3 Γιατί χαίρεται το «Βήμα» και χαμογελούν τα «Νέα»

Το “Ελεύθερον Βήμα” υμνεί τον Μεταξά (3/10/1936 και 5/8/1937)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗ στη διαμόρφωση των πολιτικών συσχετισμών που οδήγησαν στη δικτατορία της 4ης Αυγούστου υπήρξε αποφασιστικός. Την επομένη του διορισμού του Ιωάννη Μεταξά από τον Γεώργιο Β’ στη θέση του υπουργού Στρατιωτικών, το κύριο άρθρο του «Ελευθέρου Βήματος» ήταν ένας πραγματικός διθύραμβος για την πρωτοβουλία των Ανακτόρων: «Τα πολιτικά μας πράγματα εισήλθαν χθες εις αρχήν εκκαθαρίσεως. 0 υπουργός και ο υφυπουργός των Στρατιωτικών, στρατηγοί κ.κ. Παπάγος και Πλατής, αντικατεστάθησαν από τον κ. Μεταξάν. Είνε δε η σημασία του γεγονός τούτον σπουδαία. Ισοδυναμεί με εκδήλωσιν της βασιλικής θελήσεως όπως παύσουν πλέον αι στρατιωτικοί αναμίξεις εις την πολιτικήν και επανέλθουν οι στρατιωτικοί εις τους στρατώνας των. Η κοινή γνώμη οφείλει να χειροκροτήση επί τον παρόντος. […] Ουδείς άλλος συνεκέντρωνε και συγκεντρώνει τα προσόντα του κ. Μεταξά διά τον ρόλον εις τον οποίον τον εκάλεσε ο Βασιλεύς, δηλαδή διά την διάλυσιν των στρατιωτικών παραγόντων και διά την αληθινήν, όχι μόνον φραστικήν, επαναφοράν των αξιωματικών εις τους στρατώνας των».1

Ο Δημήτριος Λαμπράκης είχε συνεχείς συσκέψεις με τον Ιωάννη Μεταξά και τον στενό του συνεργάτη I. Διάκο, προκειμένου να μην εφαρμοστεί το Σύμφωνο Σοφούλη – Σκλάβαινα που είχε υπογραφεί μεταξύ του Κόμματος των Φιλελευθέρων και του Παλλαϊκού Μετώπου.2 Και όταν για πρώτη φορά δημοσιοποιήθηκε το Σύμφωνο, ήταν και πάλι οι εφημερίδες του Συγκροτήματος, εκείνες που διαβεβαίωναν για τις καλές προθέσεις του Μεταξά και διέψευδαν ότι υπάρχει σκέψη για πραξικόπημα και επιβολή δικτατορίας: «Ο υπουργός των Στρατιωτικών κ. Μεταξάς διέψευσε κατά τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον την φήμην ότι επρόκειτο να επιχειρηθούν νέαι στρατιωτικοί επεμβάσεις εις την πολιτικήν εξ αιτίας της συνεννοήσεως του αρχηγού των Φιλελευθέρων μετά του κομμουνιστικού κόμματος. Και είνε η διάψευσίς του τόσον έντονος, ώστε να είμεθα βέβαιοι ότι κατόπιν αυτής, και αν υπήρχαν οι διατεθειμένοι να εκμεταλλευθούν την ευκαιρίαν του συμφωνητικού, θα παραιτηθούν ασφαλώς της προς στιγμήν μελετηθείσης επιχειρήσεως».3

