Βαθύ Κόκκινο | Δικτατορία και διάσπαση. Ο Φλωράκης γραμματέας

Πηγή: Γ. Πετρόπουλος -Δ. Ψαρράς:“Χαρίλαος Φλωράκης – Επαναστάτης παντός καιρού”

ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ της δεκαετίας του ’60, που συντάραξαν την Ελλάδα και το ΚΚΕ, ο Χαρίλαος Φλωράκης τα έζησε φυλακισμένος με ένα μικρό διάστημα ελευθερίας από τον Απρίλιο 1966 έως το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967. Συγκεκριμένα, στις 20 Απριλίου ίου 1966, ο υπουργός Δικαιοσύνης της κυβέρνησης των λεγάμενων αποστατών Κ. Στεφανάκης υπέγραψε την απόφαση 29/23317/20/4/1966 βάσει της οποίας απελευθερώθηκαν, με περιοριστικούς όρους, δέκα πολιτικοί κρατούμενοι. Οι Μήτσος Δάλλας, Ελλη Ερυθριάδου, Ρούλα Κουκούλου, Γιώργος Κουτρούκης, Κώστας Λουλές, Αύρα Παρτσαλίδου, Κώστας Τριανταφύλλου, Κυριάκος Τσακίρης, Χαρίλαος Φλωράκης και Πολυξένη Χρυσοχοΐδου. 1

Μια από τις πρώτες ενέργειες του X. Φλωράκη, από τη στιγμή που αποφυλακίστηκε, ήταν -στις 11/5/1966-να ζητήσει να του αποδοθεί και πάλι η ελληνική ιθαγένεια, κάτι που το καθεστώς του το αρνήθηκε. Πολιτικά -με δεδομένο ότι το ΚΚΕ είχε διαλύσει από το 1958 τις παράνομες κομματικές του οργανώσεις-, δραστηριοποιήθηκε στην ΕΔΑ και αξιοποιήθηκε, ως επικεφαλής, στο Οργανωτικό της Γραφείο.2

Το βράδυ που εκδηλώθηκε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, ο Χαρίλαος συνελήφθη αμέσως, όπως τα περισσότερα στελέχη της Αριστερός, καθώς υπήρξε ένας εφησυχασμός στις γραμμές της ότι το πραξικόπημα δεν θα γινόταν εκείνο το διάστημα αλλά αργότερα. Είναι γνωστό άλλωστε ότι οι αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις της εποχής εκείνης περίμεναν πραξικόπημα από τους στρατηγούς και όχι από μια κλίκα συνταγματαρχών του στρατού. Σε κάθε δε περίπτωση το περίμεναν με βασιλική έγκριση κι όχι εν αγνοία του Παλατιού.3

Ο Χαρίλαος Φλωράκης αναφέρει: «Το βράδυ της χούντας με πιάσανε αμέσως, γιατί, δεν με ειδοποίησε κανείς από την ΕΔΑ. Ο Μπάμπης Δρακόπουλος και η γυναίκα του, η Τούλα, δεν πιάστηκαν γιατί κάποιος τους ειδοποίησε κι έφυγαν από το σπίτι. Αλλά απορώ γιατί δεν ειδοποίησαν και τον Τρικαλινό που ξέρανε πού έμενε. Ο Δρακόπουλος είχε ιδιαίτερους δεσμούς με τον Τρικαλινό, γιατί είχαν κάνει και προπολεμικά μαζί εξορία σε νησί. Παραμένει ένα ερώτημα γιατί δεν ειδοποιήσανε τον Τρικαλινό, που σίγουρα θα ειδοποιούσε εμένα. 4

Τότε είχανε δημιουργηθεί αυταπάτες ότι δεν θα γινόταν πραξικόπημα. Χαρακτηριστικό είναι ότι τη μέρα που έγινε η δικτατορία ο Παρασκευόπουλος 5 στην Αυγή, στην πρώτη σελίδα, εξηγούσε τους λόγους που δεν θα γινόταν».6

Στη διάρκεια της χούντας, ο Χαρίλαος εκτοπίστηκε αρχικά στα Γιούρα και στη συνέχεια στη Λέρο (Παρθένι και Λακκί). Τα Χριστούγεννα του 1970 τον μετέφεραν στον Ωρωπό και τον Απρίλιο του 1971 τον ξανάστειλαν στη Λέρο. Εκεί έμεινε έως τα τέλη του ιδίου έτους οπότε και αποφυλακίστηκε με περιοριστικούς όρους. Συνεπώς η διάσπαση του ΚΚΕ στην 12η Ολομέλεια της Κ.Ε. του κόμματος (5-15 Φεβρουάριου του 1968) τον βρήκε στην εξορία. Για την ακρίβεια η στιγμή της διάσπασης τον βρήκε στο νοσοκομείο «Αγιος Παύλος».

