του Δημήτρη Καλτσώνη επ. καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (*)
Η κρίση της σημερινής δημοκρατίας και των δημοκρατικών ελευθεριών δεν αποτελεί πρωτοτυπία της χώρας μας, ούτε της σημερινής κρίσης του υπάρχοντος κοινωνικο-οικονομικού μας συστήματος. Ανάλογα φαινόμενα, εμφανίστηκαν σε όλες τις περιόδους κρίσεων. Υπάρχουν βεβαίως πάντοτε ιδιαιτερότητες, ιδιομορφίες κλπ.
Ο κορυφαίος συνταγματολόγος Α. Σβώλος αναλύοντας το ζήτημα κατά την κρίση της δεκαετίας του 1930 είχε εύστοχα σημειώσει ότι η αστική τάξη «υπό την πίεσιν της κρίσεως, φέρεται μοιραίως προς την ενίσχυσιν του κράτους, δια την συντήρησιν της αρχούσης τάξεως … και δια την εξουδετέρωσιν των συνεπειών του λαϊκού ελέγχου επί της ασκήσεως των τόσον εκτεταμένων, σήμερον, αρμοδιοτήτων της πολιτικής εξουσίας… Η ενίσχυσις της εκτελεστικής εξουσίας και του κράτους γενικώς εν τη συγχρόνω δημοκρατία … θα σημάνη ή ότι η πλειοψηφία θέλει να ασκή την πολιτικήν εξουσίαν, χωρίς να ενοχλήται από τα δικαιώματα της μειοψηφίας, πολιτικά ή ατομικά, ή ότι η μειοψηφία θέλει να ασκή την εξουσίαν, χωρίς να λαμβάνη υπ’ όψιν την θέλησιν ή την αντίστασιν της πλειοψηφίας»[1]. Καταδείκνυε δηλαδή με ενάργεια την τάση συρρίκνωσης της δημοκρατίας.
Από μια εντελώς διαφορετική οπτική γωνία, την ίδια περίοδο, ο Ελ. Βενιζέλος έγραφε το 1934: «Η σημερινή εκτελεστική εξουσία είναι ανίκανος να ανταποκριθή προς τα καθήκοντά της, διότι είναι ανίσχυρος, ευρισκόμενη υπό την πλήρη εξάρτησιν της νομοθετικής εξουσίας η οποία επηρεάζεται από την ανάγκη να μη δυσαρεστήση τας διαφόρους εκλογικάς ομάδας δια να μη διακινδυνεύση η επανεκλογή των αποτελούντων αυτήν βουλευτών»[2],[3]. Στο πνεύμα αυτό επιχείρησε να προωθήσει πρόταση αναθεώρησης του Συντάγματος, χωρίς όμως επιτυχία, το 1932[4]. Η πρόταση αυτή περιλάμβανε δυο βασικά σκέλη: την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας μέσω της μετατροπής του πολιτεύματος σε προεδρικό και την υιοθέτηση άρθρου (ανάλογου με το άρθρο 48 του Συντάγματος της Βαϊμάρης) του οποίου οι ευρείες διατυπώσεις έδιναν στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ιδιαίτερες ευχέρειες στην επιβολή κατάστασης πολιορκίας και άρα στην καταστολή των κοινωνικών αγώνων[5].
Ποια είναι λοιπόν η ουσία του προβλήματος; Η απάντηση είναι απλή, πολύ απλή, τόσο απλή που το φαίνεσθαι ταυτίζεται σχεδόν με το είναι. Οι περιοδικές κρίσεις του οικονομικού μας συστήματος οδηγούν στην καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων και μαζί σε μια γιγάντιων διαστάσεων, βίαιη αναδιανομή του κοινωνικού πλούτου. Με λίγα λόγια, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί καθίστανται φτωχότεροι. Για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί αυτή η βίαιη αναδιανομή του κοινωνικού πλούτου, είναι αναγκαίο να καμφθούν οι αντιδράσεις της κοινωνίας. Καμιά φορά γίνεται αυτό και προληπτικά, δηλαδή πριν κάν εκδηλωθούν αυτές οι αντιδράσεις. Για τούτο, οι ιθύνοντες συρρικνώνουν ραγδαία τις δημοκρατικές ελευθερίες, συρρικνώνουν τη δημοκρατία, κάποιες φορές την καταργούν.
