Οι περιπέτειες της Αγια-Σοφιάς

ΑΠΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΤΖΑΜΙ ΚΙ ΑΠΟ ΤΖΑΜΙ, ΜΟΥΣΕΙΟ. ΚΑΙ ΤΩΡΑ;

Μια νέα διαμάχη προστίθεται σε όσες χωρίζουν Ελλάδα και Τουρκία. Τι είναι και τι πρέπει να γίνει η Αγια-Σοφιά; Εθνικιστικές κραυγές και στις δύο ακτές του Αιγαίου έχουν ξεκινήσει έναν επικίνδυνο «ιερό πόλεμο».

Το διπλωματικό επεισόδιο ξεκίνησε στις 8 Νοεμβρίου με την κατάθεση από το ακροδεξιό Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (ΜΗΡ) νομοσχεδίου στην τουρκική Βουλή για την επαναλειτουργία της Αγια-Σοφιάς ως μουσουλμανικού τεμένους. Το διάβημα δικαιολογήθηκε με την «αποκάλυψη» του αντιπροέδρου του κόμματος, εθνικιστή ιστορικού Γιουσούφ Χαλάτσογλου, ότι το προεδρικό διάταγμα του 1934 για τη μετατροπή του ιστορικού ναού (και τεμένους) σε μουσείο ήταν «πλαστό».

Η φερεγγυότητα βέβαια των επιχειρημάτων του συγκεκριμένου βουλευτή, πανεπιστημιακού κι επί μια δεκαπενταετία προέδρου της επίσημης Εταιρείας Τουρκικής Ιστορίας αποδεικνύεται από τον πρόσφατο ισχυρισμό του πως οι Αρμένιοι που σκοτώθηκαν κατά τη «μη γενoκτονία» του 1915 δεν ξεπερνούσαν τις 8.500 («Zaman», 22.4.2013). Δέκα μέρες αργότερα, τον ακροδεξιό Χαλάτσογλου μιμήθηκε, ωστόσο, και ο μετριοπαθής αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ερντογάν, Μπουλέντ Αρίντς, εκφράζοντας δημόσια την «ευχή» να δει «το τέμενος της Αγια-Σοφιάς να ξαναχαμογελά».

Σχολιάζοντας τα παραπάνω, ο εκπρόσωπος του ελληνικού ΥΠ.ΕΞ. προειδοποίησε με τη σειρά του (18.11) πως «οι επαναλαμβανόμενες δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων για μετατροπή χριστιανικών Βυζαντινών ναών σε τεμένη συνιστούν προσβολή του θρησκευτικού αισθήματος εκατομμυρίων Χριστιανών και είναι ενέργειες αναχρονιστικές και ακατανόητες για ένα κράτος που διακηρύσσει ότι επιθυμεί να συμμετάσχει ως πλήρες μέλος στην Ευρωπαϊκή Ενωση, θεμελιώδης αρχή της οποίας είναι ο σεβασμός της θρησκευτικής ελευθερίας. Οι χριστιανικοί Βυζαντινοί ναοί αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της παγκόσμιας πολιτιστικής και θρησκευτικής κληρονομιάς και οφείλουν να τυγχάνουν του απαραίτητου σεβασμού και προστασίας».

Αξιοσημείωτο είναι ότι, παρά την προσεκτική διατύπωσή της, η επίσημη αυτή δήλωση της κυβέρνησης Σαμαρά αποφεύγει προσεκτικά να υπερασπιστεί το καθεστώς της Αγια-Σοφιάς ως μουσείου και, συνεπώς, πολιτιστικού αγαθού παγκόσμιας εμβέλειας. Αναφέρεται αντίθετα σε «ναούς» και «σεβασμό της θρησκευτικής ελευθερίας», υποβιβάζοντας το όλο ζήτημα σε θρησκευτική διαμάχη δυο κρατών. Η παράλειψη αυτή, μολονότι ουσιώδης, δεν είναι καθόλου τυχαία. Στην πραγματικότητα, το αίτημα να πάψει το ιστορικό μνημείο ν’ αποτελεί μουσείο και να μετατραπεί ξανά σε χώρο θρησκευτικής λατρείας ενώνει εδώ και κάμποσο καιρό Ελληνες και Τούρκους εθνικιστές.

