ΓΙΑΤΙ Ο ΜΑΡΞ ΘΑ ΔΙΕΓΡΑΦΕ ΤΟΥΣ ΒΛΑΚΕΣ
Οπως όλα, ο καπιταλισμός κάποτε γεννήθηκε. Και συνεπώς κάποτε θα πεθάνει, όπως καθετί που γεννιέται, είτε ζωντανός οργανισμός είναι αυτό, είτε κοινωνικό μόρφωμα, όπως λέμε τις ομάδες των ζωντανών ανθρώπων, που αποτελούνται από ζωντανά άτομα χωρίς ωστόσο ν’ ακολουθούν αυτές οι ομάδες τους νόμους γέννησης, ανάπτυξης, παρακμής και εξαφάνισης των ζωντανών ατόμων. Οι κοινωνικοί νόμοι δεν είναι βιολογικοί. Κι αυτό σημαίνει πως η κοινωνιολογία (η επιστήμη που μελετά την εμφάνιση, τη διαφοροποίηση και την οργάνωση των κοινωνικών ομάδων και των κοινωνιών), δεν είναι θετική επιστήμη, αλλά ανθρωπιστική, αν προτιμάτε «θεωρητική». Η κοινωνιολογία δεν στηρίζεται στην υπόθεση, την παρατήρηση και την πειραματική επαλήθευση ταυτόχρονα, όπως οι θετικές επιστήμες, αλλά μόνο στην παρατήρηση και την υπόθεση που, όμως, δεν είναι δυνατό να επαληθευτούν πειραματικά. Μόνο η ζωή μπορεί να επαληθεύσει την ορθότητα ή μη μιας κοινωνιολογικής θεωρίας. Αλλά, μια τέτοια επαλήθευση συχνά απαιτεί χρόνο που ξεπερνάει τον αιώνα ή τους αιώνες κι αυτό έχει σαν συνέπεια ο θνητός άνθρωπος να μη νοιάζεται και πολύ για τους νόμους ανάπτυξης και διαφοροποίησης της κοινωνίας, αφού δεν θα ζει για να δει αν οι υπάρχουσες σήμερα προβλέψεις για την εξέλιξη της κοινωνίας θα επαληθευτούν ή όχι.
Ο μαρξισμός, σαν τρόπος μελέτης της εμφάνισης και διαφοροποίησης της ανθρώπινης κοινωνίας, έχει ηλικία μικρότερη από ενάμιση αιώνα. Αυτός ο χρόνος είναι ανεπαρκέστατος για να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για την ορθότητα ή μη του μαρξισμού, δεδομένου ότι η δυσκίνητη ιστορία, όπως ξέρουμε, μετράει την ηλικία της με αιώνες, ενώ ο άνθρωπος μετράει τη ζωή του με χρόνια.
Συνεπώς, ενώ ενδεχομένως δικαιούμαστε να μιλάμε για αποτυχία του υπαρκτού σοσιαλισμού, έτσι που τον κατάντησαν οι γραφειοκράτες και οι αριβίστες, δεν δικαιούμαστε να μιλάμε για αποτυχία του μαρξισμού, ούτε άλλωστε για αποτυχία του κομουνισμού. Κι αυτό το τελευταίο, για το λόγο πως πουθενά στον κόσμο δεν εμφανίστηκε μέχρι σήμερα ένα κομουνιστικό καθεστώς, ενώ αυτά που αυτοχαρακτηρίζονται σαν τέτοια, το κάνουν όπως ξέρουμε για να προσδιορίσουν την επιθυμητή φορά εξέλιξης των πραγμάτων και όχι για να χαρακτηρίσουν το υπάρχον κοινωνικό καθεστώς. Πάντως, ο υπαρκτός σοσιαλισμός δεν φάνηκε ικανός να μετεξελιχτεί σε κομουνισμό. Κι αυτό που γίνεται σήμερα στη Σοβ. Ένωση είναι ένα καινούριο ξεκίνημα για μια διαφορετική πορεία προς τον παλιό στόχο.
