιόζου Σαλβατόρε Τζουλιάνι. Η σημαντική αυτή ταινία έχει μεγάλη ιστορική σπουδαιότητα, γιατί αποτελεί τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στον ιδεολογικό κινηματογράφο και τον κινηματογράφο – θέαμα. Ο ίδιος ο αρχιληστής παραμένει άφαντος στην ταινία και η αφήγηση, αντί να κινείται στον παρόντα χρόνο, ανατρέχει στο παρελθόν, ενσωματώνοντας δοκίμιο, πολιτική, κοινωνιολογία και αισθητική, σ’ έναν ορμητικό και πηγαίο δημοσιογραφικό λόγο.

Πιο κλασική στη δομή της είναι η επόμενη ταινία του «Τα χέρια πάνω από την πόλη» (1963), που ξεσκεπάζει τις σχέσεις ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και τη μαφία των εργολάβων, με αφορμή την κατάρρευση μιας λαϊκής πολυκατοικίας στη Νάπολη με δεκάδες θύματα και τις προσπάθειες συγκάλυψης. Η ταινία αυτή, που τιμήθηκε με τον «Χρυσό Λέοντα» του Κινηματογραφικού Φεστιβάλ της Βενετίας (1963), συζητήθηκε πολύ στην Ιταλία και αποτέλεσε την αφετηρία της πολιτικής ταινίας που έγινε μόδα στον ιταλικό και γαλλικό κινηματογράφο στα τέλη της δεκαετίας του ‘60 και στις αρχές της δεκαετίας του ‘70.

Ο Ρόζι, που συνδυάζει τα διδάγματα του νεορεαλισμού με ένα νέο και βαθύτερο ρεαλισμό που αρχίζει να παρουσιάζεται στον ιταλικό κινηματογράφο της δεκαετίας του ‘60 με τον Αντονιόνι, τον Παζολίνι και άλλους, συνεχίζει τις μαχητικές του έρευνες γύρω από διάφορα κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Ξεκινά από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο(«Άνθρωποι εναντίον ανθρώπων», 1970), συνεχίζει με τα προβλήματα του Τρίτου Κόσμου σε σχέση με το πετρέλαιο, αλλά και την ενεργειακή πολιτική των ανεπτυγμένων χωρών («Υπόθεση Ματέι», 1972), τη δράση της μαφίας στην Αμερική, αλλά και στη μεταπολεμική Ιταλία («Λάκι Λουτσιάνο», 1973) και φθάνει ως την εμφάνιση της τρομοκρατίας, την πολιτική αστάθεια και τη δράση της άκρας δεξιάς στην Ιταλία τη δεκαετία του ‘70 («Δολοφονίες διακεκριμένων», 1976), τον φασισμό («Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι», 1979) βασισμένο στο ομώνυμο αριστούργημα του Κάρλο Λέβι και τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα («Τα τρία αδέλφια», 1981).

Τα επόμενα χρόνια και με την πάροδο της ηλικίας ο δημιουργικός του οίστρος βρίσκεται σε ύφεση, ακολουθώντας την πορεία του ιταλικού σινεμά. Το 1984 δίνει μία ενδιαφέρουσα κινηματογραφική διασκευή της «Κάρμεν» του Μπιζέ και τρία χρόνια αργότερα μία άνιση διασκευή του μυθιστορήματος του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες «Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου». Πολύ πιο επιτυχημένη είναι η ταινία «Νέα Υόρκη – Παλέρμο», 1990), που καταγράφει το σύγχρονο πρόσωπο της μαφίας.

Το 1972 τιμήθηκε με τον Χρυσό Φοίνικα του Κινηματογραφικού Φεστιβάλ των Καννών για την ταινία του «Υπόθεση Ματέι». Τον Φεβρουάριο του 2008, κατά τη διάρκεια του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου, προβλήθηκε μία ρετροσπεκτίβα του έργου του και του απονεμήθηκε ο «Χρυσός Άρκτος» για το σύνολο του έργου του.