 Ναός, τζαμί, μουσείο

Δημιούργημα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού αμέσως μετά τη μαζική σφαγή χιλιάδων εξεγερμένων Κωνσταντινουπολιτών το 532 μ.Χ., η Αγια-Σοφιά δεν υπήρξε μόνο ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα αλλά και το κατεξοχήν σύμβολο ιδεολογικής νομιμοποίησης των κατά καιρούς ηγεμόνων της Πόλης. Εκεί γινόταν η στέψη των αυτοκρατόρων της Νέας Ρώμης, εκεί και οι επίσημες τελετές πριν από κάθε στρατιωτική εκστρατεία ή ύστερα από κάθε σημαντική νίκη, στους τοίχους της αποτυπώθηκε η δημόσια εικόνα που οι βασιλικοί οίκοι κατασκεύαζαν για τον εαυτό τους. Η συμβολική βαρύτητα του χώρου μοιραία επέφερε και την αλλαγή χρήσης του έπειτα από κάθε αλλαγή κυριαρχίας: την πρώτη Αλωση (του 1204) ακολουθεί η μεταβολή του ναού από ορθόδοξο σε καθολικό για μισό αιώνα, ενώ τη δεύτερη (του 1453) η μετατροπή του σε μουσουλμανικό τέμενος για 481 χρόνια.

 Η κεμαλική επανάσταση του 1919-22 και η κατάργηση του θεοκρατικού χαλιφάτου το 1924 έστρωσαν τον δρόμο για την επόμενη μετατροπή της Αγια-Σοφιάς από τζαμί στο σημερινό μουσείο. Καθοριστικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση έπαιξε η ανακάλυψη των περίφημων ψηφιδωτών του ναού (ή ό,τι είχε μείνει απ’ αυτά) κατά τη συντήρηση του κτίσματος από τους Ελβετούς αρχιτέκτονες αδελφούς Φοσάτι το 1847-49. Σύμφωνα με τον θρύλο, ο εκσυγχρονιστής σουλτάνος Αμπντούλ Μετζίτ θαύμασε τις εικόνες κι έδωσε εντολή να συντηρηθούν προτού… ξανασκεπαστούν προσεκτικά, καθώς η ισλαμική θρησκεία (θεματοφύλακας της οποίας ήταν θεσμικά ο ίδιος) απαγορεύει παρόμοιες «ειδωλολατρικές» απεικονίσεις σε λατρευτικούς χώρους, πόσο μάλλον στο κεντρικό τέμενος της οθωμανικής πρωτεύουσας. Οκτώ δεκαετίες αργότερα, ο Κεμάλ δεν είχε παρόμοιες δεσμεύσεις. Απεναντίας, η αφαίρεση του σημαντικού αυτού χώρου από το ιερατείο και η απόδοσή του στην επιστήμη (και τον τουρισμό) επέτρεπε να διακηρυχθεί προς όλες τις κατευθύνσεις η ρήξη της «νέας Τουρκίας» με το οπισθοδρομικό οθωμανικό παρελθόν.

