Του Θανάση Αθανασίου – “Εφημερίδα των Συντακτών”
Με την επιβολή της δικτατορίας, όσα στελέχη της Νεολαίας Λαμπράκη δεν συνελήφθησαν από την πρώτη μέρα, οι περισσότεροι βγήκαν στην παρανομία. Αναφέρομαι στους ελάχιστους που δεν συνελήφθησαν εξ αρχής.
Προσωπικά με ειδοποίησε ο πατέρας μου στις 5 π.μ. της 21ης Απριλίου, ότι έγινε δικτατορία. Ηξερα ότι θα είμαι ανάμεσα σ’ αυτούς που πρόκειται να συλληφθούν αμέσως και βγήκα στην παρανομία. Ημουν τριτοετής φοιτητής τότε και, πράγματι, αστυνομικοί της περιοχής, με επικεφαλής τον Μπάμπαλη, ήρθαν στο σπίτι, στη Νέα Σμύρνη, γύρω στις 7π.μ. για να με συλλάβουν. Ο ίδιος ο Μπάμπαλης, με κουστωδία αστυνομικών, έσπασε την πόρτα, μπήκε στο σπίτι, με πιστόλια στα χέρια και βίαιη συμπεριφορά, βρήκε τους δικούς μου, αλλά εγώ είχα φύγει.
Εμεινα στην παρανομία ένα χρόνο. Για κάποιο διάστημα προσπαθούσαμε να βρούμε ο ένας τον άλλον. Δεν ήταν εύκολο, γιατί δεν υπήρχε κάποια οργάνωση για τέτοιες καταστάσεις, ούτε εφεδρικά σπίτια ή χώροι συνάντησης υπήρχαν. Φυσικά, δεν μπορούσα να εμφανιστώ ούτε στο Πανεπιστήμιο.
Ηταν πολύ δύσκολο στην αρχή να βρω τις επαφές μου. Αυτό έγινε μέσα από μια μακρόχρονη, επίπονη και έμμεση διαδικασία, που απαιτούσε τη λήψη πάρα πολλών προφυλάξεων, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι συλλήψεις συνεχίζονταν. Αλλοι υποχωρούσαν και έκαναν δηλώσεις, άλλους τους άφηναν, άλλοι έζησαν σκληρά βασανιστήρια.
Στην παρανομία. Ιδρυση του «Ρήγα Φεραίου»
Το συνωμοτικό μου όνομα ήταν «Αντώνης», ένα όνομα που διάλεξα μόνος μου. Κάποια στιγμή συναντήθηκα με τον Μίμη Μανωλάκο, που ήταν γραμματέας της Σπουδάζουσας Νεολαίας Λαμπράκη. Εγώ ήμουν στο Γραφείο της Σπουδάζουσας Νεολαίας Λαμπράκη, όπως και πολλά άλλα μέλη και στελέχη. Από τις πρώτες επαφές ήταν ο Μπάμπης Θεοδωρίδης και διαρκώς προσπαθούσαμε να διευρύνουμε τις επαφές μας. Ξαναλέω, δεν υπήρχε πριν από τον «Ρήγα» κάποια αντίστοιχη αντιδικτατορική οργάνωση να έρθουμε σε επαφή. Εκτός από τους προαναφερθέντες, από τα αρχικά στελέχη του «Ρήγα Φεραίου» ήταν και μια τριάδα σε κατάσταση ημιπαρανομίας: Παύλος Κλαυδιανός, Νίκος Κιάος, Αντώνης Μαργαρίτης. Μαζί τους και η Πόπη Τζεμπελίκου, η Μαργαρίτα Παραλή, η Φρίντα Λιάππα (που ήταν και η ίδια κατηγορούμενη στη δίκη μας, τον Δεκέμβρη του 1968).
Στην αρχή ενταχθήκαμε στο ΠΑΜ, που ήταν η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση, και μετά από λίγους μήνες ιδρύσαμε τον «Ρήγα Φεραίο – Πανελλαδική Αντιδικτατορική Οργάνωση Σπουδαστών», όπως ονομάστηκε στην αρχή. Τον Δεκέμβριο του 1967 ιδρύσαμε τον «Ρήγα Φεραίο», ο Μανωλάκος, εγώ, ο Θεοδωρίδης και ο Ζεβελάκης. Της δόθηκε αυτό το όνομα για να θυμίζει τον άνθρωπο που έβαλε τα πρώτα ιδεολογικά θεμέλια του αγώνα κατά της όποιας δικτατορίας. Δεν θυμάμαι να είχαν προταθεί και άλλα ονόματα· πολύ γρήγορα, πάντως, καταλήξαμε σ’ αυτό.
