Του Σωτήρη Τσιακμάκη – “Εφημερίδα Συντακτών”
Η επιβολή της δικτατορίας το 1967 ήταν ένα αναμενόμενο αλλά ταυτόχρονα και μη αποδεκτό από τις πολιτικές δυνάμεις ενδεχόμενο, καθώς υποστήριζαν ότι δεν θα γίνει δικτατορία. Οπότε, μας βρήκε κάπως απροετοίμαστους. Αλλά όλους όσοι ήμασταν δεμένοι με την υπόθεση της Αριστερός η επιβολή της δικτατορίας δεν μας πτόησε στο να προβούμε άμεσα σε ενέργειες οι οποίες στόχευαν στην ανατροπή της.
Φυσικά και θυμάμαι πολύ καλά την πρώτη μέρα της δικτατορίας. Τα πάντα ήταν έρημα από το πρωί στη Θεσσαλονίκη. Βρήκα μία συνάδελφο στον δρόμο, που επέστρεφε από το Πανεπιστήμιο και έκλαιγε. «Μας διώχνουν από το Πανεπιστήμιο», μου λέει. «Υπάρχει παντού στρατός. Πρόσεξε εσύ τι θα κάνεις και πώς θα φυλαχτείς».
Τις πρώτες μέρες δεν ήξερα αν θα με αναζητούσαν ή όχι, καθώς ήμουν ήδη γνωστός ως «Λαμπράκης». Ωστόσο, άλλαξα αμέσως σπίτι.
Ο κόσμος, ειδικά στη Θεσσαλονίκη που έχει συντηρητικό προφίλ, ήταν ιδιαίτερα υποψιασμένος εναντίον των αριστερών… Μπορούσε ο καθένας να σε καρφώσει και να πας μέχρι και εξορία. Δύσκολα εμπιστευόσουν κάποιον.
Πολύ γρήγορα δημιουργήθηκε το ΠΑΜ Νέων, στο οποίο εντάχθηκα και προσπαθούσαμε να κάνουμε ανασυγκρότηση των δυνάμεών μας.
Ξεκίνησα προσεκτικά να πηγαίνω και στη Σχολή, φθινόπωρο πλέον του 1967. Φυσικά με παρακολουθούσαν. Ενα βράδυ, μάλιστα, ενώ με ένα φίλο μου κάναμε περιπολία γύρω από το Πανεπιστήμιο, προς διαφορετικές κατευθύνσεις ο καθένας, αστυνομικοί τον σταμάτησαν και, νομίζοντας ότι είμαι εγώ, του έριξαν πολύ ξύλο.
Ολα αυτά ήταν πριν δημιουργηθεί ο «Ρήγας». Ουσιαστικά προσπαθούσαμε όπως μπορούσαμε να περάσουμε το μήνυμα στον λαό ότι πρέπει να παλέψουμε μέσα από την οργανωμένη αντίσταση για την ανατροπή της δικτατορίας. Και το κάναμε γράφοντας συνθήματα, γράφαμε αντιστασιακά μηνύματα πάνω σε άδεια πακέτα τσιγάρων και τα πετούσαμε στον δρόμο… Το κύριο μέλημά μας, πάντως, ήταν να οργανωθούν όσο περισσότεροι για να έχουμε ένα δυναμικό μαζικό κίνημα.
Στον «Ρήγα»
Οταν δημιουργήθηκε ο «Ρήγας Φεραίος», τέλη του 1967, όλοι εμείς οι νεότεροι αποσχιζόμαστε από το ΠΑΜ Νέων και μπαίνουμε στον «Ρήγα». Τότε οι δομές γίνονται πιο οργανωμένες, εμείς μαθαίνουμε να λειτουργούμε με πιο συνωμοτικό τρόπο (από το πώς χτυπούσαμε το κουδούνι όταν πηγαίναμε σε ένα σπίτι μέχρι το πώς περπατούσαμε). Υιοθετήσαμε κι εμείς, όπως και στην Αθήνα, το τριαδικό σύστημα κ.λπ.