Οταν ο Μεταξάς ανέλαβε την πρωθυπουργία μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου Δεμερτζή, το Συγκρότημα έσπευσε να τον υποστηρίξει ως την καλύτερη λύση,4 στα κυρία άρθρα του την πρόβαλε ως «από γενικής και ειδικής απόψεως συμφέρουσα»5 και εν συνεχεία ζήτησε την υπερψήφιση της κυβέρνησής του: «Αι προγραμματικαί δηλώσεις της κυβερνήσεως Μεταξά, αναγνωσθείσαι χθες την εσπέραν εις την Βουλήν, ηυχαρίστησεν σχεδόν όλον τον κόσμον. Ολα τα κόμματα τας εχειροκρότησαν εις το τέλος των. Τόσον, ώστε να είνε κανείς βέβαιος ότι, εάν οι βουλευταί αφίνοντο εις την πρωτοβουλίαν των, η κυβέρνησις θα ελάμβανε μεγάλην πλειονοψηφίαν μεθαύριον, όταν θα γίνη η ψηφοφορία επί των προγραμματικών δηλώσεων. […] Ο κ. Μεταξάς και οι συνεργάται του υπερέχουν πολλών άλλων συνδυασμών που, υπό την επίφασιν πλουσίων λόγων και επαγγελιών, θα κατέληγαν εις την μέριμναν της αποφυγής της εκτελέσεως των υπεσχημένων. Επί τέλους, από τους αποτελούντας την κυβέρνησιν ταύτην, θα ημπορούμεν μετά πολλών πιθανοτήτων βεβαιότητος να αναμένωμεν ότι θα δώσουν εις τον τόπον την χρηστήν και δικαίαν αμερόληπτον διοίκησιν και την ισοπολιτείαν, την οποίαν υπεσχέθησαν».6

Μιλώντας στη Βουλή ο Γεώργιος Παπανδρέου εξηγούσε τους λόγους για τους οποίους θα καταψηφίσει την κυβέρνηση Μεταξά. Πρώτα απ’ όλα επειδή στις εξαγγελίες του ξαναβρήκε «το πνεύμα των παλαιών κατευθύνσεων του αξιότιμου κ. Προέδρου της Κυβερνήσεως, το καπιταλιστικόν, αντιπαρεμβατικόν, αντιλαϊκόν πνεύμα». Οσο για την άρνηση ψήφου, αυτή είχε για τον Γ. Παπανδρέου «την έννοια της διαμαρτυρίας εναντίον των μεγάλων κομμάτων της συνελεύσεως, [τα οποία κατόρθωσαν] να στηρίξουν μίαν κυβέρνησιν, την οποίαν οι ίδιοι ομολογούν αντικοινοβουλευτικήν και ανώμαλον, να εμφανίσουν εις κατάστασιν παρακμής τους κοινοβουλευτικούς μας θεσμούς και να θερμάνουν τοιουτοτρόπως προς ωρίμανσιν τους κινδύνους των λαϊκών ελευθεριών». 7

Την ίδια περίοδο οι εφημερίδες του Συγκροτήματος προετοιμάζουν τη δικτατορία Μεταξά με δημοσιεύματα για τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Ενδεικτικό το χρονογράφημα του Σπύρου Μελά, ο οποίος βέβαια θαύμαζε το καθεστώς του Μουσολίνι και συνεργάστηκε με την 4η Αυγούστου: «Η αστική παράταξις στην Ελλάδα είνε γεμάτη από ασυνειδήτους ή ενσυνειδήτους εγκαθέτους της ερυθράς ιδεολογίας – αυτής ακριβώς που δεν ετοιμάζει κομμουνισμό, αλλά κάτι απείρως χειρότερο. Την αναρχία. […] Είνε εφημερίδες που γράφονται από αστούς, αγοράζονται από αστούς, μπαίνουν σε σπίτια, διαβάζονται από τ’ αγόρια και τα κορίτσια των νοικοκυραίων. Και όμως είναι “κόκκινες” –πιο “κόκκινες” από οποιαδήποτε κομμουνιστική εφημερίδα και κατά τούτο απείρως πιο επικίνδυνες από τις φανερά και ξάστερα κομμουνιστικές. […] Είνε όμως ακόμα καιρός να συνέλθουμε. Δεν κηρύσσω τον νόμο τον μίσους, του διωγμού και των οδοφραγμάτων. Μιλώ εν ονόματι τον ιερού δικαιώματος της αμύνης, την οποίαν πρέπει να οργανώσωμεν. Τίποτε άλλο».8 Και ο νοών νοείτω.