Ο Φραντσέσκο Ρόζι πέθανε στη Ρώμη στις 10 Ιανουαρίου 2015, σε ηλικία 92 ετών. Είχε προηγηθεί το 2010 ο θάνατος της συζύγου του Τζιανκάρλα Μαντέλι, με την οποία είχε αποκτήσει μία κόρη το 1966, την ηθοποιό Καρολίνα Ρόζι.
Ο Νότος και φιλμογραφία του F. Rosi: Ο Ρόσι είναι γεννημένος στη Νάπολι και αυτή η ιδιότητα είναι που οδηγεί την καλλιτεχνική δημιουργικότητά του. Ο Νότος επηρεάζει την τέχνη του και τα θέματα που αφορούν το Νότο αφορούν και τον ίδιο. Η περισσότερη δουλεία του κινείται καθαρά γύρω από την ιδέα του Νότου τόσο γεωγραφικά όσο και θεματικά. Ταινίες που αναφέρονται στη γενέτειρα του Νάπολι όπως οι La Sfida, Mani Sulla Citta, όσο και ταινίες που αφορούν τις φτωχότερες και πιο απομονωμένες περιοχές τις Ιταλίας.

5Βάζοντας τις περιοχές αυτές σε πρώτο πλάνο ο Ρόσι αναλύει το φαινόμενο του οικονομικού και μορφωτικού αποκλεισμού που αντιμετωπίζει ο Νότος. Εκεί γίνεται φανερή η πρόθεσή του όταν δείχνει τη βαθιά αλληλεγγύη του με τους ανθρώπους αυτών των περιοχών. Με την ίδια οπτική ο Ρόσι δείχνει και την Ισπανία και την Λατινική Αμερική σε ταινίες όπως Carmen, Momento Della Verita, Cronaca di una Morte Annunciata. Στο Momento Della Verita αφηγείται την ζωή και το θάνατο του ταυρομάχου Miguelin και εκφράζει την αντίφαση μιας καταπιεστικής κοινωνίας που κάθε προσπάθεια αποφυγής της μιζέριας καταλήγει στο θάνατο. Ο Νότος του Ρόσι είναι παγκόσμιος και αγκαλιάζει τον περισσότερο κόσμο. Ο μηχανισμός που συνταιριάζει τη Νάπολη ή τη Σικελία με τον υπόλοιπο κόσμο περνάει σε άλλο επίπεδο και αναγνωρίζει τη δυνατότητα της ύπαρξης του ανθρώπου σε κάθε είδους κοινωνία, με μεγαλύτερες ή μικρότερες προοπτικές. Για αυτό το λόγο ο Νότος για τους χαρακτήρες του Ρόσι είναι μια αποκάλυψη. Όταν κάποιος επισκέπτεται το Νότο, όπως ο εξόριστος Carlo Levi ή ο μεγιστάνας Enrico Matei από το Il caso Matei ή όταν κάποιος επιστρέφει στο Νότο όπως ο Lucky Luciano δέχονται τη διδασκαλία των χωρικών και αποκτούν μια καινούρια προοπτική στη θεώρηση του κόσμου. Αυτή η αποκάλυψη είναι ο τρόπος του σκηνοθέτη να διαφωτίσει το θεατή.

Φιλμογραφία του Francesco Rosi:

  • La Sfida (The Chalenge) 1958
  • I Magliari (The Weavers) 1959
  • Salvatore Giulliano 1961
  • Le mani sulla citta (Hands on the city) 1963
  • Momento della verita (The moment of truth) 1965
  • C’ era una volta (More than a miracle) 1967
  • Uomini contro (Just another war) 1970
  • II caso mattei (The Mattei afaire) 1972
  • Lucky Luciano 1974
  • Cadaveri eccellenti (Illustrus Corpses) 1976
  • Cristo ssi e fermato a Eboli 1979
  • Tre fratelli (Three brothers) 1981
  • Carmen 1984
  • Cronaca di una morte annunciata 1987
  • Dimenticare Palermo (Palermo connection) 1990
  • Diario Napoletano 1992
  • La Tregua (The Truce) 1996