Τον Ιούνιο του 1931, το υπουργικό συμβούλιο της Αγκυρας ανέθεσε έτσι στο Αμερικανικό Βυζαντινολογικό Ινστιτούτο την επαναφορά των ψηφιδωτών στο φως και στις 24 Νοεμβρίου 1934 αποφάσισε επίσημα τη μετατροπή του τζαμιού σε μουσείο. Το σχετικό διάταγμα ξεκαθάριζε πως «η ιστορική σημασία» του «μοναδικού αρχιτεκτονικού μνημείου» επέβαλλε την αλλαγή χρήσης του, εξέλιξη που αναμενόταν «να περιποιήσει τιμή σε όλο τον Ανατολικό Κόσμο και να προσφέρει στην ανθρωπότητα μια νέα πηγή γνώσης». Οι εφημερίδες ανέλαβαν να εξηγήσουν την αλλαγή στο κοινό, με βασικό επιχείρημα τον αναγκαίο εναρμονισμό με το νεωτεριστικό πνεύμα των καιρών: «Μολονότι η Αγια-Σοφιά χτίστηκε κάποτε ως τέμενος, το όνομά της είναι αφιερωμένο στη Σοφία του Θεού. Η μοναδική δε σοφία που μπορεί ν’ αναγνωριστεί ως “θεϊκή” στον καιρό μας είναι αυτή που προέρχεται από την επιστήμη» («Μιλιέτ» 25.3.1935).

Σύμφωνα με τον υπουργό Παιδείας Αμπιντίν Εσμέν, που επέβλεψε την όλη μεταβολή, ο ίδιος ο Κεμάλ εισηγήθηκε την αλλαγή με το παρακάτω σκεπτικό: «Είναι λογικό να τη μετατρέψουμε [την Αγια-Σοφιά] σε μουσείο που θα είναι ανοιχτό στους επισκέπτες απ’ όλα τα έθνη και τις θρησκείες, αντί να την αφήσουμε σε μία μόνο θρησκεία και μία μόνο ομάδα».

Μια τόσο ριζοσπαστική κίνηση δεν ήταν εύκολο να περάσει αδιαμαρτύρητα. Ανταπόκριση των «New York Times» ανέφερε λ.χ. στις 25.12.1932 ότι «φανατικότατα μουσουλμανικά στοιχεία αντέδρασαν για θρησκευτικούς λόγους» στην αποκάλυψη των ψηφιδωτών, διαδίδοντας μάλιστα πως ο επικεφαλής Αμερικανός αρχαιολόγος Τόμας Ουίτμορ «σκοπεύει να διαδώσει χριστιανική προπαγάνδα στην Τουρκία». Το κεμαλικό καθεστώς δεν ήταν όμως καθόλου διατεθειμένο να επιστρέψει σε παρόμοιες αντιστάσεις να διεκδικήσουν οποιαδήποτε ηγεμονία, ούτε καν να εκδηλωθούν δημόσια.

Στα μεταπολεμικά κι ακόμη περισσότερο στα μεταψυχροπολεμικά χρόνια, η «ανάκτηση» του μνημείου-συμβόλου θ’ αποτελέσει ένα από τα σημεία αναφοράς της εθνικιστικής ακροδεξιάς. Οταν τον Ιούλιο του 1967 ο Πάπας Παύλος Στ΄ επισκέφθηκε τον χώρο και προσευχήθηκε γονατιστός εκεί, η Εθνική Τουρκική Φοιτητική Ενωση (ΜΤΤΒ) απάντησε με δική της συλλογική προσευχή στον ίδιο χώρο, με πορτρέτα του Μωάμεθ του Πορθητή ανά χείρας. Το 1976, η ίδια οργάνωση θα προαναγγείλει επανάληψη του εγχειρήματος για την επέτειο της Αλωσης, υποχρεώνοντας τις αρχές να κλείσουν το μουσείο εκείνη την ημέρα. Τον Νοέμβριο του 2006, 39 μέλη του ισλαμοφασιστικού Κόμματος Μεγάλης Ενότητας (ΒΒΡ) κατέλαβαν για λίγη ώρα το μνημείο, διαμαρτυρόμενα για την επικείμενη επίσκεψη του Πάπα, προτού απομακρυνθούν από τα ΜΑΤ με χρήση δακρυγόνων.