Τρεις μέρες προτού κηρύξουν ο Μεταξάς και ο Γεώργιος τη δικτατορία, το «Ελεύθερον Βήμα» έσπευδε να διαψεύσει τις σχετικές φήμες και να διατρανώσει την πίστη του στον πρωθυπουργό και μελλοντικό δικτάτορα: «Εδημοσιεύθησαν χθες φήμαι περί υπογραφής πρωτοκόλλου υπέρ της δικτατορίας εις τον στρατόν. […] Αλλά ο κ. Μεταξάς και δημοσία και ιδιαιτέρως, δεν παύει σήμερα να διαδηλοί την αφοσίωσίν του εις το κοινοβουλευτικόν καθεστώς, το οποίο τρέφει την φιλοδοξίαν να υπηρέτηση με την νομιμοφροσύνην και την καλήν θέλησιν. Είμεθα από πολλού πεπεισμένοι -και είμεθα και σήμερα βέβαιοι- ότι ο κ. πρωθυπουργός είνε ειλικρινής εις την μεταστροφήν τον αυτήν». Στο ίδιο πρωτοσέλιδο άρθρο ανέλυε ο Λαμπράκης και την πίστη του στα δημοκρατικά φρονήματα του Γεωργίου Γκλίξμπουργκ: «Το μεγαλείτερον εμπόδιον διά την εγκατάσταση μιας δικτατορίας πρέπει να είνε και ελπίζομεν ότι θα είνε το βασιλικόν πολίτευμα».9

Οι εφημερίδες του Συγκροτήματος διέκοψαν μόνο για μία μέρα την έκδοσή τους, την επομένη της κήρυξης δικτατορίας. Αμέσως μετά επανήλθαν κανονικά, και μεταβλήθηκαν όπως και όλες οι άλλες -εκτός φυσικά από τον «Ριζοσπάστη» που απαγορεύτηκε- σε υμνωδούς του καθεστώτος. Το επιβεβαιώνουν όλοι οι ιστορικοί που μελετούν την περίοδο: «Ακόμα και οι φιλελεύθερες εφημερίδες Αθηναϊκά Νέα” και “Ελεύθερον Βήμα” εξυμνούσαν το καθεστώς και καλούσαν όλους τους Ελληνες να υποστηρίξουν τις προσπάθειες του».10

1. «Η αρχή της εκκαθαρίσεως», εφ. Ελεύθερον Βήμα, 6.3.1936.

2. Σπύρος Λιναρδάτος, Πώς εφτάσαμε στην 4η Αυγούστου, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1965, σ. 195.

3. «Αι φήμαι περί επεμβάσεων», εφ. Ελεύθερον Βήμα, 8.4.1936.

4. «Η κυβέρνησις και τα κόμματα», εφ. Ελεύθερον Βήμα, 20.4.1936.

5. «Αι αποφάσεις των κομμάτων», εφ. Ελεύθερον Βήμα, 22.4.1936.

6. «Αι προγραμματικοί δηλώσεις», εφ. Ελεύθερον Βήμα, 26.4.1936.

7. Επίσημα Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής, Γ’ Αναθεωρητική, (2.3.1936-30.4.1936), Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, 1938, σ. 68.

8. Φορτούνιο, «Οι εγκάθετοι», εφ. Ελεύθερον Βήμα, 21.4.1936.

9. «Πρωτόκολλα δικτατορίας», εφ. Ελεύθερον Βήμα, 1.8.1936.

10. Μαρίνα Πετράκη, 0 μύθος του Μεταξά, μτφρ. Μάρα Μοίρα, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2006, σ. 375,

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