Οταν επέστρεψε λίγες ημέρες αργότερα τάχθηκε υπέρ των αποφάσεων της Ολομέλειας και κατά των στελεχών που αργότερα δημιούργησαν το ΚΚΕ Εσωτερικού. Ο Λευτέρης Βουτσάς αφηγείται στον Λευτέρη Μαυροειδή: «Σε μια πρώτη φάση ο διαχωρισμός ήταν κάπως ήπιος, μαλακός. Αργότερα πήρε μεγάλη οξύτητα. Πρέπει να σου πω ότι την πρώτη στιγμή ο Φλωράκης έλειπε από το στρατόπεδο. Βρισκόταν στο νοσοκομείο Αγιος Παύλος. Ηρθε μερικές μέρες αργότερα και πήρε αμέσως θέση υπέρ των αποφάσεων της 12ης Ολομέλειας. Κάλεσε την Κομματική Επιτροπή και προσπάθησε μέσω αυτής να περάσει την κολιγιαννική γραμμή. Μέλη της επιτροπής ήταν ο Τρικαλινός, ο Λουλές, ο Φλωράκης και άλλοι. Μέλος της επιτροπής ήταν και ο Γλέζος, ο οποίος ήταν επιφυλακτικός, εξακολουθούσε όμως να παίρνει μέρος στην επιτροπή. Με φώναξαν, λοιπόν, μια μέρα στην Κομματική Επιτροπή και μου ζήτησαν, όπως και από άλλα στελέχη, να γράψω μια έκθεση. Εκατσα κι έγραφα την έκθεση, χαρακτηρίζοντας τη στάση των τριών μελών του Π.Γ. της Κ,Ε, του ΚΚΕ που διαφώνησαν με τον Κολιγιάννη και κατέλαβαν το ΡΣ “Φωνή της Αλήθειας” -Παρτσαλίδη, Δημητρίου, Ζωγράφο- πράξη επαναστατική.

Ο Φλωράκης, όταν διάβασε την έκθεσή μου, μου λέει: ‘Ώστε έχουμε και πράξεις επαναστατικές μέσα στο κόμμα Λευτέρη;” Του λέω: “Οταν έχουμε αντεπαναστατικές πράξεις μέσα στο κόμμα, θα έχουμε και επαναστατικές. Με τη 12η Ολομέλεια έγινε αντεπανάσταση μέσα στο κόμμα. Η απάντηση δεν μπορούσε να είναι παρά μια επαναστατική πράξη».7

0 Χαρίλαος στη δική του μαρτυρία αρνείται κατηγορηματικά ότι η διάσπαση πήρε ακραίες διαστάσεις στους τόπους εξορίας και ειδικότερα στη Λέρο. Λέει συγκεκριμένα: «Ισχυριστήκανε μερικοί ότι φτάσαμε σε ακραίες καταστάσεις. Οτι μέχρι και ξύλο παίζαμε μεταξύ μας. Είναι ψέμα. Και πάντως εμείς δεν είπαμε ποτέ τέτοιο πράγμα. Ούτε στο Παρθένι της Λέρου ούτε πουθενά έγιναν τέτοια επεισόδια… Ακούω τώρα μερικούς να λένε ότι τους κάναμε κι εκβιασμό. Παίρνουν και μεγαλώνουν τα γεγονότα καταπώς τους συμφέρει. Τίποτα απολύτως δεν έγινε. Ισα ίσα, εμείς στο Παρθένι, παρόλο που δεν συμφωνούσαμε όλοι με όλους, παρ’ όλη τη διάσπαση, είχαμε κοινό εκπρόσωπο. Αυτός πήγαινε στη διοίκηση της ασφάλειας του στρατοπέδου και διεκδικούσε διάφορα. Σε ζητήματα βέβαια σοβαρά, πώς να το κάνουμε, δεν τους είχαμε εμπιστοσύνη. Οταν ήρθε ο Ερυθρός Σταυρός ζητήσαμε να έχουμε δικό μας εκπρόσωπο για να μιλήσουμε με την αποστολή. Αλλά θα σου πω κάτι: εμείς στον κόσμο που μας ακολουθούσε οργανώναμε και πάλι μαθήματα σε ομάδες. Και ποιος έκανε τη νεοελληνική Ιστορία; Ο Τάσος ο Βουρνάς, που ήταν μαζί τους». 8