Εξυπακούεται πως ούτε το σημερινό καθεστώς της ΕΣΣΔ είναι κομουνιστικό. Και δεν ξέρουμε πότε θα γίνει τέτοιο. Όπως έλεγε ο Μαρξ, που οι γραφειοκράτες-κομουνιστές τον έγραψαν κι αυτόν μαζί μ’ όλα τ’ άλλα στα παλιά τους τα παπούτσια, το παλιό δεν πέθανε ακόμα και το καινούριο δεν γεννήθηκε ακόμα.
Και στην Ανατολή και στη Δύση ζούμε σήμερα σε μια πολύ συγκεχυμένη μεταβατική περίοδο. Προς τα πού λοιπόν θα τελεστεί η μετάβαση; Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα. Εφόσον οι κοινωνίες συνεχώς διαφοροποιούνται, θα διαφοροποιηθεί οπωσδήποτε και ο καπιταλισμός, που δεν είναι ούτε το τελευταίο ούτε το καλύτερο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης, όπως φαίνεται να πιστεύουν μερικοί θεωρητικοί του φιλελευθερισμού. Αν λοιπόν, διαφοροποιηθεί, πώς θα διαφοροποιηθεί; Ποιο κοινωνικό σύστημα θα τον διαδεχτεί;
Πριν ασκήσουν κριτική στο μαρξισμό, οι αστοί κοινωνιολόγοι οφείλουν ν’ απαντήσουν σ’ αυτό το ερώτημα και να μας γνωστοποιήσουν τις υποθέσεις τους. Η επιστημονική φαντασία μάς προτείνει ένα μελλοντικό κόσμο εντελώς ρομποτοποιημένο και τεχνοκρατικό. Κι αυτό μπορεί όντως να συμβεί. Όμως, κι ένας τέτοιος κόσμος πρέπει αναγκαστικά να έχει μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης. Σ’ αυτόν τον υπεραναπτυγμένο τεχνολογικά κόσμο, σε ποιον θ’ ανήκουν τα μέσα παραγωγής; Στον ιδιοκτήτη-καπιταλιστή, ή σ’ ολόκληρη την κοινωνία; Είναι πάρα πολύ δύσκολο να υποθέσουμε ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας οδηγεί στην παραπέρα εδραίωση του καπιταλισμού. Το αντίθετο είναι πολύ πιο πιθανό, εξαιτίας της μηχανοργάνωσης της παραγωγής. Ο μαρξισμός πρεσβεύει πως τα μέσα παραγωγής πρέπει ν’ ανήκουν σε όλους, γιατί η εργασία είναι κοινωνικό κι όχι ατομικό γεγονός. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας κάνει εμφανέστερη την ορθότητα της παραπάνω άποψης.
Ωστόσο, σαν μεροκαματιάρηδες μπορεί να έχουμε την αίσθηση πως η δουλειά μας είναι κάτι που αφορά εμάς και μόνο. Όμως, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πως η προσωπική μας δουλειά είναι εξαρτημένη από πάμπολλους αντικειμενικούς παράγοντες, εκτός από την ικανότητά μας και τη βούλησή μας για δουλειά. Είναι εξαρτημένη απ’ τους συναδέλφους μας και το συνδικάτο μας, είναι εξαρτημένη απ’ τον εργοδότη μας και το συνδικάτο του, είναι εξαρτημένη απ’ το κράτος, απ’ τη δικαιοσύνη, απ* την αστυνομία, απ’ την Εκκλησία, απ’ την Εφορία, απ’ το τελωνείο, κι από ένα σωρό άλλους κοινωνικούς θεσμούς.
Συνεπώς, πρέπει να είμαι εντελώς ανόητος για να πω πως η δουλειά μου είναι προσωπική μου υπόθεση. Κι ωστόσο, αυτό περίπου λέει ο καπιταλισμός: Πρέπει, λέει, στην προσωπική μου υπόθεση, που είναι η δουλειά, να παρεμβαίνουν όσο το δυνατό λιγότεροι παράγοντες που δεν είναι προσωπικοί.
