“Ηθικά διδάγματα”

Τις τελευταίες δεκαετίες πολλοί «ηθικοί» κοινωνιολόγοι, φιλόσοφοι και λοιποί ειδήμονες πιπιλούν έννοιες όπως αυτή της «ηθικής έκπτωσης» και του «ηθικού εκτροχιασμού της νέας γενιάς». Τι συμβαίνει λοιπόν; Έχουμε βουτήξει για τα καλά στο βούρκο και κολυμπάμε με ηδονή; Τί είναι τελικά «ηθικό» και τι όχι ;

Καταρχήν η ηθική διαχωρίζεται σε φιλοσοφική, χριστιανική, κοινωνική και επαγγελματική. Ετυμολογικά προέρχεται από τη λέξη ήθος που αρχικά σήμαινε διαμονή (κατοικία) ανθρώπων και ζώων. Ύστερα σήμαινε το φρόνημα και το χαρακτήρα. Το ήθος φαίνεται πως προέρχεται από τη λέξη έθος (συνήθεια), όπως άλλωστε δίδασκε και ο Αριστοτέλης («ήθος εξ έθους»), και σήμαινε το μόνιμο και σταθερό τρόπο πράξης ελεύθερων λογικών όντων, ιδέα στην οποία θα επανέλθουμε παρακάτω. Με τον όρο κοινωνική ηθική –στην οποία θα αναφερθούμε και εκτενέστερα – εννοούμε το σύνολο των κανόνων, των άγραφων νόμων, που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου προς τον εαυτό του και τους άλλους. Η κοινωνική ηθική διαμορφώνεται από τα εκάστοτε κοινωνικά ισχύοντα, δηλ. από αυτό που η εκάστοτε άρχουσα τάξη θεωρεί «καλό» και «κακό».

Κάνοντας μια μικρή ιστορική αναδρομή όμως, θα διαπιστώσουμε ότι το «καλό» και το «κακό» διαφοροποιείται έντονα όχι μόνο από εποχή σε εποχή αλλά κι από κοινωνία σε κοινωνία. Πχ.ας πάρουμε τον χριστιανισμό ο οποίος στις μέρες μας θεωρεί μεγάλο «αμάρτημα» την αιμομιξία. Όμως αν δεχτούμε την θεωρεία του –ότι δηλ ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο και τον άνθρωπο πλάθοντας τον Αδάμ και στη συνέχεια την Εύα-φτάνουμε σε μια εύλογη απορία: Αν τα μέλη της πρώτης ανθρώπινης κοινωνίας δεν οδηγήθηκαν στην αιμομιξία για να πολλαπλασιαστούν πώς συνεχίστηκε η αλυσίδα της ανθρώπινης ζωής; ‘Υστερα στην αρχαία Ελλάδα…Η παιδεραστία –η οποία σήμερα διώκεται ποινικά από το νόμο και αντιβαίνει της σημερινής ηθικής-ήταν καθιερωμένη. Η ομοφυλοφιλία το ίδιο. Μάλιστα οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πώς αν ένας μικρότερος άνδρας συνουσιαζόταν με έναν μεγαλύτερό του, ο δεύτερος «μετέδιδε» μέρος της σοφίας του στο μικρότερο. Μετά φτάνουμε στη ρωμαϊκή εποχή και τα περίφημα όργιά της ….και τελειωμό δεν έχει.

Όμως ας μη πάμε πολύ μακριά. Ακόμα και στις μέρες μας, που με την υπέρμετρη ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών η ανταλλαγή ιδεών μεταξύ ανθρώπων που προέρχονται από εκ διαμέτρου αντίθετες κουλτούρες και μακρινές χώρες είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο, δεν υπάρχει μία «ενιαία» ηθική. Στο θεοκρατικό κράτος του Αφγανιστάν πχ. θεωρείται ανήθικο το να κυκλοφορήσει μια γυναίκα στο δρόμο χωρίς να χει καλυμμένο το πρόσωπό της!!!

Αλλά και στα δυτικά κράτη, στον «πολιτισμένο» κόσμο η αστική ηθική που έχει διαμορφωθεί και έχει μεταβληθεί σε ένα status quo μας κρατά δεμένους στους πασσάλους της σεμνοτυφίας. Αν και σε αυτές τις κοινωνίες υφίσταται πλέον μια στοιχειώδης σεξουαλική απελευθέρωση υπάρχουν ακόμα πολλά κοινωνικά ταμπού που κρατούν «δέσμιους» τους ανθρώπους. Για παράδειγμα το να μιλάμε για ελεύθερες σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ ενός ζευγαριού μοιάζει σκανδαλώδες. Πόσο κοινωνικά αποδεκτές είναι τέτοιου είδους σχέσεις που επιτρέπουν στο ζευγάρι να αλλάζει ερωτικούς συντρόφους ; Καθόλου ! Λες και η σεξουαλική πράξη καθαυτή καθιστά την προδοσία του συντρόφου και όχι η ίδια η σκέψη. Εξάλλου δεν θα πρέπει να συγχέουμε την συντροφικότητα και τη σεξουαλική πράξη μεμονωμένα. Ούτως η άλλως είναι πλέον επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι ο άνθρωπος όπως και η συντριπτική πλειοψηφία των θηλαστικών είναι πολυγαμικό ον. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι θα πρέπει ντε και καλά να απατάμε τον σύντροφο μας. Όμως η οριοθέτηση της σεξουαλικής συμπεριφοράς και η επιβολή ηθικών διλημμάτων μοιάζει γελοία καθώς στον έρωτα τίποτα δεν είναι ανήθικο αρκεί να συμφωνούν και τα δύο μέρη.

Μεγάλο ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και η σύγκριση της ηθικής ανά κοινωνία με κύριο γνώμονα το βαθμό της οικονομικής, τεχνολογικής και πνευματικής της ανάπτυξής. Είναι πλάνη να νομίζουμε ότι η ευημερία –δηλ η επάρκεια των υλικών μέσων της ζωής και όχι η ευμάρεια, ο πλούτος και η πολυτέλεια- δεν επηρεάζει προς το καλύτερο το ήθος των ανθρώπων. Διότι ο άνθρωπος που έχει ικανοποιήσει τις υλικές του ανάγκες είναι ελεύθερος.

Και εντέλει ηθικός είναι ο ελεύθερος άνθρωπος. Αυτός που κατά το Σωκράτη διαλέγει μόνος του και θέτει μόνος του τους περιορισμούς του -κάτι που αποδίδει στην ελεύθερη βούληση πρωταρχική σημασία- και όχι αυτός που υπακούει στον φαρισαϊσμό και στις ψευτοηθικές της άρχουσας τάξης που καταργούν την αυτοδιάθεση και καθιστούν τους υπολοίπους θύματα ιδεολογικής ποδηγέτησης.

Melodia