Χρηματιστικό Κεφάλαιο

The credit system, which has its focus in the so-called national banks and the big money-lenders and usurers surrounding them, constitutes enormous centralisation, and gives to this class of parasites the fabulous power,not only to periodically despoil industrial capitalists, but also to interfere in actual production in a most dangerous manner-and this gang knows nothing about production and has nothing to do with it
-Marx, “Capital” (vol3)

Το δημόσιο χρέος γίνεται ένας από τους πιο δραστικούς μοχλούς της πρωταρχικής συσσώρεσης. Σαν με μαγικό ραβδί προκίζει το μη παραγωγικό χρήμα με παραγωγική δύναμη και το μετατρέπει έτσι σε κεφάλαιο, χωρίς νάναι υποχρεωμένο να εκτεθεί στους κόπους και στους κινδύνους που είναι αχώριστοι από τη βιομηχανική μα ακόμη κι από την τοκογλυφική τοποθέτηση. Οι πιστωτές του δημοσίου στην πραγματικότητα δε δίνουν τίποτα, γιατί το ποσό που δανείζουν μετατρέπεται σε κρατικά ευκολομεταβίβαστα χρεώγραφα που στα χέρια τους εξακολουθούν να λειτουργούν, όπως θα λειτουργουσαν αν ήταν ισόποσο μετρητό χρήμα. Άσχετα όμως κι από την τάξη των αργόσχολων εισοδηματιών που δημιουργιέται μ’ αυτό τον τρόπο και τον αυτοσχέδιο πλούτο των χρηματιστών που παίζουν το ρόλο του μεσίτη ανάμεσα στην κυβέρνηση και στο έθνος -καθώς και των φοροενοικιαστών, των εμπόρων, των ιδιωτικών εργοστασιαρχών, που μια καλή μερίδα του κάθε κρατικού δανείου τους προσφέρει την υπηρεσία ενός κεφαλαίου πεσμένου από τον ουρανό- το δημόσιο χρέος έχει δημιουργήσει τις μετοχικές εταιρίες,το εμπόριο με συναλλάξιμες αξία όλων των ειδών, την επικαταλλαγή (σ.σ. κερδοσκοπία πάνω στην αγοραπωλησία συναλλάγματος), με δυο λόγια: το παιχνίδι στο χρηματιστήριο και τη σύγχρονη τραπεζοκρατία.
-Μαρξ, “Το κεφάλαιο”

Αυτά είναι μερικά μόνο απ’ όσα μας λέει ο Μαρξ στο γνωστό έργο του “Κεφάλαιο”, όπου αναλύει τις βασικές αρχές του καπιταλιστικού συστήματος. Θα επικεντρωθούμε εδώ στο διαχωρισμό που κάνει ο Μαρξ ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς τύπους καπιταλιστή που αναφέρει ο Μαρξ, στον καπιταλιστή-βιομήχανο και στον καπιταλιστή-χρηματιστή, που, όπως παρατηρεί ο Μαρξ, δεν έχει, και δε θέλει να έχει, καμία σχέση με την παραγωγή, παρόλα αυτά όμως έχει τη δύναμη να την καταστρέφει περιοδικά σε τεράστιο βαθμό.

Αυτό είναι που βλέπουμε μπροστά μας σήμερα: Τραπεζίτες, χρηματιστές και επενδυτές, παρότι δεν έχουν καμία σχέση με την παραγωγή, τη ρημάζουν, αντλώντας πόρους σε απίστευτη κλίμακα (“πακέτα σωτηρίας”), αλλά κυρίως αποκαλύπτοντας έναν από τους παραλογισμούς του καπιταλισμού:

Όπως παρατηρεί ο Μαρξ σε άλλο σημείο του Κεφαλαίου, παίρνοντας ως παράδειγμα την “αγορά ακινήτων”:

Αλλά στην προηγμένη καπιταλιστική εποχή, όπου από τη μία πλευρά τεράστια κεφάλαια συγκεντρώνονται στα χέρια μεμονωμένων ατόμων, και από την άλλη εμφανίζεται δίπλα-δίπλα με τον ατομικό κεφαλαιοκράτη και ο συνεταιρισμένος κεφαλαιοκράτης (μετοχικές εταιρίες) και όπου ταυτόχρονα έχει αναπτυχθεί το πιστωτικό σύστημα, ένας καπιταλιστής εργολάβος οικοδομών μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις χτίζει ακόμα επί παραγγελία για ατομικούς ιδιώτες. Η επιχείρησή του είναι στις μέρες μας να οικοδομήσει σειρές ολόκληρες σπιτιών ή και ολόκληρων τμημάτων πόλεων για την αγορά, ακριβώς όπως είναι η επιχείρηση άλλων ατομικών καπιταλιστών η κατασκευή επί συμβάσει των σιδηροδρόμων.