Διαφορετικής τάξης υπήρξαν οι προσπάθειες διακριτικής θρησκευτικής «επαναξιοποίησης» του μνημείου από την κυβερνητική Δεξιά. Λίγο πριν το πραξικόπημα του 1980, η κυβέρνηση Ντεμιρέλ είχε δώσει λ.χ. την άδεια για προσευχές στην «αυτοκρατορική γαλαρία», προκαλώντας τη διαμαρτυρία της δημοκρατικής «Τζουμχουριέτ» αλλά αποσπώντας την έντονη υποστήριξη της Λιβύης του Καντάφι («Τα Νέα», 30.8.1980). Μετά το 1991, πάλι, ένας διπλανός χώρος διαρρυθμίστηκε ως μουσουλμανικό παρεκκλήσι, για τις «θρησκευτικές ανάγκες» του προσωπικού, κι ακολούθησε η τοποθέτηση μεγαφώνου στον έναν από τους μιναρέδες.

 Ο θείος από το Νιου Χαμσάιρ…

Με τη λειτουργία του ιστορικού μνημείου ως μουσείο δεν διαφωνούν όμως μόνο οι φανατικοί ισλαμιστές. Η πιο θορυβώδης αντίδραση προέρχεται, αντίθετα, από κάποιους υπερατλαντικούς φονταμενταλιστές της ελληνορθοδοξίας, που το 2005 ίδρυσαν την κίνηση «Ελευθερώστε την Αγία Σοφία» (Free Agia Sophia). Πρόεδρος και ψυχή της κίνησης είναι ο Ελληνοαμερικανός πολιτικός Κρις Σπύρου από το Νιου Χαμσάιρ, άνθρωπος που στα υμνητικά σχετικά δημοσιεύματα εμφανίζεται ως περίπου δεξί χέρι του ζεύγους Κλίντον. Σύμφωνα με την κατάθεσή του στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Αμερικανικού Κογκρέσου (20.6.2007), «το “Free Agia Sophia Council of America” έχει χιλιάδες μέλη σε όλο τον κόσμο και η έδρα του βρίσκεται στην Πολιτεία του Νιου Χαμσάιρ. Το Συμβούλιο είναι νομίμως καταχωρημένο ως μη κερδοσκοπικό νομικό πρόσωπο και εμπίπτει στον νόμο περί φοροαπαλλαγής 501(c)3. Αποστολή του είναι η αξίωση να γίνει σεβαστός ο ιερός χαρακτήρας της Αγίας Σοφίας από το Κράτος στο οποίο βρίσκεται. Να αποκατασταθεί ο Ιερός Ναός της Αγίας Σοφίας που βρίσκεται στην Ισταμπούλ (Κωνσταντινούπολη) της Τουρκίας ως Ναός της Ορθόδοξης Χριστιανικής Πίστης. Να λειτουργήσει εκ νέου η Αγία Σοφία ως Ιερός Οίκος Προσευχής όλων των Χριστιανών του κόσμου και ως Καθεδρικός Ναός της Ορθοδοξίας όπως ήταν πριν από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1453 μ.Χ.».

