Ηταν μια μυθική οργάνωση

Του Μιχάλη Σαμπατάκη – “Εφημερίδα των Συντακτών”

Ο «Ρήγας» της δικτατορίας έχει δύο περιόδους, αισθητά διαφορετικές. Η πρώτη είναι από τη δημιουργία του (Δεκέμβρης του ’67) μέχρι το 71 που έγινε η τελευταία δίκη του «Ρήγα». Και η δεύτερη περίοδος είναι ο «Ρήγας» του μαζικού αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος που οδήγησε στο Πολυτεχνείο. Η ουσιαστική διαφορά τους είναι: στον «Ρήγα» της πρώτης περιόδου, βασικά μπαίνουν παλιοί «Λαμπράκηδες», δηλαδή νέοι που είχαν πολιτική δράση και πριν από τη δικτατορία. Συγκροτούν παράνομα κλιμάκια του «Ρήγα», το ένα μετά το άλλο, κι εμείς τους γνωρίζουμε από τις δίκες, τις ηρωικές καταθέσεις, τα βασανιστήρια και τα 1.000 χρόνια φυλάκισης… Στον «Ρήγα» της δεύτερης περιόδου συμμετέχουν φοιτητές που μπήκαν στο πανεπιστήμιο μέσα στη δικτατορία και δεν έχουν περάσει πριν από πολιτικές οργανώσεις. Αυτή είναι η κύρια διαφορά στη σύνθεση.

Μία διευκρίνιση: Ο «Ρήγας» συγκροτήθηκε σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας. Στην ιστορία του «Ρήγα» (αλλά και όλης της Αριστεράς) χρησιμοποιείται ο όρος «κλιμάκια» ως εξής: Συγκροτείται μία παράνομη οργάνωση. Αν αυτή αργότερα συλληφθεί, τότε φτιάχνεται νέο κλιμάκιο κ.ο.κ. Ετσι υπήρξαν αρκετά κλιμάκια του «Ρήγα», το ένα μετά το άλλο, την περίοδο της δικτατορίας. Οσον αφορά τα «1.000 χρόνια φυλάκισης», έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές μέχρι σήμερα σε αφιερώματα, άρθρα, δημόσιες εκδηλώσεις και εξιστορήσεις των ίδιων των «Ρηγάδων» και εννοεί το άθροισμα των χρόνων καταδίκης των «Ρηγάδων» στα στρατοδικεία. Βεβαίως αυτό το άθροισμα δεν μπορεί να μετρηθεί ακριβώς, αφού υπάρχουν και καταδίκες σε ισόβια που δεν μπορούν να αποτυπωθούν με αριθμό ετών.

Ο «Ρήγας» της πρώτης περιόδου, σε βαθιά παρανομία, κράτησε ψηλά το φρόνημα της αντίστασης, καθώς η δημιουργία αντιδικτατορικών συνειδήσεων σε όλη τη διάρκεια της χούντας είναι ίσως το σημαντικότερο πράγμα του αγώνα. Λίγοι άνθρωποι ουσιαστικά έκαναν ό,τι έγινε. Χρειαζόταν σθένος. Οι παράνομες οργανώσεις όλων των χώρων, όχι μόνον του «Ρήγα», ήταν ολιγομελείς. Δεν ήταν όπως οι Νεολαίες πριν από το ’67 και μετά το ’74- Ο ρόλος και η σημασία τους ήταν στο γεγονός ότι κράτησαν ψηλά ένα φρόνημα αντιστασιακό, υπέρ της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Αυτό δεν το έκαναν μόνον οι προκηρύξεις – πόσοι τις είδαν, πόσοι τις διάβαζαν … ούτε όμως ισχύει και αυτό που έλεγε ο Πατσής, ο εισαγγελέας, πως ο πρώτος «Ρήγας» «τι έκανε; Προκηρύξεις μοίραζε». Είναι απολύτως λάθος…

Ο «Ρήγας» ήταν μυθικός. Σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας, αυτό ήταν ο «Ρήγας». Μπορεί οι εφημερίδες της εποχής να είχαν λογοκριθεί, αλλά οι ηρωικές καταθέσεις των παιδιών του «Ρήγα» έγιναν γνωστές, καθώς έχουν καταγραφεί επακριβώς. Το να βγαίνει κάποιος στο δικαστήριο και να λέει «δεν σας φοβάμαι, εσείς με φοβάστε» και αυτό να γράφεται στην εφημερίδα, ε, αυτό πια ήταν και το στοιχείο που έκανε τη διαφορά στις συνειδήσεις. Αυτό είναι που σας λέω πως ο «Ρήγας» ήταν μύθος.

Οσον αφορά τον χαρακτήρα, ο «Ρήγας» της δεύτερης περιόδου αναπτύσσει και ασχολείται με το μαζικό φοιτητικό κίνημα. Το αντικείμενο δραστηριότητας του «Ρήγα», πλέον, είναι η σύσταση μαζικού κινήματος και ο ρόλος του σ’ αυτό είναι καθοριστικός. Αρα, ο δεύτερος «Ρήγας» έχει άλλο αντικείμενο: ασχολείται με μαζικές συγκεντρώσεις, με συνελεύσεις στα πανεπιστήμια, με διαδηλώσεις, με καταλήψεις.

