Οι σύγχρονοι ειδικοί του μάρκετινγκ συμβουλεύουν τους πολιτικούς:
Στην κλασική ερώτηση: ‘Πείτε μας ένα ελάττωμα που έχετε’, να μην απαντάνε συμβατικά με τα τετριμμένα ‘είμαι υπερβολικά ειλικρινής’, ‘δείχνω εμπιστοσύνη στους ανθρώπους’ κλπ. Συνιστούν να προβάλλει ο ‘πολιτικός’ ένα πραγματικό του ελάττωμα. Με τον τρόπο αυτό, όπως διδάσκει η πολιτική επικοινωνία, δημιουργείται μια οικειότητα και ένα αίσθημα κοινότητας («we feeling») με το target group που απευθύνονται ώστε να καλλιεργηθεί το αναγκαίο κλίμα εμπιστοσύνης.
Σχετικά με το μηχανισμό της καθησυχαστικής ταυτότητας, διαβάζουμε στο βιβλίο του καθηγητή Α.-Ι. Μεταξά ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ – Εφηρμοσμένη Πολιτική Επιστήμη (Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 1976):
β. Η καθησυχαστική ταυτότητα
Η δεύτερη κοινωνικοψυχολογική αρχή με την οποία επιδιώκεται ή επικοινωνιακή ολοκλήρωση είναι εκείνη της καθησυχαστικής ταυτότητος. Αύτη συνίσταται στη δημιουργία ενός αισθήματος κοινότητος, με την έννοια του «we feeling», μεταξύ εκείνων που «αποφασίζουν» και εκείνων που θα υποστούν τις συνέπειες της πολιτικής αποφάσεως.
Η δημιουργία αυτού του αισθήματος είναι τόσο περισσότερο απαραίτητη όσο ή πολιτική απόφαση προκαλεί σε μία κατηγορία πολιτών αμφιβολία ή φόβο. Το αίσθημα ταυτότητος μπορεί να αναφέρεται είτε στις ίδιες ικανοποιήσεις είτε στις ίδιες στερήσεις είτε, τέλος, στις ίδιες ατέλειες. Αλλά είναι κυρίως ή ανθρώπινη περίπτωση των ίδιων αδυναμιών και ατελειών που αποτελεί και την καταλληλότερη βάση για τη δημιουργία καθησυχαστικής ταυτότητος. Και αυτό γιατί με τη φαινομενική έξαρση των ίδιων ατελειών οι περισσότερο αδύνατοι αισθάνονται ότι απειλούνται λιγότερο από τούς περισσότερο δυνατούς. Ό πολιτικός πού παρουσιαζόταν , ακόμα και μετά τον πόλεμο, σε μία συγκέντρωση με μανταρισμένο πουκάμισο, πού όμως διακριτικά άφηνε να γίνεται αντιληπτό, προσέφευγε στην αρχή της καθησυχαστικής ταυτότητος — άγνωστο βέβαια με πόση επιτυχία.
Η αρχή αυτή εφαρμόζεται και σε ανώτερα επίπεδα πολιτικής επικοινωνίας. Το κείμενο που ακολουθεί και που χαρακτηρίζεται από αρκετό κυνισμό προέρχεται από ένα μέσο Αμερικανό και είναι εξαιρετικά αποκαλυπτικό για τη «χρησιμότητα» της αρχής της καθησυχαστικής ταυτότητος στην περιοχή των διεθνών σχέσεων.