Ενα βραδάκι, σε ένα ραντεβού με συντρόφους, 5 Σεπτέμβρη του 1967, μαθαίνω για τη δολοφονία του Γιάννη Χαλκίδη στη Θεσσαλονίκη. Ηταν τρεις νέοι «Λαμπράκηδες» που τρεις μέρες πριν είχαν ανατινάξει κολόνα της ΔΕΗ, προκαλώντας διακοπή του ρεύματος σε όλους τους χώρους της Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης που γινόταν τότε. Αυτό εξόργισε τη χούντα, που ήθελε να δείχνει πως όλα κυλούν ήρεμα και κανείς δεν της εναντιώνεται. Ετσι, στις 5 Σεπτέμβρη, όταν οι τρεις τους ήταν σε μια παράνομη συνάντηση, άνδρες της Εθνικής Ασφάλειας της Χωροφυλακής Θεσσαλονίκης, με επικεφαλής τον Τετραδάκο, μπούκαραν, δολοφόνησαν επί τόπου τον Χαλκίδη, έναν λεβέντη νέο, τον δεύτερο (λεγόταν Γρηγόρης Παντής) τον τραυμάτισαν στο πόδι και τον τρίτο, τον Νάντη Χατζηγιάννη, τον συνέλαβαν. Αυτούς τους δύο τους καταδίκασαν σε έκτακτο στρατοδικείο στις 26 Νοεμβρίου σε κάθειρξη 20 χρόνων… Αυτό το περιστατικό με συγκλόνισε ιδιαίτερα και κατάλαβα πως δεν υπάρχει άλλος δρόμος, πρέπει να αντιδράσουμε.
Δεν ήταν μόνο η Ασφάλεια που μας παρακολουθούσε και οι χαφιέδες στα πανεπιστήμια, αλλά και συμφοιτητές που ήταν έτοιμοι να σε καταδώσουν ως «ανατρεπτικό στοιχείο για το καθεστώς».
Υπήρχε διασύνδεση κεντρικά της οργάνωσης του «Ρήγα» στην Αθήνα με την αντίστοιχη στη Θεσσαλονίκη. Υπήρχαν δηλαδή άνθρωποι που έπαιζαν αυτόν τον ρόλο. Ούτε κι εγώ ξέρω αυτούς τους ανθρώπους, ακόμη έως σήμερα… Βασικά εγώ ήξερα μόνο αυτόν που ήταν πάνω από μένα. Με ρωτάς ποιος είναι… να το πω τώρα; Δεν το έχω πει ποτέ στην αστυνομία… Ηταν ο Θανάσης Καρτερός.
“Δίκη των 39”, Θεσσαλονίκη. Το στρατοδικείο στη δεύτερη δίκη του ΠΑΜ Θεσσαλονίκης των “39”.
Οι ενέργειες στον «Ρήγα»
Το ηγετικό κλιμάκιο του «Ρήγα» στη Θεσσαλονίκη πήραμε απόφαση πολύ νωρίς για μια δυναμική ενέργεια: να αναρτήσουμε στα διάφορα κτίρια του Πανεπιστημίου αντιδικτατορικά πανό. Αυτό έγινε τον Μάρτιο του 1968…
Επρεπε να φτιάξουμε ένα πανό, πέντε-έξι μέτρα ψηλό, που να γράφει «Κάτω η χούντα». Σε μένα και την ομάδα μου είχε ανατεθεί να το κρεμάσουμε στο ψηλότερο σημείο του Πανεπιστημίου. Στο ένα άκρο του ήταν ένα βαρίδι, με ένα φιτιλάκι το πανό ξεδιπλωνόταν και το βαρίδι το κρατούσε ίσιο. Το φιτίλι καιγόταν ενώ εμείς φεύγαμε από το σημείο και από μέσα πετάγονταν δεκάδες προκηρύξεις. Ταυτόχρονα, παρόμοια πανό άνοιξαν σε όλες τις Σχολές. Ηταν σημαντικό για την εποχή να γίνει κάτι τέτοιο. Το έμαθαν όλοι. Και η Ασφάλεια, φυσικά.
Η Αστυνομία ψαχνόταν να δει τι γίνεται. Από κει και πέρα, επιδόθηκε σε μια συστηματική προσπάθεια για να εντοπίσει ποιοι το κάνανε. Σε λίγες μέρες ήρθαν και στο δικό μου σπίτι, όπου και συνέλαβαν τον συγκάτοικό μου, Γιάννη Γκιρκούδη. Αυτό έγινε τον Μάρτιο του 1968.
Εμένα με πιάσανε δύο μήνες μετά, τον Μάιο.
