Πρόσφυγες: Αντιμέτωποι και με το πένθος

198533-197961-16386984Ας τα έχουν οι υπεύθυνοι όλα τα παρακάτω υπόψιν τους και ας πράξουν αναλόγως. Διότι χρειάζεται σωστή ενημέρωση(έστω και με φυλλάδια που θα μοιραστούν), όσο και υποστήριξη στους πρόσφυγες(επίσης έστω με φυλλάδια) για να αντέξουν να διαχειριστούν όλα αυτά που τους συμβαίνουν, και να μην γίνουν έκτροπα εκτός ελέγχου, π.χ. ξεσπάσματα βίας, (βλ.: Ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί θυμίζει η κατάσταση στον καταυλισμό των προσφύγων στην Ειδομένη), απόπειρες αυτοκτονίας(βλ. δύο άτομα επιχείρησαν να αυτοπυρποληθούν), απεργίες πείνας, ή και κατάθλιψης – παραίτησης, με όλα τα παρελκόμενα, αλλά και με κίνδυνο της ζωής τους.

Το τι θα αποφασίσουν να κάνουν αυτοί οι άνθρωποι είναι δικαίωμά τους. Ό,τι κι αν αποφασίσουν, όμως, για ότι περνάει από το χέρι τους, να είναι δική τους συνειδητή απόφαση, έχοντας πρώτα μπορέσει -όσο είναι δυνατόν- να συνθέσουν τις σωστές πληροφορίες για την πραγματικότητα, και να έχουν πάρει αυτή την απόφαση με επίγνωση, και σε -όσο γίνεται- κατάσταση ελέγχουτης ζωής τους. Αν όμως δεν έχουν σωστή ενημέρωση και υποστήριξη, τότε ενδέχεται να είναι εκτός πραγματικότητας όσο και επικίνδυνη η όποια απόφαση πάρουν, όπως εκείνη που επέλεξαν να υλοποιήσουν τις προηγουμενες ημέρες με το να περάσουν το ποτάμι και κατόπιν μετρούσαν τραυματίες.

Πρόσφυγες: Αντιμέτωποι και με το πένθος:

Οι πρόσφυγες είναι «επιζώντες της βίας»(1), έχουν οι περισσότεροι αν όχι όλοι πολλαπλά ψυχικά τραύματα(2) από τον πόλεμο, τη βία, τις κακοποιήσεις, την απειλή της ίδιας τους της ζωής και πολλές άλλες τραυματικές εμπειρίες(3), π.χ. ως μάρτυρες τραυματικών γενονότων άλλων, συν της ίδιας της προσφυγιάς σε μια Ευρώπη που τους αρνείται τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματά τους, κλπ.

Εκτός από την αντιμετώπιση της προσφυγικής τους τραγωδίας, που συμπεριλαμβάνει αυτά τα ψυχικά τραύματα τα οποία εμπεριέχουν μια σειρά από συνεχόμενα σοκ και πάνε παρέα με το σύνδρομο μετατραυματικού στρες , έχουν να διαχειριστούν και τιςπολλαπλές απώλειές τους (πολλές απ’ αυτές τις απώλειες προστίθενται στα τραυματικά γεγονότα, από τον σοκαριστικό τρόπο που συνέβησαν), άρα το πένθος:

Της προηγούμενης ζωής τους εν καιρώ ειρήνης, του σπιτιού τους, της πατρίδας τους, πολλοί από αυτούς της ίδιας της οικογένειάς τους, των παιδιών τους ή των γονιών τους, των αδελφών τους, των συγγενών, των φίλων τους, για να μη μιλήσουμε για την απώλεια των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, όπως αναφέρθηκε, σε πολλές περιπτώσεις της υγείας τους ή και της σωματικής τους ακεραιότητας, αλλά και την απώλεια βασικών συνθηκών επιβίωσης, κλπ.

Είναι λοιπόν αντιμέτωποι με το να τα βγάλουν πέρα με τη διαχείριση:

α) όλων αυτών των ψυχικών τραυμάτων τους, και των σοκ που υπέστησαν, συν την απειλή της απώλειας της ίδιας της ζωής τους, την απώλεια της ασφάλειάς τους(βλ. μαρτυρία μικρού κοριτσιού: “Έχω ένα όνειρο: Να είμαι ασφαλής”), συν άλλες τραυματικές εμπειρίες.