Όμως, είτε αυτόματα, είτε μεθοδευμένε, είτε παλιότερα, είτε τώρα, είτε στο μέλλον, πάντα θα υπάρχουν παράγοντες που θα κάνουν τη δουλειά μου κοινωνικό κι όχι προσωπικό γεγονός. Ο μαρξισμός ξεκινάει απ’ αυτή την απλή προϋπόθεση. Οτι δηλαδή, η εργασία είναι κοινωνικό γεγονός και συνεπώς οι εργασιακές σχέσεις μόνο στα πλαίσια μιας αναδιοργάνωσης της κοινωνίας θα μπορούσαν ν’ αντιμετωπιστούν μ’ επάρκεια. Μπορεί βέβαια εγώ προσωπικά να έχω λυμένα τα εργασιακά μου προβλήματα, αλλά η κοινωνιολογία δεν νοιάζεται για μένα προσωπικά, νοιάζεται για την κοινωνία, τουτέστιν για το σύνολο των ανθρώπων.
Η κοινωνική συνείδηση είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης — αλλά και της συνείδησης σκέτο. Ακόμα και οι λεγόμενοι «περιθωριακοί» (οι κινούμενοι και δρώντες στο περιθώριο της κοινωνίας, δηλαδή έξω απ’ τους ισχύοντες κοινωνικούς θεσμούς), όταν δεν είναι λούμπεν, ονειρεύονται μια διεύρυνση κι όχι ένα στένεμα των κοινωνικών θεσμών, ώστε να γίνουν δρώντα μέλη της κοινωνίας κι αυτοί που σήμερα μάχονται την υπάρχουσα κοινωνική κατάσταση, γιατί ξέρουν πως μια «κοινωνία των ατόμων» ή μια «κοινωνία των ομάδων» δεν είναι μια «κοινωνία των ανθρώπων».
Δικαίωμα στη ζωή και την ευτυχία (όσο αυτή είναι επανακαθορισμένη από εξωτερικούς παράγοντες), έχουν οι πάντες κι όχι μόνο οι οικονομικά ή και βιολογικά προνομιούχοι: Αυτοί που κληρονόμησαν τον πατέρα τους δεν είναι, βέβαια, κατ’ ανάγκην πιο ικανοί απ’ αυτούς που δεν κληρονόμησαν κανέναν. Κι αυτοί που γεννήθηκαν λιγότερο ικανοί και ταλαντούχοι δεν σημαίνει πως πρέπει να τσαλαπατηθούν απ’ τους εξυπνότερους και τους περισσότερο ταλαντούχους — αν και εδώ μπαίνει το πολύ δύσκολο πρόβλημα της μοχθηρίας και της κακότητας των ηλιθίων, που συνεχώς δημιουργούν βλακικά προσκόμματα στους έξυπνους. ‘Οταν λοιπόν μιλάμε για «αξιοκρατία» εννοούμε μια οργάνωση της κοινωνίας τέτοια, που οι θεσμοί της, αφενός να προστατεύουν τους ικανούς απ’ τους ανίκανους, και αφετέρου να δίνουν στους νομιζόμενους ανίκανους όλες τις ευκαιρίες για να δείξουν πως είναι όντως αδικημένοι κι όχι όντως ανίκανοι. Οπότε, θα υποχρεωθούν να περιοριστούν αναγκαστικά στα όρια που καθορίζονται απ’ τις ικανότητές τους.
Λέχτηκε, και το βρίσκω σωστό, πως το μαρξισμό, σ’ Ανατολή και Δύση, τον σαμποτάρουν ασυνείδητα, κυρίως οι ηλίθιοι. Διότι, τα πράγματα θα δυσκολέψουν πολύ γι’ αυτούς, αν η θεσμική οργάνωση της κοινωνίας γίνει πράγματι αξιοκρατική. Ενώ τώρα, ο κάθε παρακεντές κι ο κάθε ηλίθιος μπορεί να ελπίζει πως «θα γίνει κάτι», ίσως και πρωθυπουργός, ίσως και γεν. γραμματέας του ΚΚ, μέσα σ’ ένα πλέγμα διασταυρούμενων γνωριμιών, κουμπαριών, μέσων, γλειψιμάτων και πολλών ανάλογων μεθόδων κληρονομημένων απ’ τους αστούς, που εδραιώνουν τη βλακοκρατία. Και τη σοσιαλιστική και την καπιταλιστική βλακοκρατία.
