Του Κωστή Κορνέτη* – “Εφημερίδα των Συντακτών”
Ο «Ρήγας Φεραίος», η αντιδικτατορική οργάνωση που ιδρύθηκε: τον Δεκέμβριο του 1967στην Αθήνα, επέλεξε διόλου τυχαία ως επωνυμία της το όνομα του λογίου που αποτελεί διαχρονικό σύμβολο του αγώνα κατά της τυραννίας. Το φαντασιακό της σύνδεσης με τους αγώνες του ελληνικού λαού και συγκεκριμένα το 1821 έδρασε σαν ψυχοκινητήριος δύναμη και μέσο πλαισίωσης του αντιδικτατορικού αγώνα μέσα σε ευρύ αφήγημα που ενέπνεε και καθοδηγούσε. Αλλωστε και η ιδρυτική διακήρυξη της οργάνωσης κατέληγε στον περίφημο όρκο του Ρήγα: «…ορκίζομαι σε σε, στην γνώμην των τυράννων, να μην έλθω ποτέ. Μήτε να τους δουλεύσω, μήτε να πλανηθώ, εις τα ταξίματά τους, για να παραδοθώ. Εν όσω ζω στον κόσμον, ο μόνος μου σκοπός, για να τους αφανίσω, θε νάναι σταθερός».
Η οργάνωση στήθηκε σε μια στιγμή που δεν κινούνταν τίποτα στο Πανεπιστήμιο, όπου όλα ήταν παγωμένα και καθηλωμένα μέσα στο ασφυκτικό πλαίσιο που επέβαλε ο γύψος των συνταγματαρχών. Ο φοιτητικός συνδικαλισμός είχε απαγορευτεί, οι φοιτητικοί σύλλογοι είχαν διαλυθεί και ο φόβος ήταν το κυρίαρχο συναίσθημα. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι εξαιρετικής σημασίας το γεγονός πως κάποιοι νέοι άνθρωποι οργανώθηκαν. Με φιλίες, επαφές και διαρκή πολιτική δράση από τα έντονα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ‘6ο.
Μέλη οι περισσότεροι της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη· είναι χαρακτηριστικό πως στην κηδεία του τελευταίου, το 1963 (ένα καθοριστικό γεγονός για τη γενιά αυτή, που ονομάζω γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο «Γενιά τού Ζ»), το φέρετρο σήκωναν οι πιο επιφανείς από τους μετέπειτα ιδρυτές του «Ρήγα», με μαύρα κοστούμια και γραβάτες. Οι πρωταγωνιστικές αυτές φυσιογνωμίες της Νεολαίας Λαμπράκη αναδείκνυαν τη «συνέχεια» ανάμεσα στην προδικτατορική οργάνωση και στη φοιτητική δράση επί χούντας, παρά το γεγονός ότι κανένα από τα προηγούμενα χαρακτηριστικά της δεν συνεχίστηκε επί δικτατορίας. Αυτοί οι παλιοί «Λαμπράκηδες», λοιπόν, αποφάσισαν και κατόρθωσαν να αντισταθούν σε αυτήν την αίσθηση απόλυτης αδυναμίας αντίδρασης στην ολοκληρωτική στροφή που έπαιρνε η χώρα.
Ο «Ρήγας» απέκλεισε τις ανοιχτές φοιτητικές κινητοποιήσεις στο Πανεπιστήμιο, καθώς τις θεώρησε, και σωστά, υπερβολικά επικίνδυνες και εκτός πραγματικότητας. Αντ’ αυτού η οργάνωση εστίασε τη δράση της κυρίως σε ενέργειες φθοράς του καθεστώτος, συμπεριλαμβάνοντας στο ρεπερτόριό της τη διανομή προκηρύξεων και την αναγραφή αντιχουντικών συνθημάτων στους τοίχους. Οι προκηρύξεις παρακινούσαν τον κόσμο να συστρατευτεί μαζικά στον αντιδικτατορικό αγώνα. Διαβάζοντάς τες κανείς σήμερα, συνειδητοποιεί την τρομακτική δυσκολία που αντιμετώπιζε ο κόσμος που είχε κινητοποιηθεί ενάντια στη δικτατορία αυτόν τον πρώτο καιρό στο να βρει διόδους επικοινωνίας. Οπως λένε σήμερα πολλοί από τους συμμετέχοντες, παρά την ύπαρξη και δραστηριοποίηση των άλλων, «μεγάλων» παράνομων οργανώσεων, η απομόνωση του «Ρήγα» μέσα στους πανεπιστημιακούς χώρους ήταν έντονη και η απελπιστική μοναξιά του δεδομένη.