 

Ο Κάρλο Λέβι σταμάτησε στο Έμπολι

Γράφει ο ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ

Ελευθεροτυπία, Σάββατο 11 Οκτωβρίου 2014

Με αφορμή το δίγλωσσο (ελληνικά και ιταλικά) λεύκωμα «Matera. Η γη των βράχων. La terra dei sassi» της Τζένης Λυκουρέζου, με το οποίο ανοίγει το ένθετο «Βιβλιοθήκη» αυτού του Σαββάτου, θα ήταν παράλειψή μας εάν δεν υπήρχε μια αυτονόητη και δίκαιη αναφορά στο έργο του Ιταλού συγγραφέα, ζωγράφου και ιατρού Κάρλο Λέβι (1902-1975).

Γνώρισε από κοντά την επαρχία της Ματέρα και των γύρω περιοχών, από το 1935 ως το 1936, ως εσωτερικός εξόριστος του φασιστικού καθεστώτος. Ωστόσο, το βιβλίο το έγραψε αργότερα στη Φλωρεντία, από τον Δεκέμβριο του 1943 έως τον Ιούλιο του 1944.

Το μυθιστόρημα «Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι», αν και κυκλοφόρησε το 1945 από τον εκδοτικό οίκο Εϊνάουντι, δεν είναι ένα έργο και μία χρονολογία που έχουν παλιώσει, κι ας κοντεύουν εβδομήντα χρόνια από την ολοκλήρωση της συγγραφής του μυθιστορήματος.

6Δεν έχει παλιώσει, γιατί ο νεοφασισμός και ο νεοναζισμός επανέρχονται στην Ευρώπη με κοινοβουλευτικά ενδύματα και εθνικιστικές μάσκες.

Δεν έχει παλιώσει, γιατί ο Κάρλο Λέβι μάς προσφέρει μία από τις ευανάγνωστες λογοτεχνικές του στιγμές.

Δεν έχει παλιώσει, γιατί καταφέρνει να μην παραμείνει στα όρια του αυτοβιογραφικού λόγου.

Δεν έχει παλιώσει, γιατί ξεφεύγει από την εύκολη καταγγελία εναντίον του μουσολινικού καθεστώτος.

Δεν έχει παλιώσει, γιατί δεν αυτογοητεύεται από την εσωτερική εξορία του.

Και τέλος, δεν έχει παλιώσει, γιατί αντιμετωπίζει τους φτωχούς συμπατριώτες του με αίσθημα κατανόησης κι όχι διανοουμενίστικης έπαρσης.

Ο Κάρλο Λέβι εξορίζεται από τον διπλού πέλεκυ του φασισμού στο χωριό Αλιάνο, όπου τα αργιλώδη χώματά του υποχωρούν συχνά, μετά τις ισχυρές βροχοπτώσεις. Τα σκαρφαλωμένα φτωχόσπιτα στο πουθενά του Νότου κατοικούνται από ανθρώπους του τίποτα, με χαραγμένα και σκαμμένα τα πρόσωπα από την ελονοσία.

Μέσα σ’ ένα δωμάτιο μαγειρεύουν, κοιμούνται, αφοδεύουν, κάνουν έρωτα, γεννούν παιδιά.

Σ’ αυτό το ανθρωπογεωγραφικό τοπίο -στο οποίο τα σκουπίδια πετιούνται στους δρόμους!- ιδέες και σώματα είναι ένα και το αυτό, δεν ξεχωρίζουν: οι χωρικοί ζουν με τις προλήψεις της φυσικής μαγείας, ο χριστιανισμός όπως και ο κρατισμός είναι δύο ξένοι επισκέπτες, οι οποίοι δεν γίνονται αποδεκτοί από το ήθος της κοινότητας.