Γιατί, βέβαια, το μόνο που δεν θα μπορέσει ποτέ να κάνει ο μαρξισμός, είναι να καταργήσει την ηλιθιότητα, αν και μειώνοντας την αμάθεια μπορεί να την περιορίσει αισθητά: Ένας μορφωμένος βλαξ (υπάρχουν και τέτοιοι) είναι λιγότερο επικίνδυνος από έναν απαίδευτο βλάκα, αν και ο πεπαιδευμένος βλαξ, για τη μόρφωση του οποίου φρόντισε ο πλούσιος πατέρας (ο Θεός να την κάνει μόρφωση, που λεν, αλλά εν πάση περιπτώσει), πάρα πολύ εύκολα μπορεί να γίνει, αν όχι σατράπης τουλάχιστον σατραπίσκος, προ κειμένου ν’ αντιστάθμιση την ελλείπουσα ικανότητα με τον αυταρχισμό.
Τα στελέχη των φασιστικών κομμάτων (συνεπώς και του ΠΑΣΟΚ) αποτελούνται από τέτοιους πεπαιδευμένους ανίκανους, αλλά και από ανίκανους χωρίς παιδεία, οπότε σ’ αυτή την περίπτωση τα πράγματα εκχυδαΐζονται πλήρως και ο λαϊκισμός, που συνοδεύει σταθερά το φασισμό, εγκαθίσταται για τα καλά στην κοινωνία.
Το τεράστιο πρόβλημα της βλακείας, οι περισσότεροι μαρξιστές το θεώρησαν δευτερεύον ή και ανύπαρκτο και δεν του έδωσαν τη δέουσα σημασία. Όχι όμως, και ο Ρούντολφ Μπάρο, ο οποίος μαζί μ’ όλα τ’ άλλα, τα ψυχικής-ατομικής τάξεως προβλήματα που δυσκολεύουν το μαρξισμό, συνυπολόγισε και τη βλακεία, που είναι φαινόμενο σύνθετο (βιολογικό, ψυχικό, κοινωνικό). Και για μεν τη δεξιά παραλλαγή της βλακείας δεν υπάρχει πρόβλημα για μας τους αριστερούς. Όμως, υπάρχει πρόβλημα και μάλιστα τεράστιο, όσον αφορά την αριστερή εκδοχή της βλακείας. Πώς να κουβεντιάσεις και πώς να συνεργαστείς μ’ ένα σύντροφο, που εκτός από σύντροφος είναι και βλαξ; Ιδού η απορία.
Ο Τρότσκι χωρίς να το δηλώνει καθαρά (κανείς δεν μιλάει καθαρά για τους βλάκες, γιατί όλοι τους φοβούνται), αφήνει να υπονοηθεί σαφέστατα ότι στις έριδες των Ρώσων κομουνιστών των αρχών της δεκαετίας του ’30, η μωρία, με τη μορφή της μωροφιλοδοξίας, (η βλακεία δεν είναι συμπαγής και ενιαία κατάσταση) έπαιξε σημαντικό ρόλο στα προβλήματα διαδοχής που δημιούργησε ο θάνατος του Λένιν. Και, βέβαια, δεν είναι ανάγκη να καταφύγουμε στον Τρότσκι για να κατανοήσουμε τον τεράστιο ρόλο της μωρίας στο αριστερό-κομουνιστικό κίνημα. Αρκεί να κοιτάξουμε τι έγινε στο πρόσφατο παρελθόν και τι γίνεται και σήμερα εντός του αριστερού κινήματος.
