Η Γαλλία των αρχών του 20ού αιώνα έχει πολλές ανοιχτές υποθέσεις που διχάζουν την κοινή της γνώμη. Στον απόηχο της υπόθεσης Ντρέιφους, έρχεται το ρήγμα που αφορά το θρησκευτικό ζήτημα. Ένα έντονο αντικληρικό
κίνημα γεννιέται στη Γαλλία της Μπελ Επόκ, που χωρίζει τη χώρα στα δυο: τους καθολικιστές και τους αντικληρικαλικούς. Η διαμάχη αυτή θα οδηγήσει τελικά στο διαχωρισμό Κράτους – Εκκλησίας με νόμο πλέον, το 1905, μετά από έναν εξοντωτικό αγώνα. Κύριο όπλο στα χέρια των ανικληρικαλικών είναι η γελοιογραφία.
H διάσημη γελοιογραφία του Ευγένιου Οζέ κυκλοφόρησε το 1902 ως εξώφυλλο της Lanterne, μιας δημοκρατικής και αντικληρικής εφημερίδας.
Μέσα από σειρά συμβολισμών, ο Οζέ «δείχνει» τη θρησκεία ως τον πραγματικό εχθρό της Δημοκρατίας, καταγγέλλοντας την εμμονή της καθολικής εκκλησίας να αναμιγνύεται στην πολιτική ζωή του τόπου.
Στην εικόνα διακρίνεται ο λόφος της Μονμάρτης με έναν καθολικό ιερέα να στέκει γραπωμένος σαν κοράκι πάνω στη Βασιλική του Σακρέ-Κερ, και τη σκιά του να βυθίζει στο σκοτάδι όλο το Παρίσι.
Δεν είναι τυχαίο που ο γελοιογράφος τον τοποθετεί εκεί. Ο συγκεκριμένος ναός υπήρξε αρνητικό σύμβολο για τους αντικληρικαλικούς του 1900, καθώς χτίστηκε ακριβώς στο σημείο που ήταν το κανόνι των Κομμουνάριων, για να σβήσει τα ίχνη μιας επανάστασης, για να «εξιλεώσει» την περιοχή από τα «αμαρτήματά» της, μετά τα γεγονότα του 1871.
Λέγεται μάλιστα πως οι ντόπιοι απέφευγαν να εκκλησιαστούν στο Σακρέ-Κερ και προτιμούσαν τον παλιό ναό της συνοικίας. Το σκίτσο του Οζέ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Η απειλητική σκιά του ιερέα εμποδίζει την «Πόλη του Φωτός» να δει το φως του ήλιου.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η γελοιογραφία προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Η Δεξιά και οι συντηρητικοί κύκλοι, μέσω των δικών τους εντύπων, θέλησαν να συνδέσουν το πρόσωπο του κληρικού της γελοιογραφίας με τον αρχιεπίσκοπο του Παρισιού, σε μια προσπάθεια να προκαλέσουν την απαγόρευσή της, καθώς ο νόμος για την ελευθέρια του Τύπου δεν δίωκε παρά τις προσωπικές προσβολές. Ωστόσο δεν αποδείχθηκε ποτέ ότι επρόκειτο για προσωπική επίθεση. Αντιθέτως, η Lanterne δημοσιεύοντας τη γελοιογραφία θέλησε να συνδέσει άμεσα το παρόν με όλους τους προηγούμενους αντικληρικούς αγώνες της χώρας.
Η αφίσα είχε στόχο τον κλήρο, δεν ήθελε να προκαλέσει την πίστη των πιστών, όσο απεχθείς και βλάσφημες μπορεί να φαίνονταν στα μάτια τους τέτοιες εικόνες. Είχε στόχο να συσπειρώσει όσο περισσότερους μπορούσε ενάντια στην πολιτική επιρροή της εκκλησίας.
Στη διάρκεια αυτού του αντικληρικού αγώνα, κυκλοφόρησε ένας τεράστιος αριθμός από γελοιογραφίες. Καθολικοί παπάδες παρουσιάζονταν να αδειάζουν μέσα στα κρανία των μαθητών σταυρούς, προσευχητάρια, τον «πάνθ’ ορώντα» οφθαλμό και το φόβο του διαβόλου.
Από κάτω, λεζάντες για τα καταστροφικά αποτελέσματα που έχει στα νεαρά μυαλά αυτή η «τροφή» που ρίχνεται στα κεφάλια τους. Στα χοντρά και στα γεμάτα στα λίπος σώματα των καθολικών παπάδων αποτυπώνονται όλες οι αμαρτίες που έχει ορίσει η ίδια η εκκλησία τους: λαιμαργία, απληστία, λαγνεία, σαδισμός.
Μέσα από νύξεις για κακοποίηση παιδιών σε θρησκευτικά ιδρύματα και καταγγελίες για διαφθορά, οι γελοιογράφοι επιστρατεύουν μαύρα κοράκια, χοίρους, κατσίκες, γαϊδουρινά αυτιά, πλοκάμια χταποδιού, ανόητα κοπάδια από χήνες, κοκόρια, φυσητήρες με δηλητήρια, τονίζοντας τη βλαβερή επίδραση της εκκλησίας στην
κοινωνία.
Ο κλήρος αποτυπώνεται σαν μια συνομοταξία από κοιλαράδες και πορνοβοσκούς, ενώ πολλές φορές παπάδες, πάστορες και ραβίνοι παρουσιάζονται μαζί κάτω από την ίδια επωνυμία: «Ανώνυμος Εταιρία Διεθνούς Εκμετάλλευσης της Ανθρώπινης Βλακείας».
Η ρητορική της αντίπαλης πλευράς μιλά για μια προσπάθεια στιγματισμού της εκκλησίας μέσω της άσεμνης γελοιογραφίας και απαντά με διαβόλους και κτήνη μεταμφιεσμένα σε ανθρώπους.
Η γελοιογραφία μπορούσε να επηρεάσει, μπορούσε να ελέγξει, μπορούσε να κινητοποιήσει το λαό κι ήταν συγχρόνως ένα αξιόπιστο βαρόμετρο, που έδειχνε πώς και προς τα πού ακριβώς κινείται η κοινή γνώμη. Σε αυτή τη μακρά περίοδο της αντικληρικής γελοιογραφίας, όλα τα σκίτσα αφορούσαν το διαχωρισμό κράτους – εκκλησίας και τη λεγόμενη laïcité. Όταν δεν δημοσιεύονταν σε εφημερίδες, κυκλοφορούσαν με κάθε τρόπο, ως φυλλάδια, καρτ ποστάλ, αφίσες που τιςκολλούσαν παντού, ακόμα και πάνω στα εξομολογητήρια.
Οι γελοιογραφίες της 3ης Δημοκρατίας δεν έγιναν για να προκαλέσουν γέλιο ή θυμό στους αναγνώστες τους. Προκλητικά αληθινές όσο και χοντροκομμένες, στόχο είχαν να παίξουν το δικό τους πρωταγωνιστικό ρόλο στις πολιτικές και ιδεολογικές αντιπαραθέσεις των αρχών του 20ού αιώνα, παρουσιάζοντας μια εικόνα του κλήρου, που ακόμα και σήμερα, έστω κι ως γελοιογραφία, παρότι έχουν περάσει 114 χρόνια ευρωπαϊκού πολιτισμού από τότε, μπορεί να ξεσηκώνει θύελλες αντιδράσεων.
Πηγή: Μαριάνθη Μαρκοπούλου – Hot Doc
Αφήστε μια απάντηση