Στο ερώτημα αν οι Η.Π.Α. εμφανίζονται υπέρμετρα διαλλακτικές στις συζητήσεις στα Η.Ε. απάντησε: «…αυτό τελικά ωφελεί τις Η.Π.Α. γιατί δεν θέλουμε να δίνουμε την εντύπωση στους άλλους λαούς ότι επιδιώκουμε να αναλάβουμε την πραγματική διαχείριση των υποθέσεών τους. Οι άλλοι γνωρίζουν ότι αυτός είναι ό σκοπός της Ρωσίας και γι’ αυτό πιστεύουν ότι γίνεται τόση συζήτηση. Γιατί αν αισθανθούν, αν αντιληφθούν ότι θέλουμε να τους θέσουμε κάτω από τον έλεγχό μας δεν θα μας εμπιστεύονται και τότε πλέον δεν θα μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε και να διευθύνουμε όλο αυτό το πρόγραμμα πού κατά την γνώμη· μου οφείλουμε να διευθύνουμε. Και μάλιστα όταν δεν κατορθώνουμε απόλυτα αυτό πού θέλουμε και οι εφημερίδες γράφουν ότι χάσαμε, εγώ πιστεύω ότι αυτό είναι πολύ χρήσιμο γιατί επιτρέπει σε πολλούς λαούς να θεωρούν ότι είμαστε όπως ακριβώς αυτοί, ότι έχουμε και μείς τα προβλήματά μας. Αυτό θα μας έκανε περισσότερο συμπαθείς και περισσότερο φιλικούς…». (σελίδες 61-62)
Στην προηγούμενη σελίδα ο καθηγητής της Πολιτικής Επικοινωνίας γράφει: “Οταν o Giscard d’ Estaing απευθύνεται στους Γάλλους και χρησιμοποιεί εκείνο το «κοιτάξτε με βαθειά στα μάτια» (regardez-moi au fond des yeux) ή «θα κουβεντιάσουμε οικονομικά προβλήματα, κοντά στο τζάκι» (au coin du feu), δεν επιχειρεί τίποτε άλλο παρά μία αναλογική ‘ επανεισαγωγή δυο βασικών κοινωνικών αξιών του γαλλικού πολιτιστικού συστήματος, της ειλικρίνειας και της θαλπωρής’’. Θυμηθήκαμε τον πρώην πρόεδρο του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ (και όχι μόνο…) Ν. Κωνσταντόπουλο να μας λέει μέσα από τις γιγαντοαφίσες: «Κοιτάξτε μας στα μάτια και ψηφίστε…».
Αναλύοντας στις σελίδες 91-97 του ίδιου βιβλίου τις φήμες και τους ψιθύρους ως επικοινωνιακή διαδικασία, αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «Η Τρίτη αρχή, της εξωτερικής αποδοχής της φήμης, αφορά στην προσπάθεια που καταβάλλεται από εκείνους που θα την κυκλοφορήσουν ώστε το περιεχόμενό της να ανταποκρίνεται στην αναμονή εκείνων για τους οποίους προορίζεται».
Βλέπουμε πράγματι στις φετινές εκλογές να οργιάζει κάθε είδους φημολογία. Από ‘κρυφές δημοσκοπήσεις’, τα στοιχεία των οποίων οδηγούν υποτίθεται στην αναγκαιότητα για την α’ ή την β’ εκλογική στάση, μέχρι αριθμητικές αλχημείες και κινδυνολογίες σχετικά με τις μνημονιακές έδρες που θα προκύψουν στη Βουλή αν μπούνε 7, 8 ή 10 κόμματα. Μια μικρή διαδικτυακή περιήγηση είναι αρκετή για να τρελαθεί κανείς: με τα ίδια ακριβώς αριθμητικά δεδομένα επενδύονται οι πιο ετερόκλιτες επιθυμητές εκλογικές στάσεις.
Ωστόσο, τα Μαθηματικά είναι αμείλικτα: Όσο πιο πολλά κόμματα μπουν στη Βουλή, τόσο λιγοστεύουν οι μνημονιακές έδρες. Επειδή όμως έχει ανοίξει πολύ η βεντάλια με τις ‘αντιμνημονιακές ξώβεργες’, έχει σημασία η ενίσχυση εκείνων των δυνάμεων της αριστεράς που θα έχουν τη φρεσκάδα της δυναμικής του κινήματος, που δεν θα είναι δέσμιοι της κρατικής επιχορήγησης, κολλημένοι με ψαρόκολλα στα βουλευτικά έδρανα όταν θα πρέπει να αποχωρήσουν απονομιμοποιώντας τα εγκλήματα που διαπράττονται σε βάρος του κόσμου της εργασίας εκεί μέσα.