Κεντρική ιδέα της επιχειρηματολογίας της κίνησης συνιστά η «βεβήλωση» του ιερού χώρου από τη μουσειακή χρήση του: «Η Αγία Σοφία αποτελεί τη μεγαλύτερη μαρτυρία της ωμότητας, της έλλειψης ευαισθησίας και της βάρβαρης συμπεριφοράς ηγεμόνων και κατακτητών απέναντι σε ανθρώπινες υπάρξεις και τα δικαιώματά τους. […] Εκεί που κάποτε άρχοντες και πατριάρχες, ιεράρχες, άγιοι και αμαρτωλοί κινούνταν σε ευλαβική λιτανεία, εκεί σήμερα τουρίστες τριγυρνούν ασκόπως και χαζολογούν. Οι βεβηλωμένες άγιες μορφές που κοιτούν από τους τοίχους δεν αποτελούν πύλες του ουρανού αλλά σιωπηλοί [sic] μάρτυρες ανίερων πράξεων κυβερνητικών αξιωματούχων και της χυδαιότητας του τουριστικού εμπορίου. […] Καμιά κυβέρνηση δεν θα πρέπει αν έχει το δικαίωμα προσδιορισμού της χρήσης ενός ιερού χώρου ή μιας εκκλησίας. […] Δεν είναι δείγμα έλλειψης ευαισθησίας, απερισκεψίας και ασέβειας για ένα κράτος να επιτρέπει τη λειτουργία ενός μουσείου που ονομάζεται “Η Αγία του Θεού Σοφία”; Σε ποιου Θεού την Αγία Σοφία πουλάνε εισιτήρια; Σίγουρα όχι του δικού μας Θεού!»

Πέρα από την αμφιλεγόμενη ιστορικά σχέση αρχόντων και πατριαρχών με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα ίδια ακριβώς θα μπορούσαν να ισχυριστούν κι άλλοι πολλοί: ένας δωδεκαθεϊστής για τα σύγχρονα τουριστικά προσκυνήματα στην Ακρόπολη και τους Δελφούς, κάποιος μουσουλμάνος για τα δεκάδες τζαμιά της ελληνικής επικράτειας που έχουν μεταβληθεί σε εκθεσιακά κέντρα, γκαλερί κ.λπ. ή ακόμη και ο Πάπας για την εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Σπλάντζιας στα Χανιά (η οποία, όπως μας πληροφορεί σχετική επιγραφή, χτίστηκε το 1205-1320 ως καθολικός ναός, μετατράπηκε το 1645 σε τζαμί και το 1918 «επανήλθε στην ορθόδοξη λατρεία»). Πάνω απ’ όλα, τα ίδια λένε ωστόσο και οι ντόπιοι ισλαμιστές που ζητάνε να επαναφέρουν το μνημείο στην αμέσως προηγούμενη λατρευτική του χρήση, με το στρατηγικό πλεονέκτημα πως εκπροσωπούν τις «θρησκευτικές ευαισθησίες» της μεγάλης πλειονότητας των σημερινών κατοίκων της Πόλης. Ο κ. Σπύρου δεν είναι, βλέπεις, ο μόνος που οργίζεται για «το γεγονός ότι επιτρέπεται στο σύγχρονο τουρκικό κράτος να παραχωρεί άδειες σε ράπερς (rappers) να ραπάρουν και σε ροκάδες (rock stars) να ροκάρουν υπό τη σκέπη του Ιερού Θόλου του Παντοκράτορα»…

Ούτε, άλλωστε, και ο πρώτος. Με τον εντυπωσιακό (για τα δεδομένα της εποχής) τίτλο «Υπάρχουν και… καλοί Αμερικάνοι!», το «Ποντίκι» της 18.9.1987 μας πληροφορούσε ότι «ένας χριστιανός ορθόδοξος από το Λος Αντζελες, που ακούει στο όνομα Νίκολας Ρόις, προκάλεσε πονοκέφαλο στο αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών» καθώς «είχε αναλάβει εκστρατεία μέσα στους κύκλους των άλλων χριστιανικών εκκλησιών, με στόχο ότι η τούρκικη κυβέρνηση οφείλει να δώσει την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης στους χριστιανούς και να πάψει να λειτουργεί σαν τζαμί». Δυστυχώς δεν διαθέτουμε τα πρωτότυπα κείμενα, οπότε αγνοούμε αν ο «καλός Αμερικάνος» ή ο εγχώριος δημοσιογράφος ήταν αυτός που αγνοούσε πως η Αγια-Σοφιά είχε πάψει να είναι τζαμί πριν από μισόν αιώνα.