Το ΚΚΕ μετά τη διάσπαση
Από τη διάσπαση του 1968 -αν και προέκυψαν δύο κόμματα που διεκδικούσαν τον ιστορικό τίτλο του ενιαίου κόμματος- το ΚΚΕ βγήκε τριχοτομημένο. Ενα τμήμα του υπό τον Κώστα Κολιγιάννη παρέμεινε ως ΚΚΕ. Ενα άλλο τμήμα του με επικεφαλής τον Μήτσο Παρτσαλίδη και άλλα μέλη της Κ.Ε. δημιούργησε το ΚΚΕ Εσωτερικού. Ενα τρίτο μέρος στελεχών που δεν πήγε ούτε με τους μεν ούτε με τους δε (Μανώλης Γλέ ζος κ.ά) αποκλήθηκαν το «χάος». 9

Η διάσπαση του ΚΚΕ φανέρωσε τις μεγάλες αδυναμίες του Κολιγιάννη και κυρίως την ανεπάρκειά του να λειτουργήσει ως ο ηγέτης που είχε ανάγκη το κόμμα. Ο ίδιος φαίνεται πως είχε αντιληφθεί το πρόβλημα της μη αποδοχής του από τους απλούς κομμουνιστές και τα ηγετικά στελέχη αλλά το ερμήνευε ως προσπάθεια υπονόμευσής του. Επ’ ουδενί βεβαίως ήθελε να αποχωρήσει από τη θέση του πρώτου Γραμματέα. Γι’ αυτό από ένα σημείο και μετά άρχισε να ενεργεί όλο και πιο συγκεντρωτικά. Οι Ολομέλειες της Κ.Ε. μετά την 12η Ολομέλεια συγκαλούνταν όλο και πιο σπάνια.

Το χρονικό διάστημα που χώριζε τη μία από την άλλη έφτανε ώς τους 16 μήνες.
Αρχικά η εξουσία συγκεντρώθηκε στο Π.Γ. και στη συνέχεια, όπως καταγγέλθηκε στην 17η Ολομέλεια, το Π.Γ. παρακάμφθηκε και τα κομματικά ζητήματα τα έλυνε, όπως νόμιζε, ο ίδιος ο Κολιγιάννης συμβουλευόμενος όσους εμπιστευόταν, δηλαδή ένα μικρό κύκλο στελεχών. Η κατάσταση αυτή τον έφερε σε ρήξη με το Π.Γ.

Η ρήξη του Κολιγιάννη με το Π.Γ.
Για την αντικατάσταση του Κ. Κολιγιάννη και τις συζητήσεις που γίνονταν έχουν ειπωθεί πολλά και κυρίως ότι προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκαν δραστήρια οι Σοβιετικοί, οι οποίοι τάχα πρότειναν κατά καιρούς στον Ηλία Ηλιου, στον Μ. Γλέζο ή στον Μίκη Θεοδωράκη να είναι οι αντικαταστάτες αλλά εκείνοι αρνήθηκαν.

Ο γράφων, για πολλούς και διάφορους λόγους, διατηρεί σοβαρές επιφυλάξεις ότι από τους Σοβιετικούς έγιναν ποτέ ευθείες προτάσεις στους προαναφερόμενους. Το ΚΚΣΕ αναμφισβήτητα ενδιαφερόταν για την κατάσταση του ΚΚΕ και γενικότερα του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα αλλά μετά το χάος που είχε προκαλέσει με την επέμβασή του στην υπόθεση Ζαχαριάδη ουδέποτε -όπως δείχνουν τα γεγονότα- θα τολμούσε να πράξει κάτι ανάλογο. Πολύ περισσότερο μετά τη διάσπαση του ’68 και τα όσα επακολούθησαν.

Το σίγουρο είναι ότι το ΚΚΣΕ είχε πλήρη ενημέρωση της κατάστασης στο ΚΚΕ. Σίγουρα ενημερωνόταν από μέλη της ηγεσίας του και κυρίως από τα μέλη του Π.Γ. που είχαν έρθει σε ρήξη με τον Κολιγιάννη. Αλλά δεν σταματούσε εκεί. Από τα σοβιετικά αρχεία που έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας φαίνεται καθαρά πως η σοβιετική πρεσβεία στην Αθήνα συγκέντρωνε πληροφορίες για την κατάσταση του κόμματος και της Αριστερής γενικότερα συνομιλώντας τακτικά με τα ηγετικά στελέχη του κόμματος που ήταν ελεύθερα. Για παράδειγμα, το 1972, ο Σοβιετικός πρεσβευτής στην Αθήνα Κ. Ντ. Λεβίτσκιν είχε συνομιλίες γι’ αυτά τα θέματα με τον Ηλία Ηλιού, με τον Λ. Κύρκο, με τον Μ. Γλέζο, με τη Μίνα Γιάννου κ.ά. Απ’ όλες αυτές τις συζητήσεις φαίνεται καθαρά ότι ο Κολιγιάννης δεν έχει καμία απήχηση στον κόσμο του κόμματος και της Αριστεράς.10