Το μυθιστορηματικό χωριό Γκαλιάνο, αντίγραφο του πραγματικού Αλιάνο, γίνεται ο καθρέφτης του Κάρλο Λέβι, μέσα στον οποίο το ασυνείδητο καθρεφτίζεται. Μέσα από αυτό το καθρέφτισμα ενός ανοιχτού και δεκτικού εγώ, που δεν κουράζεται να παρατηρεί, αλλά κάθε μέρα αγωνίζεται να κερδίσει ζωτικό χώρο στη νέα κοινωνικότητά του, με πρόταγμα τη συλλογικότητα που αντικαθιστά την ατομικότητα.

Σε μία μητριαρχική κοινωνία στην οποία περισσεύουν οι μάγισσες της χοϊκότητας, οι άντρες που δεν έχουν ξενιτευτεί στην Αμερική επιβιώνουν μόνον και μόνον για να γονιμοποιούν ατίθασες μήτρες. Συνήθως η πλειονότητα των αρσενικών έχει μεταμορφωθεί σε μορμολύκειο ενός εξουσιαστικού και βίαιου φασιστικού θεού που έχει την πρωτεύουσα Ρώμη ως έδρα του, με τις ανίερες ευλογίες της Καθολικής Εκκλησίας.

Στα χωριά της Λουκανίας ο εγγύτερος δρόμος για την ευημερία έχει κατεύθυνση προς το μεγάλο νεοϋορκέζικο λιμάνι, εκεί όπου κόβεται η χρόνια ασθένεια της ελονοσίας, εκεί όπου οι επαγγελματικές ευκαιρίες φαντάζουν σαν σημαιοστολισμένα μπαλκόνια τη χρονιά επανένωσης της Ιταλίας υπέρ του θεάματος για το θέαμα, εκεί όπου το μεροκάματο της στοιχειώδους επιβίωσης αποχρωματίζεται από την εθνική υπερηφάνεια και τους εθνικούς συμβολισμούς.

7  Στον ιταλικό Νότο όλα είναι άγρια, απροστάτευτα, άτεχνα, βίαια, λασπώδη, ελώδη, βρόμικα. Οι άνθρωποι επιβιώνουν από την πονεμένη ομορφιά του κρημνώδους τοπίου, μισογκρεμισμένου από τη φθορά του χρόνου, ενώ το έδαφος κατακρημνίζεται καθώς το έχουν παρασύρει τα όμβρια ύδατα και έχουν ρίξει τις εκκλησίες σε νέες χαράδρες που έχουν δημιουργηθεί, λες και ένας σατανάς επιχαίρει αρνητικά τη δημιουργία του κόσμου.

Σ’ αυτά τα χώματα γίνονται μικροεπαναστάσεις και μικροεξεγέρσεις, σ’ αυτά τα χώματα έδρασαν οι κοινωνικοί ληστές όλοι χαμένοι από χέρι, δολοφονημένοι ή φυλακισμένοι από την κρατική εξουσία. Κι όμως, ενώ γνωρίζουν ότι η ήττα τους είναι προδιαγεγραμμένη σαν εύγλωττη προφητεία, ωστόσο επιμένουν, γιατί προέχει η χαρά του παιχνιδιού, ακόμη κι όταν σκιάζεται από το φόνο.

Μοιρολάτρες όχι από άποψη αλλά από ιδιοσυγκρασία -η εκάστοτε κεντρική διοίκηση τους έχει προορίσει να πολεμούν υπέρ των Βουρβόνων, υπέρ του βασιλιά της Νάπολης- θα βρεθούν στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ή στον πόλεμο κατά της Αβησσυνίας. Κι όμως, αυτοί οι φτωχοί αγρότες δεν είναι ακριβώς επαγγελματίες στρατιώτες υπέρ του ιταλικού έθνους. Με την ευκαιρία κάθε πολεμικής σύγκρουσης, επινοούν κάθε φορά μια δικαιολογία για να αφήσουν τα γενέθλια εδάφη, τα οποία νοσταλγούν εν τη απουσία τους, σαν δεμένοι σε μία εμμονική συνήθεια, την οποία ακολουθούν σαν αφοσιωμένα σκυλιά, τα οποία θέλουν να γεράσουν και να πεθάνουν στον τόπο-αφέντη τους.