 …και τ’ ανίψια στα Βαλκάνια

Ας επιστρέψουμε, όμως, στα καθ’ ημάς και στην ενθουσιώδη υποδοχή που τα εγχώρια ΜΜΕ επιφύλαξαν στο διάβημα του Ελληνοαμερικανού πολιτικού. Αναμενόμενο ήταν να γίνει το «Free Agia Sophia» πρωτοσέλιδο στην «Ελεύθερη Ωρα» (15.6.2007) και να διαφημιστεί από εφημερίδες όπως η «Χώρα» του Τράγκα (9.7.2006), η «Espresso» (30.4.2013) ή το «Παρόν» του Μάκη Κουρή, που πανηγύριζε πως «Η Αγία Σοφία συγκίνησε το αμερικανικό Κογκρέσο» (1.7.2007) και ότι υπάρχει «ξεσηκωμός για τη σωτηρία της Αγια-Σοφιάς» από τις «κακόγουστες εκθέσεις και καρικατούρες δήθεν έργων τέχνης» αλλά και «γυναίκες με άσεμνη περιβολή» που έχουν φωτογραφηθεί εκεί στη διάρκεια πολιτιστικών εκδηλώσεων ή της καθημερινής τουριστικής κίνησης (13.7.2008). Σε υμνητική προβολή της κίνησης επιδόθηκε ωστόσο και το σοβαρό «Εθνος», πληροφορώντας με τον ίδιο ενθουσιασμό το κοινό του πως «το αίτημα επαναλειτουργίας» της Αγια-Σοφιάς «παίρνει διεθνείς διαστάσεις και μετά τις ΗΠΑ το επόμενο βήμα είναι η προσφυγή στο Ευρωκοινοβούλιο» (1.7.2007).

Ακόμη πιο ένθερμη υπήρξε αυτή η υποδοχή στον εθνικιστικό κυβερνοχώρο. Ηδη από το 2006, ο δικτυακός τόπος «Αντίβαρο» -πρωταγωνιστής της καμπάνιας κατά του «αντεθνικού» βιβλίου Ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού- καλούσε σε συλλογή υπογραφών για τη στήριξη της προσπάθειας: «Χρειαζόμαστε το λιγότερο 1.000.000 υπογραφές ούτως ώστε να πείσουμε την Ευρωπαϊ­κή Ενωση να λειτουργήσει η Αγία Σοφία ως εκκλησία και όχι ως μουσείο». Οταν πάλι στις 12.2.2010 ο Κρις Σπύρου προανήγγειλε με συνέντευξη Τύπου την πανηγυρική τέλεση θείας λειτουργίας στην Αγια-Σοφιά στις 17 Σεπτεμβρίου, η είδηση αναπαράχθηκε μ’ ενθουσιασμό από πλήθος ιστότοπους με εύγλωττα ονόματα: «Ελληνική Στρατηγική», «Ελλην Ελληνολάτρης», «Hellenic Revenge»… Η απόφαση του «Free Agia Sophia» γνωστοποιήθηκε επίσημα στον Ερντογάν από τον νομικό σύμβουλο του συλλόγου Λάνι Ντέιβις, «πρώην νομικό σύμβουλο του προέδρου Κλίντον», κι ακολούθησε σχετική εκδήλωση στο Χαϊδάρι, μαζί με τον «Σύνδεσμο Φίλων Οικουμενικού Πατριαρχείου» (24.2.2010).

Το ίδιο το Πατριαρχείο παραμένει πάντως επιφυλακτικό απέναντι σ’ ένα εγχείρημα που έχει όλα τα χαρακτηριστικά της προβοκάτσιας. Ο κ. Σπύρου δεν δυσκολεύεται να το εξηγήσει: «Ο Πατριάρχης από τη στιγμή που είναι διορισμένος από το τουρκικό καθεστώς, είναι όμηρος και υπό κατοχή». Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ανθιμος δεν είχε αντίθετα κανένα πρόβλημα να δώσει μαζί του συνέντευξη Τύπου, ανακοινώνοντας την υποστήριξή του στο διάβημα (7.5.2010).