Σιδερόφραχτη δημοκρατία
Έτσι, σήμερα, μπροστά στα μάτια μας εκτυλίσσεται το φαινόμενο της οικοδόμησης μιας σιδερόφραχτης δημοκρατίας. Η σιδερόφραχτη αυτή δημοκρατία έχει πέντε βασικά χαρακτηριστικά:
1. Διακρίνεται από τον περαιτέρω περιορισμό της εθνικής κυριαρχίας και ανεξαρτησίας εξαιτίας των ισχυρών παρεμβάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΔΝΤ. Αυτό είναι ένα θεμελιώδες πρόβλημα δημοκρατίας. Δεν είναι καινούργιο. Ταλανίζει τη χώρα από τη Συνθήκη του Λονδίνου του 1932 μέχρι το άρθρο 112 του Συντάγματος του 1952 και συνεχίζεται ακόμη και σήμερα.
2. Διακρίνεται από τη συστηματική παραβίαση, το κουρέλιασμα του Συντάγματος από την πλευρά των κυβερνώντων. Αυτοί ακριβώς που δίνουν μαθήματα για το «συνταγματικό τόξο», για τη νομιμότητα, για «τα δύο άκρα» είναι που έχουν με πολύ μεθοδικό τρόπο παραβιάσει επανειλημμένα το Σύνταγμα: από την κύρωση των μνημονίων χωρίς την απαιτούμενη από το Σύνταγμα πλειοψηφία, από τις δανειακές συμβάσεις που δεν κυρώθηκαν κάν από τη Βουλή, μέχρι τις δεκάδες Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου που υποκαθιστούν τη Βουλή και εκδίδονται σωρηδόν κατά παράβαση του άρθρου 44 παρ.1.
3. Διακρίνεται από την έξαρση της παράνομης αστυνομικής βίας. Το φαινόμενο αυτό που η εγκληματολογία ονομάζει «εγκλήματα του κράτους» γνωρίζει έξαρση σε συνθήκες κρίσης. Δεν χρειάζονται παραδείγματα και αποδείξεις περί αυτού, τα παρέχει αφειδώς η καθημερινότητα.
4. Χαρακτηρίζεται από τη συνεργασία κρατικών αρχών με παρακρατικές, ναζιστικές και άλλες παρόμοιες οργανώσεις. Οι τελευταίες προορίζονται να φέρουν σε πέρας «την πιο βρώμικη δουλειά» προκειμένου να μην την χρεωθούν πολιτικά οι επίσημες αρχές. Οι συλλήψεις μέρους της ηγεσίας της Χρυσής Αυγής δεν αναιρούν το φαινόμενο. Την προσωρινή ύφεση στις σχέσεις κράτους και παρακράτους μπορεί να τη διαδεχθεί η αναθέρμανση. Η κυβέρνηση ούτε μπορεί ούτε θέλει να προχωρήσει σε πλήρη εκκαθάριση του ναζισμού. Η ιστορία, ελληνική και διεθνής, διδάσκει.
5. Χαρακτηρίζεται από τη συστηματική συρρίκνωση, νομοθετική, νομολογιακή και de facto των δημοκρατικών ελευθεριών, ιδίως των πιο κρίσιμων: της απεργίας, της συνάθροισης, της ελεύθερης διάδοσης των ιδεών.