Η σύγκρουση του Κολιγιάννη με το ΚΚΣΕ και η καθαίρεσή του
Στο διάστημα 30 Οκτωβρίου έως 10 Νοεμβρίου του 1972 πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα συνάντηση σε υψηλό επίπεδο ανάμεσα στο Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ και στην ηγεσία του ΚΚΣΕ. Της ελληνικής αντιπροσωπείας ηγούνταν ο Κ. Κολιγιάννης και συμμετείχαν τα μέλη του Π.Γ Λ. Στρίγκος, Τ. Υφαντής, Κ. Τσολάκης και X. Φλωράκης.11

Ο X. Φλωράκης στη δημοσιευμένη μαρτυρία του αναφέρει ως αντικείμενο συζήτησης μόνο τα ζητήματα που είχαν να κάνουν με την κατάσταση στην Ελλάδα και με κάποιες επιπτώσεις της διάσπασης του ’68. Ομως τα προβλήματα του ΚΚΕ συζητήθηκαν εκτενώς αν κρίνει κανείς απ’ όσα είπε στην εισήγησή του στη 17η Ολομέλεια ο Απ. Γκρόζος κι απ’ όσα αναφέρει ο Κ. Κολιγιάννης σε σημείωμα που ο ίδιος έστειλε στην Ολομέλεια. Από αυτά τα ντοκουμέντα προκύπτει ότι τρία μέλη του Π.Γ., οι Κ. Τσολάκης, Τ. Υφαντής, και Λ. Στρίγκος έθεσαν ενώπιον των Σοβιετικών θέμα Κολιγιάννη χωρίς να ζητούν την αντικατάστασή του. Ο ίδιος ο Κολιγιάννης χαρακτήρισε αυτή τη στάση φραξιονιστική και απείλησε με αποχώρηση από τη συνάντηση. Το γεγονός αυτό, κατά τον Γκρόζο προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Μιχαήλ Σουσλόφ, μέλος του Π. Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ, ο οποίος απάντησε έκπληκτος: «Ηρθατε εδώ ως αντιπροσωπεία και ως τέτοια σας δεχτήκαμε. Καμιά φορά στην ιστορία των σχέσεών μας με τ’ άλλα κόμματα δε συναντήσαμε τέτοια περίπτωση. Ενα μέλος της Αντιπροσωπείας να σηκώνεται να φύγει από δω».12 Επίσης, ο Κ. Κολιγιάννης απείλησε με κυρώσεις τα τρία μέλη του Π.Γ. που του άσκησαν κριτική στη συνάντηση.

Ο Χαρίλαος Φλωράκης που ήταν παρών στις συναντήσεις αυτές έχει πει στον γράφοντα πως ο Κολιγιάννης αναγνώρισε ενώπιον της αντιπροσωπείας του ΚΚΣΕ πως έπρεπε να αντικατασταθεί από τη θέση του Α’ Γραμματέα της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Κι όταν ρωτήθηκε από τον Σουσλόφ ποιον προτείνει για αντικαταστάτη του, απάντησε: «Τον Γρηγόρη Φαράκο». Για να λάβει, βεβαίως, από τον Σοβιετικό ηγέτη την εξής απάντηση: «Εμείς δεν έχουμε αντίρρηση με την πρόταση αυτή. Δικό σας είναι το ζήτημα κι εσείς θα το λύσετε. Αλλά πού να τον βρούμε τον σ. Φαράκο; Είναι φυλακή». Ηταν φανερό πως ο Κολιγιάννης πρότεινε τον Γρ. Φαράκο για αντικαταστάτη του γνωρίζοντας πως κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατόν. Ετσι αν η πρότασή του γινόταν αποδεκτή επί της ουσίας ο ίδιος θα παρέμενε ο ουσιαστικός Γραμματέας του κόμματος.

Μετά τις συναντήσεις με το ΚΚΣΕ, στις 11 Νοεμβρίου του 1972, η αντιπροσωπεία του ΚΚΕ επέστρεψε στη Βουδαπέστη. Μέχρι την 17η Ολομέλεια της Κ.Ε. μεσολάβησε σχεδόν ένας μήνας. Τη σύγκληση της Ολομέλειας αποφάσισε το Π.Γ. που συνεδρίασε στις 1-2 Δεκεμβρίου του 1972. Στη συνεδρίασή του, το Π.Γ. αποφάσισε να θέσει θέμα στην Κ.Ε. για απαλλαγή του Κολιγιάννη από τη θέση του Πρώτου Γραμματέα (ουσιαστικά πρόκειται για καθαίρεση), ενώ ο ίδιος διαπιστώνοντας όχι δεν υπήρχαν περιθώρια γι’ αυτόν υπέβαλε την παραίτησή του. Ετσι η αντικατάστασή του στην Ολομέλεια ήταν, εκ των πραγμάτων, μια φυσική συνέπεια. Κανείς δεν τον ήθελε κι εκείνος δεν μπορούσε πια να μείνει. Πρώτο Γραμματέα η Κ.Ε. εξέλεξε τον Χαρίλαο.