Αρχισε να εκδίδεται ο «Θούριος» και από ένα στενό της Κυψέλης ξεκίνησε μια δύσκολη προσπάθεια μαζικοποίησης του αγώνα. Με τις επαφές που είχαμε, διακλαδωθήκαμε σε όλες τις Σχολές στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Αρχισαν οι πρώτες δράσεις, τα συνθήματα στους τοίχους, για να τονιστεί το γεγονός ότι δεν είχαν γονατίσει όλοι στη δικτατορία. Αυτό θέλαμε να πετύχουμε.
Με τον «Ρήγα» αποσκοπούσαμε στην οργάνωση της αντιδικτατορικής δράσης στον σπουδαστικό χώρο, με στόχο να κρατήσει όσο γίνεται μια μικρή φλόγα αντίστασης.
Ηταν μια εποχή που ο φόβος ήταν διάχυτος. Είχαμε δικτατορία, δεν ήταν αστεία. Τα πρώτα χρόνια, τα πράγματα ήταν πολύ άγρια. Αργότερα, επενέβη το Συμβούλιο της Ευρώπης και ήταν διαφορετικά. Ομως τον πρώτο καιρό οι συλλήψεις και τα βασανιστήρια ήταν καθημερινή κατάσταση.
Είναι γεγονός ότι κατά μεγάλη πλειονότητα τα μέλη της Νεολαίας Λαμπράκη ήταν αυτά που αρχικά δέχτηκαν να ενταχθούν στις τάξεις της αντιδικτατορική πάλης. Επρεπε να σπάσει το φράγμα του φόβου, να φανεί ότι η ελληνική νεολαία δεν το έβαλε κάτω, αλλά και να τεθούν οι βάσεις για τη μαζικοποίηση του αγώνα, προκειμένου να ανατραπεί η δικτατορία… Θεωρώ πως ο κόσμος είχε καταλάβει τι σημαίνει «δικτατορία», καθώς οι απαγορεύσεις ήταν αυστηρότατες, τα τανκς ήταν στους δρόμους. Ακόμα και σε ένα μικρό απομονωμένο χωριό στην επαρχία μπορούσες να το καταλάβεις.
Χέρι με χέρι
Δεν υπήρχε κάτι μόνιμο, ούτε κάποιο εγκαταστημένο τυπογραφείο· υπήρχαν διάφορες εγκαταστάσεις. Στην αρχή σε ένα σπίτι στους Αμπελόκηπους, με χρήση μεμβράνης και πολύγραφου, με πολλή δουλειά και πολύ κόπο. Η διανομή γινόταν μέσω των διασυνδέσεων που είχαμε στις Σχολές. Τα μοίραζαν στις αίθουσες διδασκαλίας, στον περίβολο των Σχολών, από χέρι σε χέρι (όταν υπήρχε ο απαιτούμενος βαθμός εμπιστοσύνης). Βέβαια, παρ’ όλα τα μέτρα προφύλαξης, δεν έλειψαν οι συλλήψεις, οι οποίες ήταν πολλές. Ο χώρος ήταν μικρός και, ήδη από την εποχή της Νεολαίας Λαμπράκη, σταμπαρισμένος: τους περισσότερους μας γνώριζαν ήδη, σχεδόν όλοι είχαμε συλληφθεί κατ’ επανάληψη τον καιρό πριν από την επιβολή της δικτατορίας. Το Σπουδαστικό της Ασφάλειας ήταν ήδη εξειδικευμένο σε αυτές τις καταστάσεις, δεν ήταν και πολύ δύσκολο να μας εντοπίσουν και να μας συλλάβουν.
Η οργάνωση του «Ρήγα»
Είχαμε καθιερώσει το λεγόμενο «τριαδικό σύστημα», το οποίο με μεγάλη σχετικότητα λειτουργούσε. Σπάνια συναντιόμασταν σε σπίτια, κάποιες φορές 5-6 άτομα. Αυτό, όμως, προσπαθούσαμε να το αποφύγουμε, καθώς δεν ήταν και πολύ φρόνιμο. Ηταν αρκετά επικίνδυνο. Συναντιόμασταν τα βράδια, στον δρόμο ή σε κάποιο σπίτι, κατά μονάδες. Επ’ ουδενί δεν έπρεπε να ριψοκινδυνέψουμε να μας πιάσουν όλους μαζί. Γι’ αυτό και ο καθένας ήξερε μόνο δύο ακόμη.