Ο Κάρλο της Ρίτας

8 Το μυθιστόρημα «Ο Χριστός σταμάτησε στο Εμπολι» του Κάρλο Λέβι πρωτομεταφράστηκε στα ελληνικά από την ποιήτρια Ρίτα Μπούμη-Παπά και κυκλοφόρησε σε βιβλίο, το 1957, από το Εκδοτικό Ινστιτούτο Μοχλός. Ξανακυκλοφόρησε σε δεύτερη έκδοση, στην ίδια μετάφραση, το 1980, από τις εκδόσεις Οδυσσέας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η γεννημένη στη Σύρο δημιουργός (1906-1984) -φέτος συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από το θάνατό της- εγκαταστάθηκε το 1920 στις Συρακούσες της Σικελίας, όπου σπούδασε παιδαγωγική και ειδικεύτηκε στη μέθοδο Μοντεσόρι -εξ ου και η ιταλομάθειά της.

Ο Χριστός προχώρησε πέρα από το Έμπολι

Μια έκθεση μας συστήνει τον εξωραϊσμένο πλέον οικισμό Ματέρα της Νότιας Ιταλίας, το αγαπημένο σκηνικό των κινηματογραφιστών, που ωστόσο έγινε γνωστό από τον συγγραφέα Κάρλο Λέβι

Γράφει η Αστραπέλλου Μαριλένα

ΤΟ ΒΗΜΑ, 14/09/2014

Νοτιοανατολικά της Τσινετσιτά, εκεί όπου απλώνεται η περιφέρεια της Μπαζιλικάτα και ξεκινά το τακούνι στην μπότα της Ιταλίας, βρίσκεται ένα σκηνικό βγαλμένο απευθείας μέσα από τα σπλάχνα της Ιστορίας.

9Θυμηθείτε την ασπρόμαυρη Βηθλεέμ του Πιερ Πάολο Παζολίνι στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» (1964) αλλά και την αιματοβαμμένη Ιερουσαλήμ του Μελ Γκίμπσον στα «Πάθη του Χριστού» (2004). Και βεβαίως, τις εξωτερικές όψεις στη Νότια Ιταλία του Φραντσέσκο Ρόσι στο «Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι» (1979) με πρωταγωνιστές την Ειρήνη Παπά και τον Τζιαν-Μαρία Βολοντέ. Στα στενά και στα αμέτρητα σκαλοπάτια της πόλης Ματέρα και στις ανήλιαγες και σκοτεινές σπηλιές του κέντρου της, του αποκαλούμενου Sassi, χτισμένου σε άγονους ασβεστολιθικούς σχηματισμούς στο χείλος ενός φαραγγιού από την αρχαιότητα, έχουν περπατήσει πολλοί σπουδαίοι σκηνοθέτες με τα συνεργεία τους για γυρίσματα ταινιών εποχής και ιδιαίτερα για τις σκηνές εκείνες που διαθέτουν βιβλικό χαρακτήρα. Εκεί βρέθηκε το 2008 και η φωτογράφος Τζένη Λυκουρέζου, μια και συνηθίζει να «επιστρέφει σε μέρη ιταλικά τα οποία συνδέονται βαθιά με ένα μακρινό ελληνικό παρελθόν και σε τοποθεσίες όπου η ίδια η μορφολογία του εδάφους παραπέμπει σε άλλες πραγματικότητες», όπως σημειώνει η Ιωάννα Βασδέκη, επιμελήτρια της έκθεσης «Matera, η γη των βράχων», στην οποία παρουσιάζονται 44 έγχρωμες αναλογικές εικόνες του μοναδικού οικισμού στο Booze Cooperativa.