Ο Φλωράκης και η ανασυγκρότηση του ΚΚΕ
Οι απόψεις του Φλωράκη για το ΚΚΕ ήταν σε εντελώς διαφορετική βάση και κατεύθυνση από αυτές του Κολιγιάννη. Τοποθετήθηκε συνολικά στο κομματικό ζήτημα -στο τι χρειαζόταν δηλαδή το ΚΚΕ- με ένα άρθρο του στο πλαίσιο του προσυνεδριακού διαλόγου.

Το άρθρο αυτό γράφτηκε στο Παρθένι της Λέρου στα τέλη του 1969-αρχές του 1970 και στάλθηκε μέσω της παράνομης οδού, για δημοσίευση. Δημοσιεύτηκε στο επίσημο κομματικό όργανο, το περιοδικό Νέος Κόσμος, στο τεύχος 10/1971. Εφερε τον τίτλο «Με πίστη και αισιοδοξία» και υπογραφή τα αρχικά του συγγραφέα του. Ηταν ένα άρθρο-πλατφόρμα που έδινε απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα που ταλάνισαν το ΚΚΕ και κυρίως στο ζήτημα της διάλυσης των κομματικών οργανώσεων το 1958, στις σχέσεις του κόμματος με την ΕΔΑ, στο ζήτημα της εσωτερικής κομματικής λειτουργίας και της αντιμετώπισης των τραυματικών καταστάσεων του παρελθόντος, στο θέμα της άμεσης και μακροπρόθεσμης κομματικής πολιτικής.13

Το άρθρο αυτό είχε προκαλέσει τεράστια εντύπωση τότε ακόμη και στον Νίκο Ζαχαριάδη που ήταν εξόριστος στο Σουργκούτ της Σιβηρίας, καθώς του το είχαν στείλει σύντροφοί του από την Τασκένδη. Μάλιστα του Ζαχαριάδη -όπως ο ίδιος γράφει στο τελευταίο του γράμμα- του είχε προξενήσει εντύπωση που η κομματική ηγεσία άφησε ένα τέτοιο κείμενο να δημοσιευτεί. «Εκανε εντύπωση το γεγονός ότι άφησαν και δημοσιεύτηκε», γράφει χαρακτηριστικά.14 Απ’ αφορμή αυτό το άρθρο ο Ζαχαριάδης έγραψε ένα δικό του κείμενο αναφορικά με τις αιτίες κρίσης στο ΚΚΕ, το οποίο είδε το φως της δημοσιότητας το 1991. 15

Ταφόπλακα στο παρελθόν
Μετά την εκλογή του στη θέση του Α’ Γραμματέα της Κ.Ε. του ΚΚΕ ο Χαρίλαος Φλωράκης επιχείρησε να αλλάξει τα δεδομένα στο κόμμα και στη λειτουργία του. Καταρχήν κατάφερε να επιβάλει την άποψη ότι το παρελθόν του κόμματος με τις τραυματικές εμπειρίες δεν μπορούσε να αποτελεί σημείο και στοιχείο διαχωρισμού όσων ήθελαν να βρίσκονται στις τάξεις του. Η φράση που συχνά χρησιμοποιούσε ήταν «ταφόπλακα στο παρελθόν». Κατά δεύτερον, κατάφερε να περάσει απόφαση για την επιστροφή άνευ όρων στο κόμμα όσων είχαν αποχωρήσει ή διαγράφει για πολιτικούς λόγους. Ο ίδιος μάλιστα επιχείρησε να συναντήσει παλιά ηγετικά στελέχη και να συζητήσει μαζί τους, όπως τον Μάρκο Βαφειάδη και τον Νίκο Ζαχαριάδη. Με τον πρώτο τα κατάφερε (χωρίς όμως πολιτικό αποτέλεσμα καθώς ο Μάρκος επιζητούσε θέση στην κομματική ηγεσία 16) ενώ με τον δεύτερο συνάντησε την αντίδραση του σοβιετικού κόμματος.17

Ο ίδιος ο Χαρίλαος αναφέρει: «Οταν ανέλαβα δεν περίμενα ποτέ την κατάσταση που βρήκα στο Πολιτικό Γραφείο και στα άλλα όργανα. Πίστευα ότι, μετά τη διάσπαση του ’68, θα είχε ξεκαθαρίσει η υπόθεση. Δυστυχώς υπήρχε άσχημη ατμόσφαιρα στη συνεργασία όχι μόνο στο Κόμμα -ιδιαίτερα στην Κεντρική Επιτροπή- αλλά κύρια στο Πολιτικό Γραφείο. Ασχολούνταν όλοι με λεπτομέρειες και ζητήματα που συνέβαιναν στην Ελλάδα. Ομως δεν ήτανε σε θέση από κει έξω να τα παρακολουθούν και λέγονταν τα πιο απίθανα πράγματα. Ηταν όντως δύσκολη περίοδος. Συζητούσανε για τα παλιά. Γύριζαν και στριφογύριζαν στα ίδια και στα ίδια.