Το αίσθημα που κυριαρχούσε
Από τη μία βίωνες τις δυσκολίες μιας τέτοιας κατάστασης, από την άλλη την ομορφιά της αποφασιστικότητας να διαθέτεις τον εαυτό σου σ’ αυτόν τον αγώνα. Για την αξιοπρέπεια και την ανατροπή της δικτατορίας. Και, φυσικά, υπήρχε το πολύ έντονο συναίσθημα της αλληλεγγύης και της συντροφικότητας. Καθένας καταλάβαινε ότι όλοι διακινδυνεύαμε τα πάντα. Από το πόσα χρόνια θα χάσει από τη ζωή του αν συλληφθεί και το τι θα γίνει με την οικογένειά του, μέχρι το αν θα μείνει ανάπηρος ή θα τον σκοτώσουν.
Στην παρανομία
Ημασταν στην παρανομία. Ακόμα και κάποιοι που αρχικά ήταν νόμιμοι, αναγκάστηκαν και αυτοί να βγουν στην παρανομία. Είχαμε εγκαταλείψει και τις σπουδές και τα πάντα. Εννοείται πως δεν τολμούσαμε να εμφανιστούμε στο Πανεπιστήμιο. Θα μας έπιαναν κατευθείαν. Αλλά και προοπτική για δουλειά δεν υπήρχε, οπότε ήταν πολύ δύσκολα τα οικονομικά. Προσπαθούσαμε να συντηρηθούμε από τις οικογένειές μας, ίσως από κάποιους λίγους φίλους που υπήρχαν και δεν τρέμανε μην τους πιάσουν κι αυτούς. Ξαναλέω, τα πρώτα χρόνια ήταν άγρια. Δεν έλειψαν οι περιπτώσεις που οι οικογένειες κάποιων αντέδρασαν, υπήρξαν εκβιασμοί και απειλές.
Παρ’ όλα αυτά, ειδικά όσοι πρωτοξεκινήσαμε αυτή την οργάνωση, προσπαθήσαμε τα δύο πρώτα χρόνια να κρατήσουμε τη φλόγα της αντίστασης και να αποτρέψουμε τη βεβήλωση της νεολαίας από τη δικτατορία. Στη συνέχεια, το ’60, το ’70, το ’71, κι ενώ εμείς ήμασταν στη φυλακή, άρχισε η προετοιμασία (πολιτική, ιδεολογική και οργανωτική) για την περαιτέρω μαζικοποίηση του αγώνα.
Για την πρώτη δίκη του «Ρήγα»
(Νοέμβριος του ’68)
Ολοι οι συγκατηγορούμενοι κράτησαν μια στάση αξιοπρεπέστατη. Εκδήλωσαν άμεσα και με ευθύ τρόπο την ιδεολογία τους, τα δημοκρατικά τους αισθήματα, την αντιδικτατορική τους θέση. Κατήγγειλαν τους βασανισμούς, έδωσαν μια σκληρή μάχη, χωρίς να έχουν σύμμαχο τη δημοσιότητα, καθώς η δίκη ήταν εν κλειστώ, μόνο μερικοί συγγενείς επιτρεπόταν.
Από τις κλασικές ερωτήσεις ήταν αν είμαστε κομμουνιστές και τι θα κάνουμε αν επιτεθούν οι Βούλγαροι. Ερωτήσεις που αποσκοπούσαν στο να προσβάλουν τον πατριωτισμό μας. Οι δικές μας απαντήσεις σ’ αυτά ήταν πως οι Αριστεροί έχουν αποδείξει ότι είναι πατριώτες και στη διάρκεια της Αντίστασης στην Κατοχή, αλλά και όποτε κλήθηκαν να υπερασπιστούν την πατρίδα, έδωσαν τη ζωή τους. Γι’ αυτό και εμείς με τη σειρά μας αν χρειαστεί θα πολεμήσουμε για την ελευθερία και την υπεράσπιση της ακεραιότητας της Ελλάδας.
Βασανιστήρια στην Ασφάλεια
Ολοι υπέστησαν βασανιστήρια, άλλος περισσότερο άλλος λιγότερο. Το ίδιο συνέβη και σε μένα, στον ένα μήνα που έμεινα στην Ασφάλεια. Τους βασανιστές μας, π.χ. τον Μπάμπαλη, τους ξέραμε. Ο Μάλιος ήταν αυτός που με καταδίωξε, μου έριξε πάνω από 40-50 σφαίρες ενώ με κυνηγούσε στον δρόμο – από θαύμα γλίτωσα. Και βέβαια υπήρχαν και οι Καραπαναγιώτης και Λάμπρου. Αυτοί ήταν οι καθοδηγητές του Σπουδαστικού της Ασφάλειας.