Είναι λάθος, όπως θα έλεγε ο Μπάρο, ν’ αποδίδουμε την πολυδιάσπαση μόνο στις διαφορετικές απόψεις για τη στρατηγική και την τακτική που πρέπει ν’ ακολουθήσει το αριστερό κίνημα. Μη μου πείτε πως είναι πρόβλημα διαφορετικής αριστερής τακτικής και στρατηγικής η ύπαρξη δυο ΕΔΑ! Είναι ολοφάνερα πρόβλημα μωρίας, που και εδώ εμφανίζεται με την παραλλαγή της μωροφιλοδοξίας. Διότι το κόψιμο ενός κόμματος στα δυο διπλασιάζει αυτόματα και τους αρχηγούς και τ’ ανώτερα στελέχη, και τα κατώτερα στελέχη, και όλοι «αναβαθμίζονται» αυτομάτως. Είναι λάθος, επίσης, ν’ αποδίδουμε το σχίσμα του ενιαίου ΚΚΕ μόνο και αποκλειστικά σε δογματικές διαφορές. Η αριστερή εκδοχή της βλακείας έπαιξε κι εδώ τον καταστροφικό ρόλο της, καλά κρυμμένη πίσω από τα τσιτάτα και την προκάτ σκέψη, που προτείνεται σαν μαρξιστική, ενώ και οι κότες ξέρουν (όχι, όμως, οι αριστερές κότες), πως ο Μαρξ απεχθανόταν όσο τίποτα τη μηχανιστική-προκατασκευασμένη σκέψη.
Η κομματική πειθαρχία και ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός ήταν πάντα τα εύκολα άλλοθι για την ανυπαρξία μαρξιστικής σκέψης, αφομοιωμένης και βιωμένης.
Σε συνθήκες παρανομίας και σύγκρουσης, τούτο το μειονέκτημα δεν γινόταν ούτε φανερό ούτε ενοχλητικό. Οι μαχητές δεν πρέπει να είναι κατ’ ανάγκην έξυπνοι και πεπαιδευμένοι και μπορούν να κάνουν πολύ καλά τη δουλειά τους, όντας λιγότερο έξυπνοι ή εντελώς απαίδευτοι. Όμως, σε συνθήκες ηρεμίας, η γνωστική-μαρξιστική ανεπάρκεια και η αριστερή παραλλαγή της βλακείας είναι ένα καθαρό σκάνδαλο, όταν αναρριχάται στην κορυφή της κομματικής ιεραρχίας. Για να μην προσθέσουμε στα παραπάνω και την ηθική ανεπάρκεια, οπότε τα πράγματα γίνονται τραγικά.
Λοιπόν, κανείς δεν πρόκειται να μας πάρει στα σοβαρά αν δεν σοβαρευτούμε οι ίδιοι, αν δεν παραμερίσουμε τους ηλίθιους, αν δεν εξουδετερώσουμε τους αριβίστες, αν δεν αφοπλίσουμε τους γραφειοκράτες που παριστάνουν τους κομουνιστές. Πάντα κατά τον Μπάρο, το κομουνιστικό κίνημα είναι καταδικασμένο αν δεν δώσει επιτέλους τη δέουσα σημασία και στον υποκειμενικό παράγοντα. Στο κάτω κάτω, ρε αδερφέ, ο μαρξισμός επαγγέλλεται την αγελοποίηση της κοινωνίας, επαγγέλλεται την πλήρη ανάπτυξη της προσωπικότητας μέσα σε κοινωνικές συνθήκες που θα κάνουν δυνατή την, πλήρη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ο Μαρξ, το άτομο είχε συνέχεια στο νου του, όταν μοχθούσε να βρει τρόπους καλύτερης και αποτελεσματικότερης οργάνωσης της κοινωνίας. Ο μαζάνθρωπος δεν έχει θέση σε αριστερά κινήματα που εμπνέονται απ’ το μαρξισμό.
Ο μαρξισμός είναι ανθρωπισμός, δεν είναι άσυλο ανιάτων. Ο μαρξισμός δεν καταργεί τον ατομισμό, αλλά τον επαναπροσδιορίζει με διαφορετικούς όρους. Όσο για τον αστικό ατομισμό, όταν εμφανίστηκε μέσα στα «μπούργκος» είναι αυτός που εξέθρεψε τον μπουρζουά.
ΤΕΛΟΣ
Αφήστε μια απάντηση