β) του πένθους για όλα αυτά που έχουν χάσει και συνεχίζουν να χάνουν (όπου κάποια απ’ τα στάδιά του πένθους -βλ. παρακάτω- εμπεριέχουν και την διεκδίκηση της επανάκτησης απολεσθέντων ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως  και συνθηκών επιβίωσης και διαβίωσης, μέσα στην πραγματικότητα που θα επιλέξουν να δημιουργήσουν, πάνω στην όποια πραγματικότητα βρίσκουν στο …ταξίδι τους για μια νέα Ιθάκη).

Αυτές τις μέρες τους ενημέρωσαν (με φυλλάδια) για άλλη μια μεγάλη απώλεια: Πως χάθηκε και η τελευταία τους ελπίδα να περάσουν τα σύνορα, που αγωνίζονταν γι’ αυτήν με κίνδυνο της ζωής τους. Και η ψυχική διεργασία που συνοδεύει την κάθε απώλεια είναι το πένθος. Πόσω μάλλον μια ξαφνική όσο και σοκαριστική απώλεια.

*Ποια είναι τα στάδια του πένθους:

1. ΑΡΝΗΣΗ

Το πρώτο στάδιο του πένθους είναι η άρνηση: όταν βρεθεί κάποιος μπροστά στην απώλεια το πρώτο πράγμα που βιώνει είναι μία αίσθηση σοκ (βλ. «Εγκλωβισμένοι στην Ειδομένη: Δεν σκοπεύουμε να φύγουμε…»). Ο οργανισμός του, η ψυχή του, το μυαλό του αρνείται να δεχθεί την πληροφορία, για ένα διάστημα είναι σαν να βρίσκεται σε σοκ. Όλα φαίνονται να έχουν παγώσει μέσα του, φαίνονται κάπως ακίνητα, και είναι σαν να μην έχει επαφή με την πραγματικότητα.

Σε όλους είναι οικεία η φράση «δεν μπορεί να συμβαίνει, δεν το πιστεύω…», όταν βρισκόμαστε μπροστά σε μία μικρή ή μεγάλη απώλεια.

Αυτός είναι ο χρόνος που χρειάζεται (ποικίλλει ανάλογα το άτομο και την πληροφορία) ο οργανισμός του να δεχθεί την πληροφορία.

Αρχικά λοιπόν αμύνεται σε αυτήν, τίποτε μέσα του δεν τη δέχεται, είναι σαν να γίνεται βράχος μπροστά σε ένα τεράστιο κύμα που έρχεται καταπάνω του, είναι ο τρόπος του να το αντέξει αρχικά. Για την αρχική αυτή περίοδο, φαίνεται σαν να είναι αλλού, «εκτός τόπου και χρόνου», βιώνει μία αίσθηση μουδιάσματος, ακινησίας.

2. ΘΥΜΟΣ

Αμέσως μετά έρχεται, ο θυμός. Όταν καταλάβει την πληροφορία, αποκτήσει επαφή με την πραγματικότητα, κάνει την εμφάνιση του ο θυμός. Θυμώνει, γι’ αυτό που του έχει συμβεί, θυμώνει γι’ αυτό που έχασε. Ψάχνει κάπου να ρίξει τις ευθύνες, τα βάζει με όλους όσοι μπορεί να εμπλέκονται στην κατάσταση αυτή έμμεσα ή άμεσα, με τον Θεό, με όσους είναι κοντά του.

Το στάδιο αυτό μπορεί να συνοδεύεται από επιθετικότητα, υπερκινητικότητα, οργή, υπερένταση. Όλα του φταίνε. Νιώθει μόνος μπροστά σε αυτό που του έχει συμβεί, βιώνει αδικία. Η φράση που συχνά ακούγεται είναι: «Γιατί; Γιατί σ’ εμένα, γιατί τώρα;».

Όταν χάνει κάποιος κάτι που ήταν σημαντικόβρίσκεται απότομα μπροστά σε μία άγνωστη κατάσταση, έχει χάσει τον έλεγχο της ζωής του(βλ. κίνδυνο αυτοκτονίας(4): στο σημείο που μιλά για την απώλεια ελέγχου της ζωής των ανθρώπων).