Κάποια στιγμή ήρθε ο πατέρας μου στην Ασφάλεια και με αναζητούσε. Αυτοί αρνήθηκαν ότι είμαι εκεί, έγινε επεισόδιο, ήταν ο Κραβαρίτης εκεί, ο οποίος άρχισε να φωνάζει. Τότε ο πατέρας μου τού είπε: «Εγώ στην Κατοχή πολέμησα τους Γερμανούς, εσύ μπορείς να πεις τι έκανες;» (με κίνδυνο, φυσικά, να πιαστεί και ο ίδιος και να υποστεί τα ίδια με μένα)… Στη συνέχεια, μάς προφυλάκισαν στις φυλακές «Αβέρωφ».
Οι διαφωνίες μέσα στον «Ρήγα»
Φυσικά και υπήρχαν πολλά τέτοια θέματα. Κατ’ αρχήν πρέπει να πω ότι από την αρχή ο «Ρήγας Φεραίος> τάχθηκε καθαρά, αποφασιστικά και σύσσωμα υπέρ του ΚΚΕ Εσωτερικού και με τις δυνάμεις της Ανανεωτικής Αριστερός. Μάλιστα πιέσαμε, τότε, το Γραφείο Εσωτερικού (δεν υπήρχε ακόμα το ΚΚΕ Εσωτερικού) να ξεκόψει οριστικά από το ΚΚΕ. Διαφωνίες υπήρχαν και για τις μορφές πάλης. Για παράδειγμα, αν θα τοποθετούμε βόμβες ή όχι, αν ο αγώνας θα είναι ένοπλος ή όχι… όλα αυτά συζητιούνταν, αλλά πάντα σε κλίμα συντροφικό, όπως και το θέμα του τι δρόμο θα ακολουθήσουμε.
Για το σήμερα – Απολογισμός
Εδώ και πολλά χρόνια θεωρώ ότι δεν υπάρχει Αριστερά, ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Ευρώπη. Με βάση αυτόν τον άξονα έχω κινηθεί τα τελευταία 30 χρόνια. Δεν υπάρχει εναλλακτική πρόταση με όραμα και ρεαλισμό που να μπορέσει να δείξει έναν άλλο δρόμο. Από τη στιγμή, που δεν υπάρχει αυτό, υπάρχουν όλα τα υπόλοιπα, δηλαδή μια ιδεολογική σύγχυση, υπάρχουν ακρότητες και χάος, αλλοτρίωση, αριβισμός και κυρίως η λογική του ατομικού βολέματος έξω από συλλογικότητες και κοινωνικές διαδικασίες.
Αυτό το βλέπουμε και στη σημερινή διακυβέρνηση, όπου έχουμε μια κατ’ επίφαση και κατ’ όνομα Αριστερά, που ουσιαστικά στρεβλώνει την έννοια της Αριστεράς από τη στιγμή που εφαρμόζει τις πιο ακραίες νεοφιλελεύθερες, αντιλαϊκές πολιτικές. Αν θέλουμε να αναφερθούμε στο παρελθόν, ο ΣΥΡ1ΖΑ ήταν ένα κόμμα συντεχνιακό και λαϊκίστικο, χωρίς καμιά λογική μεταρρυθμίσεων με βάση τις παθογένειες τις κοινωνίας, αλλά λειτουργούσε ως συλλέκτης των όποιων διαμαρτυρόμενων.
Συνολικά, δεν υπάρχει Αριστερά. Αυτό λέω. Υπάρχει όλη αυτή η σύγχυση, κυριαρχεί ως αξία η αυταρχία, ο αριβισμός. Εχουμε πνιγεί από τους καριερίστες, έξω από αξίες. Ποιο είναι το όραμα που προσφέρει στον κόσμο σαν Αριστερά; Το αν θα πάρουμε την επομένη δόση; Η Ιταλίδα αριστερή διανοούμενη Ροσάνα Ροσάντα είχε πει, πριν από χρόνια, ότι έχει διαμορφωθεί ένας νέος τύπος ανθρώπου και ότι από τη στιγμή που η Αριστερά δεν μπορεί να προβάλει εναλλακτικούς δρόμους, αναιρείται ως Αριστερά. Αυτό συμβαίνει στην πράξη σήμερα.