Για τα γεγονότα της Τασκένδης, για τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας -όχι την επέμβαση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, άλλα γεγονότα με δικούς μας πολιτικούς πρόσφυγες-και ό,τι θυμόταν ο καθένας και είχε πληγωθεί. Το πρώτο που τους είπα, με την εκλογή μου, ήταν το αυτονόητο: “Πρώτον: βάζουμε ταφόπετρα. Ώς εδώ. Να μη συζητήσουμε άλλο. Τα εξαντλήσαμε. Δεύτερον: να κάνουμε όπως κάνουν και οι αστοί σε τέτοιες περιστάσεις: γενική αμνηστία. Γενική αμνηστία γι’ αυτούς που δεν μπορούνε να γραφτούν στο Κόμμα – και ήταν η πλειοψηφία. Τρίτον: όποιος ζητήσει να επιστρέφει, να γράφεται αμέσως”. Εγκρίθηκαν όλα, αλλά παρ’ όλα αυτά, όταν πήγαιναν οι εκτός να γραφτούν, ορισμένοι τους ζητούσαν πρώτα να κάνουν γραπτή αίτηση. Και ο άλλος έλεγε: “Αφού εσύ με διέγραφες άδικα, τώρα γιατί θες κι από πάνω να σου κάνω αίτηση;”. Ομως η απόφαση ήταν ότι όποιος θέλει να επιστρέφει, να ξαναγίνεται αυτόματα μέλος του Κόμματος».18

Σημείο-σταθμός για την ανασυγκρότηση του ΚΚΕ ήταν η διεξαγωγή του 9ου Συνεδρίου του. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε έναν ακριβώς χρόνο μετά τη 17η Ολομέλεια, στο διάστημα από 4 έως 10 Δεκεμβρίου του 1973.

Από τα ντοκουμέντα του συνεδρίου, Θέσεις και αποφάσεις, φαίνεται ξεκάθαρα η προσπάθεια να γίνει κριτική στο παρελθόν, να βγουν συμπεράσματα αλλά και να μην ξύνονται παλιές πληγές. Ετσι το συνέδριο εξέτασε τη δράση του κόμματος από το προηγούμενο 8ο Συνέδριο μέχρι την 12η Ολομέλεια του 1968. Δεν εξετάστηκε ανοικτά η περίοδος από την 6η Ολομέλεια του 1956 ώς το 8ο Συνέδριο με το αιτιολογικό ότι αυτή είχε εξεταστεί σ’ αυτό – το 8ο Συνέδριο. Επίσης δεν εξετάστηκε η περίοδος Κολιγιάννη μετά τη διάσπαση του ’68. Εντούτοις, με τις επισημάνσεις που έγιναν από άποψη κριτικής όλα αυτά συζητήθηκαν.

Η διάλυση των κομματικών οργανώσεων το 1958 (που εγκρίθηκε από το 8ο Συνέδριο) χαρακτηρίστηκε «θεμελιακό λάθος». Λάθος δηλαδή που συγκρούεται άμεσα με τον χαρακτήρα του ΚΚΕ και την ίδια του την ύπαρξη ως κομμουνιστικό κόμμα. Το 8ο Συνέδριο επί της ουσίας κρίθηκε παράτυπο. «Η σύγκληση του 8ου Συνεδρίου του ΚΚΕ παρουσίασε σοβαρότατο κενό: συνήλθε χωρίς να υπάρχουν κομματικές οργανώσεις στη χώρα», έλεγε κομψά η πολιτική απόφαση του 9ου Συνεδρίου.19

Εξίσου σκληρή, αλλά με προσεκτικό τρόπο, ήταν και η κριτική στα κομματικά όργανα. «Από το 8ο Συνέδριο ώς την 12η Ολομέλεια, η Κ.Ε. και το Π.Γ. δεν ανταποκρίθηκαν στην αποστολή τους», αναφέρεται χαρακτηριστικά. 20
Η κριτική στα όργανα μετά τη 12η Ολομέλεια – και μέχρι τη 17η που έγινε η αλλαγή στην ηγεσία ήταν ιδιαίτερα απαλή. Διαβάζουμε: «Η δράση της Κ.Ε. και του Π.Γ. από την 12η Ολομέλεια είναι βασικά θετική, αλλά δεν εξαλείφθηκαν οι ανωμαλίες που υπήρχαν στη λειτουργία της Κ.Ε. και του Π.Γ.. Αυτό επέβαλε αλλαγές στην καθοδήγηση». 21

