Το όργιο της κρατικής καταστολής και αστυνομικής βίας τον Δεκέμβρη του 2008, τον Μάη του 2011 και την περασμένη Παρασκευή, με τον άγριο ξυλοδαρμό ανθρώπων πεσμένων στο έδαφος και τη γύμνωση συλληφθέντων σε δημόσια θέα, αποτελεί πρακτική εφαρμογή του δόγματος Βορίδη.
Ο «διαβασμένος» πολιτικός μπέρδεψε τον Μαρξ με τον Μαξ Βέμπερ δηλώνοντας ότι το κράτος είναι η «νόμιμη άσκηση βίας», κάτι γνωστό στους «μαρξιστές». Ο ταλαντούχος κ. Μπογδάνος το επανέλαβε πιο λαϊκά: «Από τότε που υπάρχει η έννοια της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ο λαός δίνει το μονοπώλιο της βίας σε ένα κράτος». Ας κωδικοποιήσουμε τις αρχές της δεξιο-φιλελεύθερης πολιτειολογίας: 1. Η κρατική βία είναι νόμιμη 2. Ο φιλελευθερισμός δίνει το μονοπώλιο της βίας στο κράτος 3. Η άλλη βία, «απ’ όπου προέρχεται», είναι εγκληματική.
Μια δεξιο-φιλελεύθερη πολιτειολογία
Η αλματώδης αύξηση της κρατικής καταστολής και της αστυνομικής βίας ερμηνεύεται, επομένως, με δύο τρόπους. Η δεξιά εκδοχή υποστηρίζει ότι το κράτος είναι θεσμός ισχύος, έχει το μονοπώλιο της βίας και επομένως η αύξηση της καταστολής είναι η απόλυτα δικαιολογημένη απάντηση στην πολιτική ανυπακοή. Αφού το κράτος είναι νομιμοποιημένο, η βία του είναι νόμιμη. Η καλλιέργεια του συναισθήματος φόβου αποτελούσε πάντα ένα φτηνό και εύκολο επιχείρημα της Δεξιάς. Μεταφέρει την οικονομική αβεβαιότητα, την εργασιακή ανασφάλεια και την αγωνία για το μέλλον σε φόβο για την «ανομία» και τη βία, σε άγχος για γνωστούς και άγνωστους κινδύνους που παραμονεύουν και απειλούν τους νομοταγείς πολίτες.
Για τους φιλελεύθερους, από την άλλη πλευρά, το κράτος είναι δημιούργημα δικαίου και άσκηση ισχύος νομικά προσδιορισμένη. Το κράτος είναι ένα πλέγμα θεσμών, κανόνων και περιορισμών. Ολες οι αρμοδιότητές του, όπως και η κρατική βία, (πρέπει να) συμμορφώνονται με τους κανόνες δικαίου. Οσο περισσότερα δικαιώματα έχουν οι άνθρωποι τόσο λιγότερη εξουσία υπάρχει, όσο πιο σύννομη είναι η εξουσία τόσο πιο εκπολιτισμένη και νομιμοποιημένη η λειτουργία της. Για τη φιλελεύθερη θεωρία η κυριαρχία και η ηθική, η εξουσία και το δίκαιο, ο κανόνας και η εξαίρεση αποτελούν δύο αντίθετους πόλους. Αφού το κράτος είναι νομικό δημιούργημα, η βία του είναι νομιμοποιημένη.
Το δίκαιο βρίσκεται οντολογικά, πολιτικά και ηθικά έξω από την εξουσία. Η βία, ως η φυσική άσκηση της εξουσίας, είτε είναι προνόμιο και καύσιμο του κράτους είτε ο νόμος περιορίζει, προσδιορίζει και εξανθρωπίζει την άσκησή της. Οι απόψεις αυτές μπορεί να επαναλαμβάνονται συνεχώς και μονότονα, να έχουν μεγάλη ιδεολογική επιρροή και να ακούγονται ακόμη και από κάποιους αριστερούς. Αλλά είναι γνωσιολογικά λαθεμένες και ηθικά ενδεείς. Η κάθε μια περιγράφει μόνο μία πλευρά της έντονης και εσωτερικής συνάρθρωσης κράτους, δίκαιου και βίας.
Το κράτος δικαίου μπορεί να αξιώνει το «μονοπώλιο» της βίας, το οποίο εντούτοις οι νεοφιλελεύθεροι σταδιακά μεταφέρουν σε εταιρείες σεκιούριτι, ιδιωτικές φυλακές και μισθοφορικούς στρατούς, αλλά η σχέση δεν είναι εξωτερική. Οταν το κράτος πιστεύει ότι αντιμετωπίζει μια υπαρξιακή απειλή επιβάλλει την «άνομη» κατάσταση εξαίρεσης για να διασώσει το κοινωνικό σύστημα, όπως λέει ο Καρλ Σμιτ. Σε συνθήκες κανονικότητας, το δίκαιο όχι μόνο δεν βρίσκεται έξω από τη βία αλλά αποτελεί προϋπόθεση, όρο και νομιμοποίηση της κρατικής βίας.