Ομως ο «Ρήγας» δεν περιόριζε τη δραστηριότητά του στις προκηρύξεις και στα συνθήματα αλλά προσπαθούσε να εξαντλήσει τις δυνατότητες της πάλης για την ανατροπή της δικτατορίας. Στην πραγματικότητα, ο «Ρήγας» συμμετείχε σποραδικά σε περιορισμένες ενέργειες βίας, στην τοποθέτηση εκρηκτικών μικρής εμβέλειας σε επιλεγμένα σημεία, για να υπογραμμίσει την παρουσία του, την ύπαρξη αντίστασης.
Στο πολύ κεντρικό ερώτημα, κατά πόσο η ένοπλη βία θα ήταν κατάλληλο μέσο προς αυτόν τον σκοπό, η απάντηση ήταν αρνητική. Η άρθρωση του αντιδικτατορικού του λόγου γινόταν κυρίως μέσα από το παράνομο περιοδικό «Θούριος», ένα ενημερωτικό δελτίο για τις αντιστασιακές πράξεις, με κείμενα που παρουσίαζαν εξαιρετικό ενδιαφέρον σε σχέση με τις αναφορές τους και την ερμηνευτική πλαισίωση που έστηναν για να εντάξουν τον αγώνα της οργάνωσης. Σταθερή αναφορά, φυσικά, η δεκαετία του 1940 και η γενιά της Αντίστασης, με την οποία κάποια από τα μέλη του «Ρήγα» είχαν και άμεση οικογενειακή συνάφεια. Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά ένα από τα πιο γνωστά στένσιλ της εποχής: «Αγωνίζονται με κάθε μέσο οι αγωνιστές του Ρήγα Φεραίου πιστοί στα ιδεώδη της δημοκρατικής παράδοσης της γενιάς του’40».
Η δράση του «Ρήγα» αποδείχτηκε όμως βραχύβια. Πριν καλά καλά κλείσει έναν χρόνο παρουσίας, πολλά βασικά στελέχη του συνελήφθησαν και βασανίστηκαν απάνθρωπα. Το Νοέμβριο του 1968 η ηγεσία του καταδικάστηκε σε βαρύτατες ποινές, από πέντε έως είκοσι πέντε χρόνια κάθειρξη.
Κατά τις απολογίες τους -που δεν καταγράφτηκαν συστηματικά από τον λογοκριμένο Τύπο της εποχής, όπως έγινε αργότερα με τις δίκες άλλων οργανώσεων, αλλά δημοσιεύτηκαν από τη Γαλλίδα Nicole Dreyfus σε ένα συγκινητικό βιβλιαράκι με τίτλο «Το κατηγορώ των Ελλήνων φοιτητών»- δήλωσαν με υπερηφάνεια ότι στο παρελθόν υπήρξαν «Λαμπράκηδες». «Συνεχιστές αυτών των αγώνων σαλπίζουμε τώρα τον ξεσηκωμό κατά της δικτατορίας και παίρνουμε μέρος στο μέτωπο του Λαού κατά του φασισμού».