Ευτυχώς ο Γκιρκούδης είχε ήδη προλάβει να μου μεταφέρει μέσω της κοπέλας του τι ήξεραν οι αστυνομικοί. Οπότε, όταν με πιάσανε, ήμουν προετοιμασμένος και ήξερα τι μπορούσα να πω και τι όχι. Για παράδειγμα, δεν είχαν πιάσει τον Καρτερό. Οπότε, εγώ προσπαθούσα πλέον, ως συλληφθείς, να μην πιάσουν κανέναν από πάνω, ούτε από κάτω από μένα – όσους ήξερα δηλαδή. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό έως και σωτήριο για την οργάνωση.
Εμένα με πιάσανε στην Καρδίτσα, απ’ όπου κατάγομαι, τη βραδιά που δολοφονήθηκε ο Γιώργος Τσαρουχάς. Ηταν 9 Μαΐου 1968. Τον Τσαρουχά, πρώην βουλευτή της ΕΔΑ, τον έπιασαν στα διόδια της Λεπτοκαρυάς και άφησε την τελευταία του πνοή, μετά από σκληρά βασανιστήρια, στην ΚΥΠ της Θεσσαλονίκης, μέσα στο Γ’ Σώμα Στρατού… Κατά τα άλλα, μας λένε ότι η χούντα ήταν αναίμακτη…
Εμένα με κράτησαν περίπου ένα μήνα σε ένα αστυνομικό τμήμα, μετά για άλλο τόσο στην Ασφάλεια, μετά, όλο το καλοκαίρι, σε άλλο αστυνομικό τμήμα και τον Σεπτέμβρη του 1968 μας οδηγούν στις στρατιωτικές και όχι στις πολιτικές φυλακές, στο Επταπύργιο. Ημασταν σαν σε άτυπη απομόνωση. Εκεί έμεινα 10 μήνες.
Η διαδικασία ήταν γνωστή: έτσι κι έπεφτες στα χέρια τους δεν γλίτωνες. Σου λέγανε να μαρτυρήσεις συντρόφους, να υπογράψεις δήλωση, δεν το έκανες και μετά άρχιζε το νταχτιριμπάν… ξύλο και πάλι ξύλο. Βασανιστήρια άγρια. Φάλαγγα κ.λπ. Προσωπικά, δεν πέρασα πολλά, καθώς ήξερα όπως σας είπα τι ξέρανε και έτσι τους είπα ακριβώς αυτά και τίποτα παραπάνω.
Οταν το κατάλαβαν, ήταν ήδη πολύ αργά και έτσι δεν πέρασα πολύ σκληρά…
Οι ασφαλίτες εδώ ήταν ο Μήτσου, ο Τετραδάκος κ.ά. Δεν θέλω καν να τους θυμάμαι… Ωστόσο δεν μπορώ να ξεχάσω το εξής: κατά την κράτησή μου στο 90 αστυνομικό τμήμα, ήταν τρεις που μας φυλάγανε. Ενας Θωμάς, έναν που τον φώναζαν Μπομπ (ήταν ασφαλίτες) και ένας χωροφύλακας, ο Θέμελης.
Τα κρατητήριά μας ήταν κάπως μακριά από τα γραφεία της διοίκησης και, αν θέλαμε να πάμε τουαλέτα, έπρεπε να μας βγάλουν αυτοί έξω. Ο Θωμάς σε άφηνε να έχεις τον χρόνο σου, ίσως να καπνίσεις κι ένα τσιγάρο. Οταν όμως μας πήγαινε ο Μπομπ, αν έκανες πάνω από ένα λεπτό στην τουαλέτα, χτυπούσε τις πόρτες και σε έβγαζε έξω με τα βρακιά… Απάνθρωπη κατάσταση… Αυτά μπορεί να σου ακούγονται αμελητέα και απλά, αλλά όταν είσαι 24 ώρες τη μέρα, για μήνες, κλεισμένος σ’ έναν χώρο, είναι πολύ σημαντικά στην κάθε τους λεπτομέρεια.
Καταπληκτικός άνθρωπος ήταν ο χωροφύλακας Θέμελης. Αυτός κάθε βράδυ θα μας έφερνε εφημερίδα και σπίρτα. Για να μαθαίνουμε τα νέα και για να μπορέσουμε να καπνίσουμε… Τέτοια μικρά, για σήμερα ίσως, περιστατικά κι όμως, αυτά ξεχώριζαν τον άνθρωπο. Χωροφύλακας ήταν, αλλά ήταν και άνθρωπος. Ενώ ο Μπομπ ήταν απάνθρωπος.