Αυτά που έκανα τότε ήταν αυτά που θα έκανα σε κάθε παρόμοια περίπτωση. Κάθε αριστερός, κάθε δημοκράτης, τον αγώνα που κάνει τον κάνει για την προσωπική του αξιοπρέπεια, όχι για κάποια ανταμοιβή ή από κάποια υστεροβουλία. Βεβαίως θέλει να δικαιωθεί ο αγώνας αυτός. Και παρ’ όλο που η σημερινή κατάσταση είναι θλιβερή, ωστόσο δεν αναιρεί την αναγκαιότητα όσων κάναμε τότε, γιατί πάνω απ’ όλα ήταν θέμα ιδεολογίας και αξιοπρέπειας.
Δεν ξέρω αν θα μπορούσε να υπάρξει «Ρήγας Φεραίος» σήμερα. Οι συνθήκες είναι πλήρως διαφορετικές. Θα μπορούσε να υπάρξει μια Αριστερά ταυτόχρονα ρεαλιστική και οραματική, αλλά δυστυχώς βλέπουμε πως τα κόμματα που δημιουργούνται είναι παραφυάδες του παλαιού πολιτικού συστήματος. Η κοινωνία έχει παρακμάσει, δεν έχει τη δύναμη να βγάζει νέες δυνάμεις. Και δεν μιλώ μόνο για την Αριστερά…
Μόνο που ένας δισταγμός ή έστω επίμονο ερώτημα αιωρείται και με απασχολεί και θα ήθελα να το μοιραστώ μαζί σας; Σε μια πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα, στην οποία κυρίαρχη ιδεολογία τείνει να είναι η διαφθορά, η ιδιοτέλεια και η κομπίνα, ο άκρατος ατομισμός και ο υποβιβασμός του πολίτη σε πελάτη, δηλαδή, σε μια ατμόσφαιρα γενικής κατάπτωσης και περιφρόνησης των αξιών, σε μια πραγματικότητα όπου η βία και η αγριότητα έχουν αναχθεί στον κύριο ρυθμιστή των ανθρώπινων σχέσεων, εύλογα διερωτάται κανείς αν, πραγματικά, έχει κάποιο νόημα η οποιαδήποτε αναφορά για την αντίσταση στη στρατιωτική δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Α έχει νόημα να κουβεντιάζει κανείς για αγώνες, θυσίες, ιδανικά, ανθρωπισμό, δικαιώματα, δημοκρατία, κοινωνική αλλαγή και αλληλεγγύη.
Χρησιμοποίησα τους όρους αυτούς αφού η οποιαδήποτε αναφορά στην περίοδο εκείνη «δεσμεύεται», «αιχμαλωτίζεται» σ’ αυτό ακριβώς το νοηματικό και αξιακό πλαίσιο. Μπορούν, σήμερα, τα αφηγήματα αυτού του είδους να έχουν ουσιαστική απήχηση στην καρδιά και στον νου των ανθρώπων, πέρα από εορταστικού χαρακτήρα πανηγυρικούς; Συνιστούν έναυσμα για εσωτερικό διάλογο και πνευματική αναζήτηση; Την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα, πραγματικά, δεν τη γνωρίζω.
Από την άλλη πλευρά, μπορεί να σκεφτεί κανείς ότι αυτό που ίσως να μην ισχύει σήμερα είναι πιθανόν να ισχύσει αύριο ή ύστερα από αρκετά χρόνια! Οι εποχές, πολλές φορές, μας ωθούν σε επιστροφές στις καμπές και στα ορόσημα του παρελθόντος, σε αναβάπτιση σε αξίες «ξεχασμένες» μεν, ωστόσο πανανθρώπινες και αξεπέραστες.
Στο σπίτι τou Γιάννη Πετρόπουλου. Από αριστερά προς τα δεξιά: Πάνω σειρά (9): Σωτήρη Αναστασιάδης, Λευτέρης Τσίλογλου, Μίμης Δαρειώτης, Μπάμπης Θεοδωρίδης, Γιάννης Στρατής, Nίκος Κιάος, Παύλος Κλαυδιανός, Πέτρος Μανταίος και Γιάννης Πετρόπουλος..
Μεσαία σειρά (5) Γιάννης Καούνης (με γιλέκο), Μπάμπη5 Κοβάνης, Γιάννης Σταματάκης, Νίκος Μανιός .
Κάτω σειρά (5) Χρήστος Ρεκλήτης, Μιχάλης Πανταχός, Θανάσης Αθανασίου, Αριστείδης θεοδωρίδης, Κωστής Γιούργος.
Αφήστε μια απάντηση