Σε προγραμματικό επίπεδο το 9ο Συνέδριο ψήφισε νέο πρόγραμμα με το οποίο εγκατέλειπε τη θέση του προηγούμενου προγράμματος του 8ου Συνεδρίου για δύο ξεχωριστές επαναστάσεις στην Ελλάδα. Υιοθετήθηκε η θέση για μία ενιαία επαναστατική διαδικασία που θα οδηγούσε στον σοσιαλισμό και από την ποιότητα των αλλαγών που θα συντελούνταν στο εσωτερικό της θα διακρίνονταν δύο στάδια: ένα δημοκρατικό, αντιμονοπωλιακό, αντιιμπεριαλιστικό κι ένα σοσιαλιστικό.22

Η προσέγγιση αυτή είναι μια παραλλαγή των προσεγγίσεων που έκανε το ΚΚΕ στο 7ο συνέδριό του το 1945 όταν μιλούσε για Λαϊκή Δημοκρατία και σοσιαλισμό. Αναφορικά με την πολιτική τακτική του κόμματος το 9ο Συνέδριο έθεσε το στόχο της «Νέας Δημοκρατίας» που συνδεόταν με την ανατροπή της χούντας των Συνταγματαρχών. Η «Νέα Δημοκρατία» απαντούσε στο ερώτημα «τι θα αντικαταστήσει τη δικτατορία;». Απέρριπτε την παλινόρθωση του παλιού αστικού κοινοβουλευτισμού και πρότασσε μια νέα ριζοσπαστική δημοκρατική κατάσταση που θα συγκρουόταν με το εγχώριο κεφάλαιο, θα έσπαζε την εξάρτηση από το ξένο και τους διάφορους διεθνείς ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς (ΝΑΤΟ κ.λπ.) και θα άνοιγε δρόμους για βαθύτερες κοινωνικές αλλαγές.

Το 9ο Συνέδριο ψήφισε επίσης νέο καταστατικό του ΚΚΕ. Η ενέργεια αυτή πέραν των άλλων είχε και συμβολικό χαρακτήρα, καθώς ήθελε να υπογραμμίσει ότι το κόμμα αναδιοργανώνεται στη βάση αρχών που ισχύουν για όλους.

Εξίσου ουσιαστικές ήταν και οι αλλαγές που έφερε το 9ο Συνέδριο στα κομματικά καθοδηγητικά όργανα. Αν δει κανείς τον κατάλογο των μελών της Κ.Ε. που εξέλεξε το συνέδριο θα διαπιστώσει ότι από τα 37 μέλη της τα 21 αναφέρονται με ψευδώνυμο. Ηταν δηλαδή παράνομοι από τη Ελλάδα και τη Δυτική Ευρώπη και το πιθανότερο είναι ότι οι περισσότεροι απ’ αυτούς εκλέγονταν για πρώτη φορά στο ανώτερο κομματικό όργανο. Από τους παλιούς κυριαρχούσαν αυτοί που -σαν τον Χαρίλαο- λόγω των πολύχρονων φυλακίσεων και εκτοπίσεών τους δεν είχαν άμεση εμπλοκή στην προηγούμενη εσωκομματική κατάσταση.

Από το παλιό Π.Γ.- πλην του Κώστα Τσολάκη και του Γρ. Φαράκου (που ήταν φυλακισμένος στην Ελλάδα)- δεν εκλέχτηκε κανένας στην Κ.Ε.. Η φροντίδα να μην υπάρχουν στην ηγεσία πρόσωπα που με τη στάση τους στο παρελθόν προκαλούσαν, ήταν απόλυτη- αν εξαιρέσει κανείς την περίπτωση του Κ. Τσολάκη που έφερε πολλές αμαρτίες από τις προηγούμενες διασπάσεις και ήταν κόκκινο πανί για μεγάλες μάζες κομμουνιστών που ζούσαν στην Τασκένδη.

Με το 9ο Συνέδριο επιχειρήθηκε να λυθεί το πρόβλημα με το παρελθόν και να δημιουργηθεί μια βάση ενότητας του κόμματος που έβλεπε μπροστά. Οχι στο χθες, αλλά στην προοπτική του κόμματος. Η πράξη -και ιδίως η εξέλιξη του κόμματος στη μεταπολίτευση- απέδειξε πως αυτό έγινε κατορθωτό.