Στην προσπάθεια του να αποκτήσει ξανά κάποιον έλεγχο, στην προσπάθεια του να νοηματοδοτήσει αυτή την καινούρια κατάσταση, να δώσει απάντηση σε αυτό το γιατί, χρειάζεται να βρει ποιος ευθύνεται γι’ αυτό. Μπορεί να γίνεται ή να φαίνεται παράλογος, όμως το συναίσθημα αυτό δεν συνοδεύεται από λογική και επιχειρήματα. Είναι η προσπάθεια του οργανισμού του να απορροφήσει την πληροφορία και να μπορέσει να πάει παρακάτω.

3. ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ

Αυτό το στάδιο θα δώσει τη θέση του στο στάδιο της διαπραγμάτευσης ή αλλιώς παζαρέματος. Το άτομοαρχίζει να διαπραγματεύεται την πραγματικότητα σε νέους όρους. Αρχίζει να ζυγιάζει μέσα του την πληροφορία και προσπαθεί να βρει τρόπο να την κάνει πιο απαλή.

Μέσα σε αυτό το στάδιο, μπορεί να βιώνει έντονες ενοχές. Νιώθει ενοχές σκεφτόμενος όσα θα μπορούσε να έχει κάνει για να αποτρέψει την κατάσταση. Πιστεύει ότι θα μπορούσε να έχει προλάβει ή ορίσει την κατάσταση διαφορετικά και ρίχνει ευθύνες στον εαυτό του γι’ αυτό.

Περνάει από την οργή προς τους άλλους, σε ένα θυμό προς τον εαυτό του. Από το να ρίχνει την ευθύνη αλλού, τώρα την ρίχνει όλη πάνω του. Στην πραγματικότητα, δεν θα μπορούσε να έχει κάνει κάτι, όμως για ένα διάστημα νιώθει ότι φταίει.

Αυτό είναι μία κατάσταση παζαρέματος που συνοδεύεται με διερωτήσεις του τύπου «τι θα μπορούσα να έχω κάνει ή ακόμα και να κάνω ώστε τα πράγματα να είναι διαφορετικά».

4. ΘΛΙΨΗ

Μετά την διαπραγμάτευση, έρχεται το στάδιο της θλίψης. Έχει πολεμήσει με όλους τους δυνατούς τρόπους μέσα του, έχει θυμώσει, έχει πάρει την ευθύνη, έχει παζαρέψει, έχει αρνηθεί, πλέον έχει κουραστεί και αποσύρεται ώστε να πενθήσει πραγματικά. Παραδέχεται την αδυναμία του μπροστά στο αμετάκλητο, αποσύρεται και επιτρέπει να πονέσει γι’ αυτό.

Ίσως αυτό το στάδιο να έχει μία αίσθηση ματαιότητας, σαν η ζωή να έχει χάσει τα νόημα της. Συνήθως συνοδεύεται από ακινησία, νωθρότητα, υπνηλία, πολύ χαμηλή διάθεση. Πλέον είναι σαν την άμμο, μπροστά στο μεγάλο κύμα. Δεν αντιστέκεται, το αφήνει να τον πάει εκεί που θέλει.

5. ΑΠΟΔΟΧΗ

Τέλος, μετά από όλα αυτά, περνάει στο στάδιο της αποδοχής. Κάποια στιγμή η ζωή και η φλόγα της, έχει τη δύναμη να τον ξυπνήσει. Σαν να ξυπνάει από λήθαργο, αρχίζει σιγά σιγά. Αρχίζει να γίνεται ευέλικτος και να προσαρμόζεται στην καινούρια κατάσταση. Η απώλεια έχει συγχωνευτεί και ο άνθρωπος αρχίζει να συνδέεται ξανά με όσα έχουν μείνει και όσα μπορεί να δημιουργήσει…

Αυτά είναι τα τυπικά στάδια του πένθουςκαι μπορούν να διαρκέσουν από μερικές μέρες μέχρι κάποια χρόνια σε ορισμένες περιπτώσεις.

Τα στάδια αυτά όμως, σε καμία περίπτωση δεν είναι απόλυτα, τα όρια ανάμεσα τους δεν είναι σαφώς διακριτά και το άτομο δεν ξεπερνά ποτέ κάποια φάση οριστικά. Αυτά τα στάδια μοιάζουν περισσότεραο με αναπτυξιακούς στόχους που θα χρειαστεί να πετύχει κάποιος στον δικό του χρόνο. Δεν είναι κάποια ακολουθία. Είναι καλό να τα έχουμε υπόψη μας αλλά να μην αφήνουμε να μας καθορίζουν.