Τέσσερις αιχμές
Αυτή είναι λίγο – πολύ η πραγματικότητα. Επομένως, όσοι επιθυμούμε να διάγουμε μια ζωή με αξιοπρέπεια, όσοι θέλουμε να ανοίξουμε δρόμους ενάντια στην κοινωνική αδικία και στις κοινωνικές ανισότητες που βαθαίνουν έχουμε μια μόνη επιλογή ελπίδας: την ενωτική συμπόρευση, την από κοινού σύμπλευση σε μια προσπάθεια υπεράσπισης (και διεύρυνσης προοπτικά) των δημοκρατικών ελευθεριών και της δημοκρατίας, σε μια πανδημοκρατική συσπείρωση εργατικών συνδικάτων, επιστημονικών φορέων, επιστημόνων, καλλιτεχνών και άλλων. Η πανδημοκρατική συσπείρωση, το πανδημοκρατικό μέτωπο πρέπει, προκειμένου να είναι αποτελεσματικό, να περιλαμβάνει οπωσδήποτε τέσσερις βασικές αιχμές:
Πρώτη αιχμή: την κατάργηση των μνημονίων, των δανειακών συμβάσεων, της επιτήρησης και των όποιας μορφής παρεμβάσεων της ΕΕ και του ΔΝΤ. Και μάλιστα αυτό πρέπει να γίνεται χωρίς αστερίσκους, υποσημειώσεις και κομψές υπεκφυγές ή διατυπώσεις που κρύβουν το σπέρμα της υποχώρησης από τη διεκδίκηση αυτή. Η κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας είναι πρώτιστο ζήτημα δημοκρατίας.
Δεύτερη αιχμή: την υπεράσπιση των δημοκρατιών ελευθεριών, κυρίως της απεργίας, της συνάθροισης, της ελεύθερης διάδοσης των ιδεών. Απαιτείται η κατάργηση όλων εκείνων των νόμων που ψηφίστηκαν τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια στη λογική του περιορισμού των ελευθεριών, όπως επίσης και οι δεκάδες συμφωνίες και συμβάσεις με την ΕΕ και τις ΗΠΑ (από τη Σένγκεν και την Ευρωπόλ μέχρι τις ΝΑΤΟϊκές συμφωνίες) που κινούνται στην ίδια λογική.
Τρίτη αιχμή: τη διάλυση και εξάρθρωση των ναζιστικών οργανώσεων, την τιμωρία των φυσικών και ηθικών αυτουργών των σχετικών εγκλημάτων.
Τέταρτη αιχμή: την εκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας, των ενόπλων δυνάμεων και όλου του κρατικού μηχανισμού από τα φασιστικά στοιχεία, τη διεκδίκηση ενός ριζικού, ολόπλευρου εκδημοκρατισμού που δεν μπορεί παρά να είναι έργο του λαού, με θεσμική και ουσιαστική λαϊκή συμμετοχή και έλεγχο.
Όλα τούτα έχουν σημασία καθώς μαζί με την υπεράσπιση και διεύρυνση των δημοκρατιών ελευθεριών, ο λαός μπορεί να ανιχνεύσει λύσεις για το αύριο, να χαράξει μόνος την προοπτική του. Όπως έγραφε ένας μεγάλος θεωρητικός του 20ού αιώνα, ο λαός «δεν μπορεί να νικήσει αλλιώς παρά μέσω της δημοκρατίας, δηλ. πραγματοποιώντας τη δημοκρατία στο ακέραιο και συνδέοντας τα δημοκρατικά αιτήματα στην πιο κατηγορηματική τους διατύπωση με κάθε βήμα της πάλης του»[6].