Κριτική θεωρία και εξουσία
Ο «μαρξισμός» και η κριτική θεωρία δεν αναπαράγουν αβασάνιστες κοινοτοπίες για τη σχέση εξουσίας, νόμου και βίας. Το ρήγμα ανάμεσα στο δίκαιο και την εξουσία, τον νόμο και την ηθική, τον κανόνα και την εξαίρεση δεν είναι παρά ιδεολογικές κατασκευές που ισχύουν μόνο φαινομενικά. Δεν υπάρχει ριζικός διαχωρισμός μεταξύ δικαίου και εξουσίας. Το δίκαιο και οι κανόνες του υπάρχουν πάντα στην οργάνωση και την άσκηση της εξουσίας. Από την προστασία της ιδιωτικής περιουσίας, που προηγήθηκε της κρατικής μορφής και είναι απαραίτητη για τη λειτουργία του καπιταλισμού, μέχρι το Σύνταγμα, που καθορίζει τους κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού κανονικοποιώντας την εξουσία του κεφαλαίου και των ελίτ, το δίκαιο αποτελεί θεμέλιο της εξουσίας και της βίας.
Η υποτιθέμενη αντιπαράθεση του κράτους δικαίου με την εξουσία και η ρύθμιση της βίας από τον νόμο έχουν βασικό σκοπό να νομιμοποιούν την άσκησή της. Η ιδεολογική αυταπάτη, σύμφωνα με την οποία το κράτος δικαίου είναι αντίθετο προς την εξουσία και ισχύ, βοήθησε στη δημιουργία της δεύτερης παραπλανητικής αντιπαράθεσης μεταξύ δικαίου και βίας.
Το δίκαιο αποτελεί κωδικοποίηση, προσδιορισμό και νομιμοποίηση της οργανωμένης κρατικής εξουσίας και της βίαιας εκδοχής της. Στον βιοπολιτικό καπιταλισμό, ο τρόμος της κρατικής βίας έχει συμπληρωθεί από την πειθάρχηση και τον έλεγχο της συμπεριφοράς. Αλλά αυτό δεν οδήγησε στην κατάργηση του ρόλου της φυσικής βίας ή την αντικατάστασή της από τον περιορισμό και πειθάρχηση του σώματος. Το δίπολο καταστολής και ιδεολογίας/πειθαρχίας δεν οδηγεί σε μηδενικό παιγνίδι, σε zero sum game, όπου η κρατική βία υποχωρεί όσο αυξάνει ο έλεγχος της συμπεριφοράς.
Αντίθετα, το μονοπώλιο της κρατικής βίας υποστηρίζει τις τεχνικές της εξουσίας και της συναίνεσης και συντονίζει το δίκτυο των πειθαρχικών και ιδεολογικών εργαλείων. Η κρατική βια, ακόμη και όταν δεν ασκείται, παραμένει ως ενδεχομενική δυνατότητα, διαμορφώνει την υλικότητα του κοινωνικού σώματος πάνω στο οποίο ασκείται η κυριαρχία. Το δίδυμο δίκαιο/τρόμος είναι ο βασικός μηχανισμός του καπιταλισμού. Η πειθάρχηση, η ιδεολογική και πολιτιστική ηγεμονία προϋποθέτουν την κρατική βία. Ετσι μπορούμε να ερμηνεύσουμε την πρόσφατη επίταση της κρατικής βίας ως τη δημιουργία μιας «οιονεί κατάστασης εξαίρεσης», στόχος της οποίας είναι τα σώματα των ανυπάκουων και το μυαλό των νοικοκύρηδων. Σε συνδυασμό με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους πρόσφυγες φτιάχνεται η ελληνική εκδοχή της «ανελεύθερης δημοκρατίας».
Η βία παράγει και συντηρεί το δίκαιο
Σύμφωνα με τον μεγάλο φιλόσοφο Βάλτερ Μπένγιαμιν, η βία παράγει αλλά και συντηρεί τον νόμο. Τα περισσότερα συντάγματα υιοθετήθηκαν μετά από επανάσταση, νίκη ή ήττα σε πόλεμο, αποικιοκρατική κατάκτηση ή απελευθέρωση ενάντια στην ισχύουσα συνταγματική νομιμότητα. Η επαναστατική βία καταργεί το σύνταγμα του προηγούμενου «διεφθαρμένου» συστήματος προκειμένου να ιδρύσει ένα νέο κράτος, ένα καλύτερο σύνταγμα, ένα δίκαιο νόμο. Τη στιγμή που ασκείται η επαναστατική βία αποδοκιμάζεται ως εγκληματική, βάρβαρη, διαβολική. Αλλά όταν νικήσει νομιμοποιείται αναδρομικά με την ολοκλήρωση του κοινωνικού και νομικού μετασχηματισμού.
Η Γαλλική Επανάσταση νομιμοποιήθηκε αναδρομικά με τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, «μια πολεμική πράξη εναντίον τυράννων» που περιλαμβάνει μεταξύ των θεμελιωδών δικαιωμάτων το δικαίωμα της αντίστασης στην τυραννία. Η Αμερικανική Επανάσταση νομιμοποιήθηκε με τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων, η οποία στη Δεύτερη Τροπολογία διαιωνίζει το δικαίωμα του λαού να δημιουργεί εθνοφυλακές και «να έχει και να φέρει όπλα».
Τα σημαντικά ελληνικά συντάγματα επίσης ακολούθησαν βίαια γεγονότα, την Επανάσταση του 1821, τον εμφύλιο πόλεμο, την πτώση της χούντας. Το δικό μας 1-1-4 αναγνωρίζει μια μεγάλη ιστορική αλήθεια. Η βία της γέννησης του κράτους και του νόμου παραμένει κρυμμένη στα θεμέλιά του και επανέρχεται σαν το απωθημένο με διαφορετικές μορφές. Αλλά αυτό ακριβώς κάνει και την πολιτική ανυπακοή, την αντίσταση και την εξέγερση αναπόσπαστα κομμάτια της δημοκρατίας που κανένας νόμος και καμία βία δεν μπορεί να τα απαλείψει. Θα συνεχίσουμε.
Αφήστε μια απάντηση