«Από τα κρατητήρια της ΕΣA και παρά το ότι είχε δοθεί αμνηστία, η χούντα τους στρατεύει υποχρεωτικά». Τέσσερα «Ρηγάδες» στο στρατόπεδο της Καλαμάτας. Αύγουστος 1973. Από αριστερά: Μιχάλης Σαμπατακάκης, Μάνος Σωτηριάδης, Χρίστος Λάζος, Μάκης Παρασκευόπουλος. Φωτογραφία από το προσωπικό αρχείο του Μ.Σαμπατακάκη. (Σημείωση: Είναι τμήμα μεγαλύτερης φωτογραφίας, στην οποία όμως οι υπόλοιποι ανήκαν σε άλλες οργανώσεις και όχι στον «Ρήγα». Η φωτογραφία είχε δημοσιευτεί στην «Ελευθεροτυπία», στο αφιέρωμα για το Πολυτεχνείο, στις 17 Νοεμβρίου του 1993, καθώς και σε αφιερώματα άλλων εφημερίδων.)

Το μαζικό αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα ξεκίνησε τον Νοέμβριο του ’71 και ολοκληρώθηκε με το Πολυτεχνείο. Είναι μία εντελώς διαφορετική φάση του αγώνα. Τότε, εκτός από τον ευρύ αντιδικτατορικό «Ρήγα», είχε δημιουργηθεί και η κομματική οργάνωση ΚΟΣ (Κομμουνιστική Οργάνωση Σπουδαστών του ΚΚΕ εσωτερικού). Από τότε αρχίζουν να αναπτύσσονται μαζικές δράσεις-συνελεύσεις, συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις, καταλήψεις. Μέχρι τότε δεν είχε ξανασυμβεί κάτι τέτοιο. Φυσικά χωρίς τη δράση των πρώτων παιδιών, δεν θα γινόταν ποτέ τίποτα, καθώς ο «Ρήγας Φεραίος» ήταν η πιο ουσιαστική -από μεριάς έργου- παράνομη οργάνωση. Αυτός ήταν ο πρωτεργάτης αυτού του κινήματος.

Από το τέλος του ’71 μέχρι το καλοκαίριτου’72, αυτό που οικοδομείται από τον «Ρήγα» και από ανένταχτους σπουδαστές είναι οι λεγάμενες Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα (ΦΕΑ). Αυτές είναι ο οργανωτικός ιστός του μαζικού φοιτητικού κινήματος. Είναι αυτό που θα λέγαμε ο παράνομος σύλλογος, καθώς τότε οι νόμιμοι σύλλογοι ήταν με σφραγίδα της Ασφάλειας. Αυτό είναι έργο του «Ρήγα» και των ανένταχτων σπουδαστών.

Τα βασικά κείμενα για το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα είναι δύο: οι «Θέσεις της ΚΟΣ»-Οκτώβριος του ’72- και το «Τι είναι και τι θέλει ο “Ρήγας Φεραίος”», που εμφανίζεται τον Ιούνιο του 73·
Αρα, για να συνοψίσουμε, στην πρώτη περίοδο ο «Ρήγας» κράτησε ψηλά το φρόνημα ως μυθική οργάνωση και στη δεύτερη, ήταν ο βασικός συντελεστής για την οικοδόμηση του μαζικού αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος.

Η αποτίμηση

Θα μιλήσω και πάλι συλλογικά: Τα νεανικά μας χρόνια και η σχέση μας με την πολιτική και τον πολιτισμό τον καιρό της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης καθορίστηκαν βαθιά από την εμφάνιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη του ρεύματος της Ανανεωτικής Αριστερός. Ζώντας τότε αρκετοί από εμάς την πιο ακραία μορφή του καπιταλισμού και του ατλαντισμού, τη δικτατορία και αγωνιζόμενοι εναντίον της, μάθαμε ταυτόχρονα να αγωνιζόμαστε κατά του σταλινισμού και του δογματισμού.

Οργανωθήκαμε στον «Ρήγα Φεραίο». Αγαπάμε την πολιτική μας ιστορία. Μάθαμε να διαβάζουμε Ελληνες ποιητές. Μάθαμε, σχεδόν ανακαλύψαμε, να ταυτίζουμε την έννοια του σοσιαλισμού με την έννοια της δημοκρατίας, να σεβόμαστε τα ανθρώπινα δικαιώματα, να είμαστε Ευρωπαίοι, ενώ ήμασταν ταυτόχρονα αριστεροί.

Ζήσαμε μια μικρή –όχι τη μόνη- πολιτιστική νησίδα στη χώρα μας, μια μικρή-όχι τη μόνη-αντίσταση στη βαρβαρότητα. Και νομίζουμε πως αφήσαμε ίχνη… Ιδεολογίας, θεωρίας και πολιτικής που μας τοποθετούσαν όχι ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατία και τον σταλινισμό, αλλά πιο πέρα και ψηλότερα (έτι επέκεινα).

Σε αυτό το κείμενό μου μαζεύτηκαν 1.000 υπογραφές παλαιών «Ρηγάδων», υπέρ του Συνασπισμού το 2000.