Είναι συχνό να παραλείπεται κάποιο στάδιο ή να βιώνεται ετεροχρονισμένα ή ακόμα και να πηγαινοέρχεται κάποιος ανάμεσα σε αυτά.

Η διαδικασία του πένθους είναι σαν να κοιτάει κάποιος τον ήλιο με γυμνό μάτι, δεν μπορει να το κάνει συνέχεια. Μπορεί να έχει περιόδους μέσα στο πένθος όπου θα νιώθει καλά, σαν να μην έχει συμβεί τίποτα. Μπορεί να φτάσει στο στάδιο της αποδοχής και μετά από καιρό να περάσει ξανά το στάδιο του θυμού.

Στην πραγματικότητα, το πένθος είναι μία ζωντανή διαδικασία που θα τον ακολουθεί για όλη του τη ζωή, θα ενεργοποιείται ξανά σε επετείους του γεγονότος ή όταν έρχεται αντιμέτωπος με παρόμοια ερεθίσματα. Μαθαίνει να στέκεται καλύτερα κάθε φορά κι αυτό είναι το μόνο που μπορει να κάνει στη ζωή.

Καταστάσεις ξαφνικού και πρώιμου πένθους:

Υπάρχουν καταστάσεις που έρχονται ξαφνικά εκεί που δεν τις περιμένει κανείς.

Όσο πιο ξαφνικό είναι το γεγονός τόσο πιο έντονα και επίπονα είναι τα αρχικά στάδια. Θα δυσκολευτεί περισσότερο να δεχθεί την πληροφορία, θα κουραστεί και θα πονέσει περισσότερο μέχρι να φτάσει στην συνειδητοποίηση της.

Υπάρχουν όμως και καταστάσεις που κατά κάποιο τρόπο μπορεί να «προετοιμάσουν» τους ανθρώπους. Τότε, η διαδικασία του πένθους ξεκινάει νωρίτερα με αποτέλεσμα να τους δίνει χρόνο να το «διαπραγματευτούν» κατά τη διάρκεια αυτού που συμβαίνει. Μπαίνουν πιο ομαλά στη διαδικασία του πένθους.

Τι μπορούν να κάνουν;

Η διαδικασία του πένθους είναι απαραίτητη και όσο περίεργο κι αν ακούγεται, την χρειαζόμαστε ώστε να μπορέσουμε να συνεχίσουμε τη ζωή μας. Το ζητούμενο δεν είναι να νιώσουμε καλύτερα αλλά αντίθετα να βοηθήσουμε τα συναισθήματα μας να εκφραστούν και να βιωθούν. Στόχος μας είναι να βρούμε τον τρόπο να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να βιώνει όσα βιώνει.

Πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να κάνουν αυτά τα συναισθήματα να φύγουν, τα πνίγουν, τα αποφεύγουν. Κάνουν μία μεγάλη προσπάθεια να συνεχίσουν τη ζωή γρήγορα και να πατήσουν γερά στα πόδια τους. Αυτό ενέχει ένα κίνδυνο, τα συναισθήματα αυτά να παγώσουν μέσα μας και να μονιμοποιηθούν. Είναι συχνό να βιώνει κάποιος ένα πένθος πολλά χρόνια αργότερα με μία αμελητέα αφορμή. Είναι συχνό να φαίνεται πλήρως λειτουργικός και όταν χαλαρώσει να έρθουν όλα μαζί και να καταρρεύσει.

***

*Οι πληροφορίες για τα στάδια του πένθους είναι δανεισμένες από το εξαιρετικό άρθρο της ψυχολόγου Πεσσάρη Ηλιάννας, με την άδειά της, στο οποίο έγιναν αλλαγές (αφαίρεση ή πρόσθεση κάποιων στοιχείων) προς εστίαση στο συγκεκριμένο θέμα του πένθους των προσφύγων. Για όσους θέλουν να το διαβάσουν αυτούσιο: http://www.prosopikianaptixi.gr/%CE%AC%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%B1/penthos-apoleia/

***

Παραπομπές:

(1) Επιζώντες της βίας

(2) Ψυχικό τραύμα

(3) Τραυματικές εμπειρίες

(4) Απώλεια ελέγχου της ζωής – κίνδυνος απόπειρας αυτοκτονίας

Δείτε επίσης:
Η βαθύτερη έκκληση κάθε απεργού πείνας
Πένθος, ναι! Της Ελένης Νίνα

Πηγή: Κρυσταλία Πατούλη

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Current ye@r *