Η συμβολική «απελευθέρωση» του ναού δεν έγινε βέβαια ποτέ. Εχοντας πάρει μέσω της τουρκικής πρεσβείας την απάντηση πως είναι ανεπιθύμητοι, οι προσκυνητές από τη διασπορά θα βολευτούν τελικά με το εφικτό. «Εφτασαν ακριβώς μέχρι τα σύνορα και το τελωνείο» του Εβρου, διαβάζουμε σε φιλική ανάρτηση στο διαδίκτυο, «και τέλεσαν υπαίθρια λειτουργία έχοντας απέναντί τους τους Τούρκους φύλακες». Οπως ο ίδιος ο κ. Σπύρου εξηγεί σε πρόσφατη συνέντευξή του στη φιλόξενη «Espresso» (30.4.2013), η κυβέρνηση Ερντογάν προσπάθησε αρχικά να οικονομήσει κάπως τα πράγματα, αντιμετώπισε όμως την αγέρωχη αποφασιστικότητα των εκδρομέων: «Μας πρότεινε να επισκεφθούμε την Αγία Σοφία ως τουρίστες και θα μας παραχωρούσαν ένα μικρό χρονικό περιθώριο να προσευχηθούμε. Ουσιαστικά αυτό συνιστούσε άρνηση. Για τον λόγο αυτό απαντήσαμε ότι η απαίτηση και η αίτησή μας είναι η τέλεση χριστιανικής ορθόδοξης θείας λειτουργίας μέσα στην Αγία Σοφία, μέσα στον ιερό χώρο της εκκλησίας μας. “Οχι κρυπτοπροσευχές, πεντακόσια πενήντα οκτώ χρόνια μας φτάνουν” τους απαντήσαμε».

Εξίσου άκαρπη αποδείχθηκε και η νομική προσφυγή του συλλόγου στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καθώς το τελευταίο είναι αναρμόδιο να επιληφθεί ενός αιτήματος το οποίο δεν κατατέθηκε καν στα δικαστήρια της προσβαλλόμενης χώρας. Με καθυστέρηση μερικών χρόνων, ο Ελληνοαμερικανός πολιτικός κατέφυγε έτσι στα τουρκικά δικαστήρια, με διακηρυγμένο σκοπό τη μελλοντική δικαστική μάχη στο ΕΔΑΔ. Η «Free Agia Sophia» αποκαλείται πλέον «Παγκόσμια Ενορία της Αγίας Σοφίας» και, σύμφωνα με επιστολή του Δ.Σ. της προς τον Ερντογάν (2012), «έχει αναγνωριστεί νόμιμα ως μία Ορθόδοξος Χριστιανική Εκκλησία με γραφεία στο Μάντσεστερ, Νιου Χαμσάιρ, ΗΠΑ, στο Λουξεμβούργο και στην Αθήνα». «Είναι ένας ανοιχτός οργανισμός και μέλη του είναι εν δυνάμει όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί», εξηγεί στις συνεντεύξεις του ο πρόεδρος. «Λειτουργούμε ως εκπρόσωποι του συνόλου των ορθόδοξων χριστιανών αλλά και ως δικαιούχοι ο καθένας από μας του αδιαίρετου ατομικού δικαιώματος να έχουμε τη δυνατότητα της απόλυτης θρησκευτικής χρήσης της εκκλησίας της Αγίας Σοφίας».