Μετά τη διάσπαση της εξόριστης ηγεσίας του ΚΚΕ το 1968, ο «Ρήγας» ταυτίστηκε σταδιακά με το μετριοπαθές ΚΚΕ Εσωτερικού. Αντίστοιχα, σε αντίθεση με την «αρνητική» κομματική γραμμή, ο «Θούριος», στο τεύχος του Δεκεμβρίου του 1968, αναφέρθηκε στην ολοένα και αυξανόμενη σπουδαιότητα του ρόλου των φοιτητών στους κοινωνικούς αγώνες, αναδεικνύοντας την παγκόσμια φοιτητική αναταραχή: «[Η Ελληνική φοιτητική νεολαία] πιστεύει πως οι αγώνες των φοιτητών στις άλλες χώρες αποτελούν μέρος του όλου αγώνα για την ανατροπή των δυνάμεων της αντίδρασης σε διεθνή κλίμακα. Παρακολουθεί με ξεχωριστό ενδιαφέρον αυτούς τους αγώνες, ενισχύεται και ατσαλώνεται η ίδια στον δικό της αντιδικτατορικό-αντιφασιστικό αγώνα».
Στο ίδιο πνεύμα ο «Θούριος» εγκαινίασε μια στήλη για τα γεγονότα της διεθνούς φοιτητικής σκηνής με σκοπό να ενημερώσει τους Ελληνες φοιτητές. Ετσι, ο λόγος του υιοθετούσε μια πιο ανοιχτή και διεθνιστική προσέγγιση με σαφή αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα, επικεντρωμένο στον ρόλο των ΗΠΑ στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας. Αυτή την προσέγγιση θα κληρονομούσε η δεύτερη γενιά του «Ρήγα Φεραίου», με ανθρώπους μιας νεότερης ηλικιακής κατηγορίας, που έμελλε να παίξει καθοριστικό ρόλο στο μαζικό φοιτητικό κίνημα του 1972-73. που κατέληξε βέβαια να πρωτοστατεί στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Αυτοί λοιπόν οι πρώην «Λαμπράκηδες» σίγουρα σκέφτηκαν ότι η συμμετοχή τους σε παράνομες πράξεις διαμαρτυρίας θα ευαισθητοποιούσε τελικά τον κόσμο και θα προκαλούσε ένα μαζικό κίνημα αντίστασης – πράγμα που δυστυχώς δεν συνέβη. Παρότι όμως ο κύκλος παράνομης δράσης στον οποίο συμμετείχαν αποδείχτηκε τελικά άκαρπος, η συμβολική σημασία της αντίστασης αποδείχτηκε καθοριστική για τις μετέπειτα εξελίξεις – και λόγω της ευαισθητοποίησης της επόμενης γενιάς από το παράδειγμά της, αλλά και του ερανισμού εμπειριών από αυτούς τους ανθρώπους που έζησαν τα πιο σκληρά και μοναχικά πρώτα χρόνια της χούντας.
Οπως μου είπε πρόσφατα και ο Τριαντάφυλλος Μηταφίδης, εμβληματική φυσιογνωμία της Γενιάς τού Ζ -παρότι δραστηριοποιούμενος σε άλλη παράνομη οργάνωση την ίδια εποχή, τη θεσσαλονικιώτικη «Λαϊκή Πάλη»- «χωρίς αυτούς, δεν θα υπήρχαν οι επόμενοι» (εννοώντας τη γενιά του Πολυτεχνείου), γιατί αυτοί εν μέρει «άνοιξαν» τον δρόμο. Και παρότι η επόμενη γενιά λειτούργησε σε ένα ολότελα διαφορετικό πλαίσιο όσον αφορά τις πολιτικές της ίδιας της χούντας αλλά και το ευρύτερο διεθνές περιβάλλον, το συμπέρασμά του ισχύει σε μεγάλο βαθμό.
* Ερευνητής στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος UC3M CONEX-Marie Curie, στο Πανεπιστήμιο Κάρλος III της Μαδρίτης. Το Βιβλίο του «Τα παιδιά της δικτατορίας. Φοιτητική. αντίσταση, πολιτισμικές πολιτικές και η “μακρά δεκαετία του ’60” στην Ελλάδα» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πόλις.
Αφήστε μια απάντηση