Για πρώτη φορά παρουσιάζεται η ιστορική ευκαιρία το –δεκακομματικό όπως όλα δείχνουν- μετεκλογικό καλειδοσκόπιο, να χρωματιστεί και με τα χρώματα της αντίστασης, της ανταρσίας και του αγώνα. Όσοι λοιπόν ‘εξωκοινοβουλευτικοί’ στο παρελθόν ψήφισαν ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ ‘για να μπει στη Βουλή’, για να παραμείνει στη Βουλή, για να μην τον περάσει το ΛΑΟΣ κλπ, κανονικά θα έπρεπε τώρα να στηρίζουν με θέρμη την ΑΝΤΑΡΣΥΑ!
Ας μη γελιόμαστε βέβαια, όπως λέει και ο κ. καθηγητής, το μάρκετινγκ πρέπει «να ανταποκρίνεται στην αναμονή εκείνων για τους οποίους προορίζεται»…
Όπως θα διαπιστώσουμε όλοι σε λίγες μέρες, η ΑΝΤΑΡΣΥΑ βρίσκεται καθαρά πάνω από το 2% διεκδικώντας είσοδο στη Βουλή. Ανεξάρτητες δημοσκοπήσεις, όπως αυτή του Πανεπιστημίου Πατρών, την φέρνουν ήδη να μπαίνει.
Τα διαδικτυακά επιχειρήματα ‘ψηφίζοντας μικρά κόμματα στηρίζετε Σαμαρά και ΠΑΣΟΚ’ γίνονται μπούμερανγκ: Έστω ότι σήμερα η ΑΝΤΑΡΣΥΑ έχει π.χ. 2,5%. Αν ενισχυθεί με άλλο 0,5% , μπαίνει αφαιρώντας ταυτόχρονα από το δικομματισμό 8-10 έδρες. Αν μείνει απέξω, το ποσοστό της του 2-2,5% αθροίζεται με τα εκτός Βουλής κόμματα. Είναι εκ του πονηρού και υποκριτικό δηλαδή το επιχείρημα, αφού ούτως ή άλλως δεν πρόκειται να μηδενιστεί(!) το ποσοστό της.
Εκ του πονηρού, γιατί είναι σαφώς προτιμότερο για όλους –εκτός ίσως από αυτούς που έχουν μικροκομματικούς λόγους να φοβούνται το ‘σπάσιμο’ του δικομματισμού στον πολιτικό χάρτη και της Αριστεράς- να μπει και η ΑΝΤΑΡΣΥΑ.
Υποκριτικό, γιατί προσπαθούν, το αναμφισβήτητα ισχυρό ρεύμα γνώμης για ‘ψήφο στα μικρά κόμματα’ να το στρέψουν στα ‘δοκιμασμένα’ μεσαία.
Το κύριο πρόβλημα βέβαια όλων αυτών που συζητάμε, είναι ότι καλλιεργούν την αυταπάτη πως με μία κίνηση, με ένα μαγικό χαρτάκι στην κάλπη, μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα αναθέτοντάς το στους εκπροσώπους μας.
Αρνητική διαφήμιση και συνειδητή αυτομείωση
Δεν είναι λίγες οι φορές που στο εκλογικό μάρκετινγκ έχει χρησιμοποιηθεί η αρνητική διαφήμιση. Κορυφαίο στην Ελλάδα παράδειγμα οι εκλογές του ‘89.