Το ΚΚΕ νομιμοποιήθηκε de facto με την πτώση της δικτατορίας και τυπικά με το Νομοθετικό Διάταγμα 59/23-9-1974, που καταργούσε τον Α.Ν. 509/1947 με τον οποίο είχε τεθεί εκτός νόμου. Πριν ακόμα νομιμοποιηθεί τυπικά το ΚΚΕ, στις 22/8/1974, ο X. Φλωράκης επέστρεφε στην Ελλάδα.

Παραπομπές

1. Βλ. Αυγή, 21/4/1966 και ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, τ. 9ος, σελ. 667.
2. Σταύρος Ψυχάρης, Οι μνηστήρες της εξουσίας στο παιχνίδι της αλήθειας, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 1977, [Β’ έκδοση, Το Βήμα, Αθήνα 2013, σελ. 255],
3. Σπάρος Λιναρδάτος, Από τον Εμφύλιο στη Χούντα, εκδ. Παπαζήση, τ. Ε’,σ.450.
4. Είχα ρωτήσει τον Χαρίλαο αν με αυτά που είχε πει στην Α. Παναγιωταρέα,
υπονοούσε σκοπιμότητα από μέρους του Μπ. Δρακόπουλου. Η απάντησή του ήταν κατηγορηματική: «Οχι βρε παιδί μου. Κάθε άλλο. Ενα ερώτημα εξέφρασα που το έχω ακόμα. Τι είχε συμβεί και ο Δρακόπουλος δεν ειδοποίησε τον Τρικαλινό;»
5. Πρόκειται για λάθος. Το άρθρο είναι του Αγγέλου Διαμαντόπουλου, μέλους της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ. Για την ακρίβεια τα άρθρα ήταν 3 κι έτσι είχαν προαναγγελθεί. Το πρώτο δημοσιεύτηκε στις 19/4, το δεύτερο στις 20/4 και το τρίτο την ημέρα του πραξικοπήματος. Για φύλλο της Αυγής της 21ης Απριλίου έχει ειπωθεί πως κυκλοφόρησε, ενώ υπάρχει και η αντίθετη άποψη, ότι ουδέποτε έφτασε στο αναγνωστικό κοινό. Σε κάθε πάντως περίπτωση το τρίτο άρθρο του Διαμαντόπουλου δεν είναι γνωστό και δεν έχει αναπαραχθεί.
6. Αννα Παναγιωταρέα, Κι σέν’ πώς σ’λεν; Χαρίλαος Φλωράκης, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2001, σ. 232.
7. Βλέπε μαρτυρία Λευτέρη Βουτσά στο Λεύτερη Μαυροειδή. Οι δύο όψεις της ιστορίας, εκδ. Δελφίνι, Αθήνα 1997, σελ. 290- 291.
8. Αννα Παναγιωταρέα, ό.π., σ. 248-249,
9. Βλέπε μαρτυρία Ηλ. Ηλιού, στο Β. Γ.Αφινιάν, κ.ά. (επιμ.), Σχέσεις ΚΚΕ και ΚΚ Σοβιετικής Ενωσης στο διάστημα 1953-1977 (Σύμφωνα με τα έγγραφα τον Αρχείου της Κ.Ε. τουΚΚΣΕ), μτφρ. Α. Τρακάδας, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 233.
10. Στο ίδιο, σ. 233-253.
11. Α. Παναγιωταρέα, ό.π., σ. 257-258.
12. ΚΚΕ, Η 17η Ολομέλεια της ΚΕ., Απόρρητο, μόνο για εσωκομματική χρήση, έκδοση της Κ.Ε. του ΚΚΕ 1974, α 13.
13. Ολόκληρο το άρθρο, Νέος Κόσμος, τχ. 10/1971, σ. 94-104.
14. Πέτρος Ανταίος, Ν.Ζαχαριάδης- Θύτης και θύμα, εκδ. Φυτράκη, Αθήνα 1991, σ. 503.
15. Νίκος Ζαχαριάδης, Το κρυφό αρχείο της εξορίας, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1991,0.113-131.
16. Αννα Παναγιωταρέα, ό.π., σ. 174-175.
17. ΚΚΕ, Δοκίμιο Ιστορίας 1949-1968, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2011, σ. 400.
18. Αννα Παναγιωταρέα, ό.π.,, σ. 272.
19. ΚΚΕ, Το 9οΣυνέδριο, έκδοση της Κ.Ε., Αθήνα 1974, σ. 49.
20. Στο ίδιο, σ. 51.
21. Στο ίδιο, σ.52.
22. Στο ίδιο, σ.172.

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ

Αφήστε μια απάντηση Ακύρωση απάντησης