Η αθυροστομία, η ύβρις και η βρισιά

Σύγχρονοι αποστειρωμένοι ηθικοδιδάσκαλοι εξέφρασαν τη θλίψη τους για το κατάντημα των νεοελλήνων που, απεγνωσμένοι από την αδιαφορία και την ανικανότητα της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει τις πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές, άρχισαν… «τα γαλλικά» για τον πρωθυπουργό

«Κάθαρμα, φλύαρε, περίτριμμα της αγοράς, άθλιε γραμματικέ, θρασύτατε, συκοφάντη, προδότη της πατρίδας…». Όχι, όχι οι παραπάνω χαρακτηρισμοί δεν ειπώθηκαν από κάποιον ανήθικο, αγράμματο και χυδαίο τύπο. Ανήκουν στον σημαντικότερο ρήτορα της αρχαιότητας, τον Δημοσθένη. Με αυτά τα λόγια απευθύνθηκε στον λόγο του «Περί του στεφάνου» (330 π.Χ.) στον αντίπαλό του και υποτακτικό του Φιλίππου της Μακεδονίας ρήτορα Αισχίνη. Ο τελευταίος προσέβαλε την πρόταση του Κτησιφώντα να «στεφανωθεί» -να τιμηθεί- ο Δημοσθένης από τη Βουλή των Αθηναίων επειδή είχε συμβάλει με δικά του χρήματα στο να ολοκληρωθούν τα αθηναϊκά τείχη προκειμένου να αντιμετωπίσουν την επίθεση του Φιλίππου της Μακεδονίας. Οργισμένος ο ρήτορας για τη συνολική πολιτική του Αισχίνη, επιχειρεί στον «Περί του στεφάνου» εφ᾽ όλης της ύλης συγκριτικό απολογισμό των πράξεων και των δύο: από τη μια ο Δημοσθένης υπερασπιστής της ανεξαρτησίας της Αθήνας και από την άλλη ο Αισχίνης «πράκτορας» των συμφερόντων του Φιλίππου.

Αλήθεια, πόσα άρθρα θα είχαν γραφτεί σήμερα για να στηλιτεύσουν αυτές τις φράσεις! Ας σκεφθούμε πώς θα είχαν υποδεχθεί μόνο και μόνο από τον τίτλο το έργο του Κώστα Βάρναλη: «Ο λαός των μουνούχων» (ούτε καν ευνούχων, ο άκομψος αυτός συγγραφέας!). Τι θλίψη, αλήθεια, θα προκαλούσαν στους τιμητές των γλωσσικών μας ηθών οι χαρακτηρισμοί που απευθύνει ο Αχιλλέας προς τον Αγαμέμνονα: «Μεθύστακα, που έχεις τα μάτια σκύλου και καρδιά ελαφιού» (Ιλιάδα, Α 225). Αν μάλιστα κάποιος τολμούσε να μιλήσει σε κάποιον αρχηγό, πολιτικό ηγέτη (τηρουμένων, βεβαίως, των αναλογιών ως προς τους τίτλους και τα αξιώματα) με τα λόγια επίσης του Αχιλλέα προς τον Αγαμέμνονα: «Λαοφάγος βασιλιάς, γιατί κυβερνάς σε τιποτένιους» (Ιλιάδα, Α 231), θα πήγαινε στη φυλακή για «περιύβριση Αρχής».

Έτσι και έγινε. Σύγχρονοι αποστειρωμένοι ηθικοδιδάσκαλοι όχι πια από το βήμα της Ηλιαίας, της αρχαίας Βουλής ή του ελληνικού στρατοπέδου της Τροίας, αλλά από σελίδες εφημερίδων και ιστοσελίδες εξέφρασαν τη θλίψη τους για το κατάντημα των νεοελλήνων που, απεγνωσμένοι από την αδιαφορία και την ανικανότητα της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει τις πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές, άρχισαν… «τα γαλλικά» για τον πρωθυπουργό.

Η αθυροστομία ήταν ένας τρόπος άμυνας των ανθρώπων που υποφέρουν από τις αυθαιρεσίες της εξουσίας. Αυτό έχει αποτυπωθεί όχι μόνο σε εκφράσεις της καθημερινής ζωής αλλά και σε δημοτικά τραγούδια, ακόμη και σε μεγάλα έργα τέχνης. Είναι πολλές φορές ένα μέσο που εκφράζει φιλία και οικειότητα ή αποκάλυψη αυτού που υποκριτικά εμφανίζεται ως ορθό, άλλοτε μια λεκτική χιουμοριστική εκτόνωση για τα όσα δεινά υφίσταται κάποιος. Ακόμη και ο θάνατος δεν έχει αντιμετωπιστεί μόνο με τον θρήνο και τον λυγμό, αλλά και με την αθυροστομία. Είναι ένας τρόπος για να νικηθεί το αναπόφευκτο.

Η αθυροστομία μπορεί να αποτελέσει συχνά και μια ύβρι. Αποτελεί συχνά μια υπέρβαση των μέτρων που οι ισχυροί που φαίνεται να ορίζουν τη ζωή έχουν θέσει για τους ανίσχυρους, οι θεοί για τους θνητούς. Από τις τραγωδίες και τους μύθους έχουμε διδαχτεί τέτοιες περιπτώσεις. Τότε χρησιμεύει για να νικηθεί το άδικο, να υπάρξει δικαιοσύνη.

Σπάνια η αθυροστομία συνιστά την άλλη πλευρά της ύβρεως, εκείνη της έκφρασης της αλαζονείας και της προσβολής, της ταπείνωσης και του εξευτελισμού. Πάντοτε, όπως γνωρίζουμε, πρέπει να βλέπουμε τα συμφραζόμενα και την περίσταση. Αλλιώς οι λέξεις γίνονται άθροισμα συμφώνων και φωνηέντων. Αυτή η πλευρά της ύβρεως είναι εκείνη που συνιστά αυτό που στην κοινή γλώσσα αποκαλούμε βρισιά.
Και η βρισιά δεν εκφέρεται πάντοτε με λέξεις αντλημένες από ένα «χυδαίο» λεξιλόγιο. Στον νου μας έχουμε, βέβαια, τα λόγια του Λορέντζου Μαβίλη: «Δεν υπάρχουν χυδαίες λέξεις, αλλά χυδαίοι άνθρωποι.» Η βρισιά μπορεί να διατυπώνεται ακόμη και με επιστημονική ορολογία, με λόγιες λέξεις, με άψογη σύνταξη. Είναι οι νόμοι που προσβάλλουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, προκαλούν τη φτώχια, βαθαίνουν τις ανισότητες, μεγαλώνουν την αμάθεια, αδιαφορούν για την προστασία της φύσης και της ζωής.
Βρισιά συνιστούν όλα τα προηγούμενα και όχι η αθυροστομία που τα αποκαλύπτει.

Πηγή: Αιμιλία Καραλή – “Πριν”

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Current ye@r *