Η μέθοδος της αρνητικής καμπάνιας στην πολιτική διαφήμιση ξεκίνησε από την Αμερική: Κάτω από τη φωτογραφία του Νίξον οι αφίσες έγραφαν: «Θα αγοράζατε μεταχειρισμένο αυτοκίνητο από αυτόν τον άνθρωπο;»
Ιδιαίτερη περίπτωση αρνητικής αλλά αποτελεσματικής ωστόσο διαφήμισης στο παραπάνω πλαίσιο της καθησυχαστικής ταυτότητας, αποτελεί η συνειδητή εθελοντική αυτομείωση: Η απάντηση της αντίπαλης καμπάνιας ήταν μια εκστρατεία mouth to mouth: «Πιάσε τη μύτη και ψήφισε Νίξον! Η πατρίδα τον χρειάζεται».
Ανάλογου είδους αμυντική καμπάνια έκανε – ανεπιτυχώς, εκ του αποτελέσματος- το ΠΑΣΟΚ για να επανεκλέξει για τρίτη θητεία τον φθαρμένο Μπέη στις εκλογές του ’86 για το Δήμο της Αθήνας: «Ο Μπέης χρειάζεται, γιατί δουλεύει…»
Μορφή αυτής της ενσυνείδητης αυτομείωσης αποτελεί και ο πολιτικός γκραβαριτισμός της περιφοράς του δίσκου της επαιτείας που γνωρίσαμε σε προηγούμενες εκλογές.
Πρόσφατο τέλος παράδειγμα, ο δεύτερος γύρος των τελευταίων δημοτικών εκλογών. Σε ψηφοφόρους της έρημης της Αριστεράς διακινήθηκε ευρέως το ακόλουθο sms: «Πιάσε τη μύτη / βάλε μαντήλι/ κλείσε τα μάτια/ και ρίξε Καμίνη…».
Δεν πιστεύουμε ότι συνετέλεσε το εμπνευσμένο δίστιχο στην εκλογή Καμίνη, τα αποτελέσματά της πάντως τα βλέπουμε: Σκούπες ανθρώπων, στρατόπεδα συγκέντρωσης, περιορισμός διαδηλώσεων, τα αντίθετα ακριβώς δηλαδή απ’ αυτά για τα οποία υποτίθεται σε καλούσαν να τον ψηφίσεις…
Όλα αυτά τα αμερικανόφερτα τερτίπια κατατείνουν με μεθόδους Λεωφόρου Μάντισον στο να αποτρέψουν αριστερούς ψηφοφόρους από το να στηρίξουν μέχρι τέλους στην κάλπη την επιλογή που έχουν κάνει με πολιτικά κριτήρια και δεν περιποιούν τιμή σε όσους τα μετέρχονται.
Η αριστερά στην ήπειρο του μάρκετινγκ είναι, θάπρεπε να είναι, ‘εκτός έδρας’. Αλλιώς, μετατρέπεται σε αριστερά του σλόγκαν και όχι του συνθήματος. Το σλόγκαν, με την ατομική έγκληση σε ένα κατακερματισμένο πλήθος ατομικοτήτων, επιδιώκει να πριμοδοτήσει και να μορφοποιήσει ρεύματα γνώμης. Το σύνθημα, απευθυνόμενο σε κοινωνικές ομάδες και τάξεις, προσπαθεί να κινητοποιήσει και να στρατεύσει συλλογικά στον αγώνα. Τι από τα δύο νομίζουμε ότι απαιτούν οι καιροί; Τι από τα δυο ταιριάζει στην αριστερά;
Δεν πρόκειται λοιπόν να επικαλεστούμε αντίστοιχα τη θεωρία της …καμμένης ψήφου! Περιοριζόμαστε να σχολιάσουμε ότι με αυτές τις ψηφοθηρικές φημολογίες , ενισχύονται έμμεσα και τα αναχώματα της ‘αντιμνημονιακής’ βεντάλιας που έχει ανοίξει. Έτσι είναι, το αστικό μπλοκ δεν ποντάρει ποτέ όλα τα λεφτά σε ένα χαρτί μόνο, σε ένα μόνο σενάριο. Αλλά σ’ αυτό θα επανέλθουμε.
kokkiniotis
61 σελ. ..και 25 χρόνια πίσω.