Ενδιαφέρουσα είναι η σύγκριση αυτού του πατριωτικού ζήλου με τις θέσεις του κ. Σπύρου για τα υπαρκτά προβλήματα του ελληνικού λαού, όπως εκφράστηκαν σε συνέντευξή του στα «Επίκαιρα» (7.7.2011), την επαύριο της επεισοδιακής ψήφισης του Mεσοπρόθεσμου: «Η Ελλάδα συμφώνησε με τους δανειοδότες της και υιοθέτησε ένα νέο πλαίσιο δημοσιονομικής συμπεριφοράς. Θέλω να πιστεύω ότι είναι η αρχή μιας προσπάθειας, η οποία θα οδηγήσει στη μελλοντική ικανότητα τη χώρα που λέγεται Ελλάδα να είναι αυτεξούσια. […] Χώρα της οποίας το 80% των πολιτών ζει στη νήσο “παίρνω” και το 20% στη νήσο “δίνω” θα καταλήξει σε χρεοκοπία. […] Οπως έλεγε ο μακαρίτης ο παππούς μου, “ο βερεσές απέθανε, κάηκαν τα δεφτέρια και βγήκε νέα μέθοδος με τα λεφτά στα χέρια”! Με άλλα λόγια, και όπως κατέληγε κάθε φορά το πανηγύρι στο χωριό μου, ο οργανοπαίκτης φώναζε, όταν δεν είχαν να ρίξουν στα όργανα οι χωρικοί άλλα χρήματα: “Μπήτσε το πανηγύρι”! Σήμερα, ασφαλώς, το ξέρετε ως “the party is over”. Ναι, “the party is over”».

Διαβάστε

 * Michael Herzfeld

 «Folklore, Ideology and the making of Modern Greece» (εκδ. Pella, Ν. Υόρκη 1986, ελλ. μετάφραση: «Πάλι δικά μας. Λαογραφία, ιδεολογία και η διαμόρφωση της σύγχρονης Ελλάδας», εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2002).

 Πρωτοπόρα μελέτη των εθνοποιητικών λειτουργιών της νεοελληνικής λαογραφίας, από έναν ελληνιστή πανεπιστημιακό. Ειδική αναφορά στον «θρήνο της Αγια-Σοφιάς» και τη στρατευμένη τροποποίηση του αρχικού στίχου «πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δικά σου [δηλαδή της Παναγίας] θάναι» στην (εθνικά σημαίνουσα) «πάλι δικά μας».

 * Ceren Katopoğlu – Çağla Caner-Yüksel

 «Hagia Sophia “Museum”: A Humanist Project of the Turkish Republic», στο συλλογικό «Constructing Cultural identity, Representing Social Power» (εκδ. Piza University Press, Πίζα 2010), σσ. 205-25.

 Η μετατροπή της Αγια-Σοφιάς από τζαμί σε μουσείο, ως έκφραση της εκσυγχρονιστικής στρατηγικής του κεμαλικού καθεστώτος. Συνοπτική αναφορά στους αντιπάλους αυτής της εκκοσμικευτικής επιλογής.

 * Μαρκ Περελμάν

 «Η φασίζουσα αισθητική του ποδοσφαίρου» (στο Μπρομ, Περελμάν, «Ποδόσφαιρο, μια συγκινησιακή πανούκλα», μτφρ. Σπύρος Παντελάκης, εκδ. Μαύρη Λίστα, Αθήνα 1999).

 Κριτική της ταύτισης γηπέδων και καθεδρικών ναών που επιχειρείται και στην Εσπερία.

 Επισκεφτείτε

 * Ακης Γαβριηλίδης,

 «Πώς γαμάει η Αγια-Σοφιά;»

 http://rnbnet.gr/details.php?id=11119

 Σχόλιο για την επιλογή του ονόματος του νέου γηπέδου της ΑΕΚ και την υποκρισία όσων μιλούν για «σεβασμό στις χαμένες πατρίδες» και για «διατήρηση της ανάμνησης και του πολιτισμού των προσφύγων» ή για την «οικουμενική ακτινοβολία της ορθοδοξίας».

ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥ: Τάσος Κωστόπουλος, Αντα Ψαρρά, Δημήτρης Ψαρράς ios@efsyn.gr

Πηγή:efsyn.gr