Σαν σήμερα: 31 Οκτώβρη 1922, ξεκίνησε η «Δίκη των Έξι»

Ένα από τα πιο δραματικά κεφάλαια της ταξικής και εθνικής μας ιστορίας

Σαν σήμερα, στις 31 Οκτώβρη του 1922, στην αίθουσα της Παλαιάς Βουλής, ξεκίνησε μια δίκη που έμελλε να σημαδέψει βαθιά τη νεότερη ελληνική ιστορία. Η περίφημη «Δίκη των Έξι». Ήταν η ώρα της εκδίκησης, της εκτόνωσης, μα και της μεγάλης υποκρισίας ενός ολόκληρου αστικού καθεστώτος που αναζητούσε αποδιοπομπαίους τράγους για τη μεγαλύτερη καταστροφή του νεότερου ελληνισμού: τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Η σκηνή του δράματος

Το καλοκαίρι του ’22, ο ελληνικός στρατός είχε συντριβεί στα μικρασιατικά χώματα. Ο πληγωμένος λαός, ταπεινωμένος και εξαντλημένος από μια δεκαετία πολέμων, έβλεπε να καταρρέει το «Μεγάλο Όραμα» των αστικών ελίτ. Μέσα στη σύγχυση, οι φαντάροι και οι αξιωματικοί που είχαν ζήσει τον όλεθρο στα μέτωπα εξεγείρονται: στις 11 Σεπτέμβρη ξεσπά η Επανάσταση του 1922 υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα και τον Στυλιανό Γονατά.

Η νέα επαναστατική κυβέρνηση, θέλοντας να καθησυχάσει τον οργισμένο λαό και να «καθαρίσει» το τοπίο, αποφασίζει να στήσει ένα έκτακτο στρατοδικείο. Στο εδώλιο οδηγούνται οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες που θεωρούνται υπεύθυνοι για τη συμφορά: ο Δημήτριος Γούναρης, ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, ο Νικόλαος Στράτος, ο Νικόλαος Θεοτόκης, ο Γεώργιος Μπαλτατζής, ο Γεώργιος Χατζανέστης (στρατηγός και αρχηγός του μετώπου), και άλλοι.

Στις 31 Οκτώβρη ξεκινά η δίκη. Μόλις δυο εβδομάδες αργότερα, στις 15 Νοέμβρη 1922, έξι από αυτούς καταδικάζονται και εκτελούνται στου Γουδή.

Πολιτική εκδίκηση ή απονομή δικαιοσύνης;

Η «Δίκη των Έξι» παρουσιάστηκε τότε ως «κάθαρση» και «δικαιοσύνη εκ μέρους του έθνους». Όμως, η πραγματικότητα ήταν πολύ πιο σύνθετη και πολύ πιο σκοτεινή.

Το αστικό κράτος, βυθισμένο στον Εθνικό Διχασμό, επιχείρησε να διασώσει την αξιοπιστία του θυσιάζοντας μερικά από τα πιο εξέχοντα στελέχη του. Η δίκη δεν υπήρξε ποτέ αμερόληπτη· το αποτέλεσμά της ήταν προαποφασισμένο. Δεν αναζητήθηκαν οι βαθύτερες αιτίες της καταστροφής, η ιμπεριαλιστική λογική της «Μεγάλης Ιδέας», η εξάρτηση από τους Άγγλους και τους Γάλλους, η φτώχεια του λαού που έστελνε τα παιδιά του να πολεμήσουν για ξένα συμφέροντα.

Ήταν μια πολιτική δίκη-παρωδία, μια «τελετή εξιλέωσης» του αστισμού απέναντι στις μάζες, ώστε να διασωθεί η ίδια η εξουσία του. Οι έξι εκτελέστηκαν, μα οι πραγματικοί υπαίτιοι, οι ιμπεριαλιστικοί προστάτες και το ντόπιο κεφάλαιο που τους υπηρέτησαν, παρέμειναν στο απυρόβλητο.

Η Μικρασιατική Καταστροφή και το τίμημα του ιμπεριαλισμού

Η Μικρασιατική Εκστρατεία δεν ήταν απλώς ένα «λάθος υπολογισμών». Ήταν η ένοπλη απόπειρα του ελληνικού αστισμού να γίνει μερίδιο στον ιμπεριαλιστικό διαμοιρασμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι λαοί της περιοχής, Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι, Κούρδοι, έγιναν πιόνια στη σκακιέρα των Μεγάλων Δυνάμεων. Και όταν το σχέδιο κατέρρευσε, το αστικό κράτος γύρισε την οργή του εσωτερικά, για να «ξεπλύνει» τη ντροπή με αίμα.

Ένα διαχρονικό μήνυμα

Η Δίκη των Έξι δεν είναι ένα «ιστορικό επεισόδιο» ξεχασμένο στα κιτάπια του παρελθόντος. Είναι ζωντανό παράδειγμα της ταξικής υποκρισίας κάθε συστήματος που, όταν αποτυγχάνει, αναζητά εξιλαστήρια θύματα για να σωθεί.

Και σήμερα, έναν αιώνα μετά, τα ίδια μοτίβα επανέρχονται με διαφορετικά πρόσωπα: κυβερνήσεις που παίζουν στα ζάρια τις ζωές των εργαζομένων, που υποτάσσονται σε ξένες δυνάμεις και συμφέροντα, που όταν έρθει η ώρα της κρίσης, «δικάζουν» τους αδύναμους, όχι τους ενόχους.

Οι Έξι εκτελέστηκαν για να σωθεί το σύστημα που τους γέννησε.
Όμως η Ιστορία δεν γράφεται από τα στρατοδικεία των νικητών. Γράφεται από τους λαούς που θυμούνται, που μαθαίνουν, και που παλεύουν για να μην ξαναζήσουν τα ίδια εγκλήματα.