Την ανατροπή που έφερε η καπιταλιστική παραγωγή στην κατασκευή των κατοικιών στο Λονδίνο τη μαθαίνουμε από τη μαρτυρία ενός οικοδόμου ενώπιον της επιτροπής τραπεζικών του 1857. Όταν ήταν νέος, είπε, τα σπίτια γενικά κατασκευάζονταν κατόπιν παραγγελίας, και οι πληρωμές γίνονται σε δόσεις προς τον εργολάβο, κάθε φορά που ολοκληρώνονταν ορισμένες φάσεις της οικοδομής. Πολύ λίγα έχτιζαν για λόγους κερδοσκοπίας. Οι εργολάβοι έχτιζαν κυρίως μόνο και μόνο για να κρατήσουν τους εργάτες τους σε συνεχή απασχόληση και έτσι να τους κρατούν. Κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια όλα αυτά έχουν αλλάξει. Πολύ λίγα είναι πλέον τα σπίτια που χτίζονται επί παραγγελία. Όποιος θέλει ένα νέο σπίτι επιλέγει έναν μεταξύ αυτών που χτίστηκαν ή χτίζονται για λόγους κερδοσκοπίας. Ο εργολάβος δεν εργάζεται πλέον για τους πελάτες αλλά και για την αγορά. Όπως κάθε άλλος βιομήχανος είναι και αυτός αναγκασμένος να έχουν έτοιμα τα είδη στην αγορά.

Ενώ παλιότερα ένας εργολάβος είχε ίσως ταυτόχρονα τρία ή τέσσερα κτίρια υπό κατασκευή για λόγους κερδοσκοπίας, τώρα είναι υποχρεωμένος να αγοράσει ένα εκτεταμένο οικόπεδο (δηλαδή για να εκφραστούμε όπως εκφράζονται στην ηπειρωτική Ευρώπη να το νοικιάσει κατά κανόνα για 99 χρόνια), να χτίσει 100 – 200 σπίτια σε αυτό, και ως εκ τούτου ξεκινήσει μια επιχείρηση η οποία υπερβαίνει τους πόρους του 20-50 φορές. Τα κεφάλαια τα προμηθεύεται ο εργολάβος μέσω υποθήκευσης και τα χρήματα τίθενται στη διάθεση του στο μέτρο που προχωρά η οικοδόμηση των διάφορων σπιτιών. Αν στο μεταξύ ξεσπάσει μια κρίση και διακοπεί η καταβολή των δόσεων της προκαταβολής, το σύνολο της επιχείρησης καταρρέει γενικά. Στην καλύτερη περίπτωση, τα σπίτια παραμένουν ημιτελή μέχρι να έρθουν καλύτερες μέρες. Στη χειρότερη περίπτωση πωλούνται σε δημοπρασία μισοτιμής. Χωρίς να χτίζει για λόγους κερδοσκοπίας, και σε μεγάλη κλίμακα μάλιστα, κανείς εργολάβος δε μπορεί να προκόψει σήμερα. Το κέρδος από το ίδιο το χτίσιμο είναι εξαιρετικά μικρό. Το κύριο κέρδος του προέρχεται από την ύψωση της γαιοπροσόδου, στην επιτήδεια επιλογή και χρησιμοποίηση του οικοπέδου. Είναι με αυτή τη μέθοδο της κερδοσκοπίας πάνω στην πρόβλεψη της ζητήσεως για τα σπίτια που έχουν χτιστεί σχεδόν το σύνολο των επαρχιών Belgravia και Tyburnia, καθώς και οι αμέτρητες χιλιάδες βίλες γύρου του Λονδίνου.

Το διαρκές κυνήγι για περισσότερο πλουτισμό οδηγεί στην εξάρτηση της παραγωγής από τους τοκογλύφους (“δανειστές”), καθώς η παραγωγή γίνεται με βάση τη “μέθοδο της κερδοσκοπίας πάνω στην πρόβλεψη της ζητήσεως”, και όχι με βάση την ίδια τη ζήτηση, καμία σχέση με το ποις είναι οι πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, ενώ “Τα κεφάλαια τα προμηθεύεται ο εργολάβος μέσω υποθήκευσης [στους τοκογλύφους]”.

Και όταν η κρίση ξεσπάσει, τότε όπως είδαμε αυτό δίνει “σε αυτή την τάξη των παρασίτων την απίστευτη δύναμη όχι μόνο να καταστρέφουν περιοδικά τους βιομήχανους καπιταλιστές, αλλά και να ανακατεύονται στην παραγωγή με τον πλέον επικίνδυνο τρόπο”.

Αυτά τα θυμηθήκαμε καθώς έτυχε να δούμε ένα σχετικά πρόσφατο βίντεο μιας εκπομπής του Max Keiser, που παρά το ελαφρώς λαικίστικο, “για όλα φταίει η wall street και μόνο αυτή” ύφος του, έχει και πολλά δίκια και έχει και “τον τρόπο του” να τα λέει.

Στο βίντεο αυτό, έχει ως καλεσμένο τον M. Hudson, κεντροαριστερό Αμερικάνο οικονομολόγο, που παρότι μη μαρξιστής (αναφέρει διαρκώς τον Adam Smith, βασικό θεωρητικό θεμελιωτή του καπιταλισμού) καταφέρεται εναντίον του χρηματιστηριακού κεφαλαίου (όπως και ο Max Keiser) και μιλάει για το πως αυτό κατέστρεψε μεγάλο κομμάτι του βιομηχανικού κεφαλαίου. Αξίζει να δείτε τη συγκεκριμένη εκπομπή του Keiser, διάρκειας περίπου 30 λεπτών, στα Αγγλικά (δυστυχώς δεν υπάρχει μετάφραση):