Τελικά με καταδίκασαν σε 10 χρόνια. Ημουν στη λεγόμενη «δίκη των39». Δεν σε άφηναν να απολογηθείς ουσιαστικά. Αν δεν τους άρεσε αυτό που έλεγες, σου έλεγαν «κάτσε κάτω». Αυτό γινόταν συνέχεια… Μαζί μου καταδικάστηκε ο Βλαδίμηρος Γραμματικόπουλος, που δυστυχώς έχει πεθάνει.
Μετά την καταδίκη, δεν πήγαμε και πολύ μακριά… πήραμε τα μπογαλάκια μας και από τις στρατιωτικές φυλακές Επταπυργίου πήγαμε δίπλα, στις πολιτικές, για περίπου 2 μήνες. Τουλάχιστον, αυτή τη φορά, ήμασταν όλοι οι σύντροφοι μαζί.
Με τον Καρτερό ξαναβρεθήκαμε στις φυλακές Αβέρωφ, όπου πήγα μετά το Επταπύργιο. Μετά Κορυδαλλό, απ’ όπου βγήκα για λόγους υγείας – είχα προβλήματα μετά αφτιά μου. Το ένα είχε καταστραφεί.
“Δίκη των 39″, Θεσσαλονίκη. Στιγμιότυπο από τη δεύτερη δίκη του ΠΑΜ Θεσσαλονίκης των ’39”, Φεβρουάριος – Μάρτιος 1969.
Μετά τη φυλακή
Βγήκαμε με την αμνηστία του 1973. ωστόσο μας είχαν ήδη αποβάλει από το Πανεπιστήμιο. Ευτυχώς, κάποιοι καθηγητές μας άφηναν να γράψουμε μάθημα και μας κρατούσαν τον βαθμό, «για όταν δικαιωθείτε», όπως μας έλεγαν.
Ο «Ρήγας» συνεχίστηκε φυσικά, αλλά μετά το 1970 είχε πάρει σιγά σιγά μια πιο μαζική μορφή. Είχαμε και τους διάφορους συλλόγους στη Θεσσαλονίκη, Κρητών κ.λπ… και αυτοί έπαιξαν μεγάλο ρόλο.
Στις φυλακές, η καθοδήγηση συνεχιζόταν. Με την έννοια ότι μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ και όταν πήγαμε στις φυλακές Αβέρωφ, άρχισε η ενημέρωση και από τις δύο πλευρές: του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσωτερικού. Εκεί ο Καρτερός αποφάσισε να ενταχθεί στο πρώτο κι εγώ στο δεύτερο.
Αφού τελείωσα το Πανεπιστήμιο, με χίλια βάσανα (μας διέγραψαν, πήγα στρατιώτης, μετά άντε να μας ξαναεπιτρέψουν να πάμε στη Σχολή…), προσπάθησα να δουλέψω ως εκπαιδευτικός. Εκανα τα χαρτιά μου και σε κάποια υγειονομική επιτροπή, πέτυχα έναν στρατιωτικό γιατρό, ο οποίος λόγω του ότι ήμουν φυλακή και είχα πάθει βλάβη στο ένα αφτί, δεν μου έδινε χαρτί.
Αυτά τώρα, σου λέω αρχές του 1980. Μη νομίζεις ότι οι άνθρωποι που ήταν σε καίριες θέσεις είχαν αλλάξει μετά τη χούντα. Οι ίδιοι που ήταν πριν ήταν και μετά. Οταν, δηλαδή, κατέθεσα τα χαρτιά μου για διορισμό, μου είπαν πως εγώ δεν μπορώ, γιατί δεν είχα καθαρό πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων. Αν το πιστεύεις! Εκανα φασαρία, πήγα μέχρι τον Μαγκάκη που ήταν τότε υπουργός και δικαιώθηκα.
Στο σήμερα
Σήμερα; Οχι, σήμερα δεν νομίζω ότι υπάρχουν άλλα περιθώρια για νέες χούντες.
Οσο για τη συμμετοχή μου στον «Ρήγα», ήταν ενέργειες τις οποίες καλώς έκανα, έπρεπε να τις είχα κάνει και καθόλου δεν μετανιώνω. Το να πει κανείς ότι ήταν μάταιος ο αγώνας μας αυτός δεν ισχύει. Για κανέναν αγώνα δεν ισχύει. Ειδικά ο «Ρήγας», που για μένα ήταν η σημαντικότερη αντιδικτατορική οργάνωση και είχε εμπνεύσει και διαπαιδαγωγήσει πολύ κόσμο τότε. Υπέροχο κόσμο.
Αφήστε μια απάντηση