Τι πρέπει εν τέλει να γίνει; Την απάντηση μπορούν να δώσουν τα τελευταία λόγια του Σαλβαδόρ Αλιέντε, περικυκλωμένος όπως ήταν στο Προεδρικό Μέγαρο που βομβαρδιζόταν από αεροσκάφη και άρματα μάχης των πραξικοπηματιών, λίγες στιγμές πριν βρει το θάνατο. Σε αυτές τις στιγμές της ύστατης γνώσης και ύστατης προσφοράς στο λαό, έδωσε ένα μήνυμα με οικουμενική, διαχρονική αξία. Είπε:
«Ο λαός πρέπει να αμυνθεί. Όχι να θυσιαστεί. Να αρνηθεί την υποταγή, την ταπείνωση, την απώλεια των ηθικών αξιών… Άλλοι άνθρωποι θα ξεπεράσουν αυτή τη γκρίζα και πικρή στιγμή στην οποία η προδοσία φαίνεται να επιβάλλεται. Να ξέρετε ότι, αργά ή γρήγορα, θα ανοίξουν και πάλι οι μεγάλες λεωφόροι από τις οποίες θα περάσει ο ελεύθερος άνθρωπος, για να οικοδομήσει μια καλύτερη κοινωνία».
(*) Παρέμβαση στην ημερίδα “Το μνημονιακό τόξο, το φασιστικό βέλος και οι λαϊκές ελευθερίες στην εποχή μας” που διοργάνωσε η Κίνηση για τις Ελευθερίες και τα Δημοκρατικά Δικαιώματα της Εποχής μας (ΚΕΔΔΕ)
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
[1] Βλ. Α. Σβώλος, Προβλήματα του έθνους και της δημοκρατίας, τ. Α’, Αθήνα, εκδ. Στοχαστής, 1972, σελ. 95 επ. και του ίδιου, Νομικαί Μελέται, Αθήνα, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλου, σελ. 317 επ. και Α. Μάνεσης, «Ο Αλέξανδρος Σβώλος ως συνταγματολόγος», στο Συνταγματική θεωρία και πράξη, Θεσσαλονίκη, εκδ. Σάκκουλα, σελ. 506 επ., 518 και Κ. Παπανικολάου, «Η ένταξη και η επιρροή του έργου του Αλέξανδρου Σβώλου στη συνταγματική θεωρία», στον τόμο Γ. Κασιμάτης – Γ. Αναστασιάδης, Αλέξανδρος Σβώλος, Αθήνα, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2009, σελ. 143 επ.
[2] Παρατίθεται στο Γ. Αναστασιάδης, Πολιτική και συνταγματική ιστορία της Ελλάδας, 1821-1941, οπ.π., σελ. 196.
[3] Ο Ν. Πλαστήρας στο αποτυχημένο πραξικόπημά του το 1933 εξέφραζε την ίδια θέση πιο ωμά στο σχετικό διάγγελμά του όπου υποστήριζε ότι το κοινοβουλευτικό πολίτευμα «αιχμάλωτον της δημαγωγίας επέφερεν μόνον αδυναμίαν αναδείξεως ισχυράς κυβερνήσεως αλλά και ενίσχυσιν του κομμουνισμού». Βλ. Γ. Αναστασιάδης, Πολιτική και συνταγματική ιστορία της Ελλάδας, 1821-1941, οπ. π., σελ. 209.
[4] Βλ. Γ. Αναστασιάδης, Πολιτική και συνταγματική ιστορία της Ελλάδας, 1821-1941, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, εκδ. Σάκκουλα, 2001, σελ. 200-202 και Δ. Καλτσώνης, Ελληνική Συνταγματική ιστορία, τ. Ι: 1821-1940, Αθήνα, εκδ. Ξιφαράς, 2009, σελ. 131 επ.
[5] Βλ. Α. Παντελής, Σ. Κουτσουμπίνας, Τ. Γεροζήσης, Κείμενα Συνταγματικής Ιστορίας, τ. ΙΙ, 1924-1974, σελ. 269 επ.
[6] Βλ. Β.Ι.Λένιν, «Το επαναστατικό προλεταριάτο και το δικαίωμα διάθεσης των εθνών», Άπαντα, τ. 27, σελ. 64-65.
Αφήστε μια απάντηση