Πέτρινη πόλη

10  Η μοναδική ατμόσφαιρα της πέτρινης πόλης που συχνά αποκαλείται «η Καππαδοκία της Δύσης» και σήμερα εύλογα αποτελεί έναν δημοφιλή τουριστικό προορισμό αιχμαλωτίζει και εντυπωσιάσει το βλέμμα. Αλλά αυτό δεν είναι το πιο ενδιαφέρον στοιχείο για τη φωτογενή Mατέρα και τα Sassi της ή τουλάχιστον όχι το μόνο. Η ιστορία της μετάλλαξης του τρωγλοδυτικού πολιτισμού της, αθέατη στις φωτογραφίες της Λυκουρέζου αλλά παρούσα και απτή στην πραγματικότητα, είναι εξίσου συναρπαστική με την 9.000 χρόνων διατηρημένη ομορφιά της. Η μεταφορά της εικόνας της εκτός των συνόρων της, πρωτίστως μέσα από τον κινηματογράφο, έχει συμβάλει βεβαίως στην προβολή αυτής της μικρής πόλης που σήμερα αριθμεί 3.000 κατοίκους στο κέντρο της. Ωστόσο ούτε ο Ροσελίνι ούτε οι αδελφοί Ταβιάνι που τη χρησιμοποίησαν επανειλημμένα ως «πλατό» καθόρισαν τη μοίρα της. Η φήμη όπως και η τύχη αυτού του οικισμού συνδέθηκαν αναπόσπαστα με ένα λογοτεχνικό βιβλίο, το «Ο Χριστός σταμάτησε στο Εμπολι», γραμμένο από τον αντιφασίστα συγγραφέα, ζωγράφο και γιατρό Κάρλο Λέβι.

Εθνική ντροπή

Ο Τουρινέζος Λέβι βρέθηκε εκτοπισμένος από το φασιστικό καθεστώς το 1935, χρονιά που ξεκινούσε ο μεγάλος πόλεμος στην Αιθιοπία, στην επαρχία της Λουκανίας, στη σημερινή δηλαδή Μπαζιλικάτα, «σε εκείνη τη στεγνή από γλύκα και παρηγοριά γη, όπου ο χωρικός βιώνει μέσα στη φτώχεια και την απομάκρυνση τον ασάλευτο πολιτισμό του, σε ένα άγονο έδαφος, μέσα στην παρουσία του θανάτου» (εκδόσεις Πατάκη, μτφ. Φωτεινή Ζερβού). Δεν είχε μείνει στη Ματέρα, όπου θα γυριζόταν ύστερα από χρόνια ως ταινία το βιβλίο του, αλλά στα γειτονικά Αλιάνο και Γκρασάνο. Οι συνθήκες εξαθλίωσης μέσα στις οποίες ζούσαν οι κάτοικοι σε εκείνη την ξεχασμένη από τις Αρχές γωνιά της Ιταλίας ήταν ωστόσο ίδιες και απαράλλακτες, όπως αναφέρει και ο ίδιος στο βιβλίο του. Φτώχεια, δεισιδαιμονία, ελονοσία και άνθρωποι που αναπόφευκτα διαπνέονταν από ένα έντονο σύμπλεγμα κατωτερότητας. «Εμείς δεν είμαστε χριστιανοί, δεν μας θεωρούν ανθρώπους, αλλά ζώα, σαν τα ζώα που έχουν για να τα φορτώνουν, και ακόμη χειρότερα, σαν τα άχυρα, τα άγανα που ζουν την αγγελική ή διαβολική ζωή τους. Γιατί πρέπει να ζήσουμε σε αυτόν τον κόσμο των χριστιανών που βρίσκεται πέρα από τον ορίζοντα και να είμαστε υποχρεωμένοι να υπομείνουμε το βάρος της σύγκρισης;». Τα γεωγραφικά όρια της εξαθλίωσης υποδηλώνονταν εξάλλου και από τον τίτλο του βιβλίου. Ο Xριστός είχε σταματήσει στο Έμπολι, «εκεί όπου ο δρόμος και οι γραμμές του τρένου αφήνουν πίσω τους τη θάλασσα, τις ακτές του Σαλέρνο και φτάνουν στις απομονωμένες περιοχές της Λουκανίας». Ο Λέβι είχε γράψει το βιβλίο του την περίοδο 1943-44 και ήταν τέτοια η αίσθηση που προκάλεσαν οι εικόνες που περιέγραφε ώστε να χαρακτηριστούν «vergogna nazionale», η εθνική ντροπή ενός κράτους που ήθελε πάση θυσία να κάνει μια φρέσκια αρχή μετά τον πόλεμο. Ο πρωθυπουργός Αλτσίντε ντε Γκάσπερι (1881-1954) επισκέφθηκε το κέντρο Sassi στη Ματέρα το 1950 και δύο χρόνια μετά υπέγραψε τον πρώτο Ειδικό Νόμο για την εκκένωση των Sassi της Ματέρα και τη μεταφορά μεγάλου μέρους του πληθυσμού σε καινούργιες συνοικίες έξω από τον οικισμό της ντροπής. Λεφτά εξάλλου υπήρχαν, από το σχετικά πρόσφατα ανακοινωθέν Σχέδιο Μάρσαλ, οπότε περίπου 16.000 χωρικοί και αγρότες έφυγαν αφήνοντας πίσω τα σπίτια τους. Στα χρόνια που ακολούθησαν δεν γύρισαν να ρίξουν ούτε μια ματιά στον τόπο που για εκείνους ήταν συνώνυμος με τη μιζέρια.

Ο εξωραϊσμός και το νέο μοντέλο ανάπτυξης

11Μια μικρή ομάδα ανθρώπων με καταγωγή από τις πρώην εξαθλιωμένες περιοχές της Μπαζιλικάτα και της Ματέρα αποφάσισαν από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 να μην αφήσουν στην τύχη της και την κρατική αδιαφορία την πατρογονική γη. Ίδρυσαν το 1959 τον οργανισμό Circolo culturale la Scalleta, φροντίζοντας μέσα στα χρόνια να διατηρηθεί ο ιστορικός, αρχιτεκτονικός και αρχαιολογικός χαρακτήρας των Sassi. Ανέλαβαν μάλιστα να εκπονήσουν μελέτες για μνημεία αλλά και ήδη από τη δεκαετία του ’60 να συντηρήσουν, και με προσωπική εργασία, εκκλησίες σκαμμένες στα βράχια. Τη δεκαετία του ’80 ο κόσμος άρχισε δειλά, πολύ δειλά, να επιστρέφει στα εγκαταλελειμμένα
υπόσκαφα και τα Sassi να μπαίνουν στον χάρτη και στην ατζέντα κυβερνητικών αποφάσεων. Οι τοπικές Αρχές άρχισαν να νοικιάζουν σπίτια με συμβολικό αντίτιμο με την προϋπόθεση να ανακαινιστούν από τους ενοικιαστές υπό την επίβλεψη ειδικών στα θέματα αναστήλωσης και συντήρησης. To 1993, τα σπηλαιώδη κτίρια των Sassi ανακηρύχτηκαν μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς από την UNESCO.

Σήμερα, μετά από ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ανακαίνισης έχουν μεταμορφωθεί σε επαγγελματικά και καλλιτεχνικά εργαστήρια, σε ξενοδοχεία, καφέ και εστιατόρια, η Ματέρα είναι μάλιστα υποψήφια πολιτιστική πρωτεύουσα Ευρώπης για το 2019. Το Sassi με τα σπηλαιώδη κτίριά του θεωρείται ένας από τους πιο «εξωτικούς» τουριστικούς προορισμούς και κάπως έτσι η πρώην εθνική ντροπή έχει γίνει πλέον εθνική περηφάνια […].

Νέο website των Φίλων των Γραμμάτων 

και των Τεχνών (Χανιά-Κρήτη)

http://negreponte2004.wix.com/oifiloitongrammaton

ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ (ΧΑΝΙΑ – ΚΡΗΤΗ) 

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Current ye@r *