Για να υπάρχει ένα κόμμα είναι αναγκαίο να συνδυάζοvται τρία θεμελιώδη στοιχεία (δηλαδή, τρεις ομάδες στοιχείων):
1. Ένα στοιχείο διάχυτο, από κοινούς, μέσους ανθρώπους, η συμμετοχή των οποίων εκδηλώνεται με την πειθαρχία και την αφοσίωση, και όχι με το δημιουργικό και εξαιρετικά οργανωτικό πνεύμα. Χωρίς αυτούς το κόμμα σίγουρα δεν θα υπήρχε, αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι «μόνο» με αυτούς επίσης δεν θα υπήρχε. Αποτελούν δύναμη υπό τον όρο ότι υπάρχει κάποιος να τους σuγκεvτρώσει, να τους οργανώσει, να τους πειθαρχήσει – αν έλειπε αυτή η συνεκτική δύναμη, θα διασκορπίζοvταν ή θα εξανεμίζοvταν σαν ασήμαντη σκόνη. Δεν αρνούμαστε ότι καθένα από αυτά τα στοιχεία μπορεί να γίνει μία από τις συνεκτικές δυνάμεις, αλλά αναφερόμαστε σε αυτά ακριβώς τη στιγμή που δεν έχουν γίνει δύναμη και δεν είναι σε θέση γίνουν, ή αν έχουν γίνει αυτό συμβαίνει μόνο σε έναν περιορισμένο κύκλο, πολιτικά αναποτελεσματικό και χωρίς συνέπεια.
2. Το κύριο συνεκτικό στοιχείο, που επικεντρώνεται στο εθνικό πεδίο, που παρέχει αποτελεσματικότητα και ισχύ σε ένα σύνολο δυνάμεων οι οποίες αν εγκαταλείποvταν στη μοίρα τους δεν θα κατάφερναν τίπoτα ή σχεδόν τίπoτα: αυτό το στοιχείο είναι προικισμενο με εξαιρετικα συνεκτική δύναμη, συγκεντρωτική, ικανή να επιβάλλει την πειθαρχία, και επιπλέον -ίσως μάλιστα γι’ αυτό ακριβώς- εφευρετική (εφόσον εννοήσουμε το «εφευρετική» με συγκεκριμένο τρόπο, σύμφωνα με συγκεκριμένη διάταξη δυνάμεων, συγκεκριμένες προοπτικές, συγκεκριμένους όρους). Είναι αλήθεια ότι ούτε και αυτό το στοιχείο από μόνο του θα διαμόρφωνε κόμμα, αλλά θα το διαμόρφωνε περισσότερο από το προηγούμενο στοιχείο που εξετάσαμε. Μιλάμε για αρχηγούς χωρίς στρατό, αλλά στην πραγματικότητα είναι ευκολότερο να φτιάξουμε στρατό παρά να φτιάξουμε αρχηγούς. Αυτό το αποδεικνύει το γεγονός ότι ένας τακτικός στρατός καταστρέφεται αν λείψουν οι αρχηγοί, ενώ μια ομάδα αρχηγών που συμφωνούν μεταξύ τους και έχουν κοινούς σκοπούς δεν αργούν να φτιάξουν στρατό, ακόμη και όταν αυτός έχει εκλείψει πλήρως.
3. Ένα μεσαίο στοιχείο που συνδέει το πρώτο και το δεύτερο στοιχείο, που τα φέρνει σε επαφή, όχι μόνο «φυσική» αλλά και ηθική και πνευματική. Στην πράξη, για κάθε κόμμα υπάρχουν «καθορισμένες αναλογίες» ανάμεσα στα τρία αυτά στοιχεία και φτάνει στο μέγιστο της αποτελεσματικότητάς του όταν επιτυγχάνονται αυτές οι «καθορισμένες αναλογίες».
Με βάση αυτούς τους συλλογισμούς, μπορούμε να πούμε ότι ένα κόμμα δεν μπορεί να καταστραφεί με κοινά μέσα εφόσον υπάρχει κατ’ ανάγκη το δεύτερο στοιχείο -η γέννηση του οποίου συνδέεται με την ύπαρξη των αντικειμενικών υλικών συνθηκών (αν αυτό το δεύτερο στοιχείο δεν υπάρχει, κάθε συλλογισμός είναι άσκοπος)-, ακόμη και αν αυτό βρίσκεται σε κατάσταση διασκορπισμένη και ρευστή, γιατί τότε σίγουρα θα διαμορφωθούν και τα άλλα δύο, το πρώτο εκ των οποίων σχηματίζει αναγκαστικά το τρίτο ως συνέχεια και μέσο έκφρασης του.
Για να συμβεί αυτό, είναι ανάγκη να έχει διαμορφωθεί η ακλόνητη πεποίθηση ότι απαιτείται μια ορισμένη λύση των ζωτικών προβλημάτων. Χωρίς αυτή την πεποίθηση δεν θα σχηματιστεί το δεύτερο στοιχείο, η καταστροφή του οποίου είναι πιο εύκολη δεδομένου του περιορισμένου αριθμού του – είναι όμως απαραίτητο αν καταστραφεί αυτό το δεύτερο στοιχείο να έχει κληροδοτήσει έναν σπόρο που θα επιτρέψει την αναπαραγωγή του. Και πού θα διατηρηθεί καλύτερα αυτός ο σπόρος, πού θα μπορέσει να σχηματιστεί καλύτερα παρά στο πρώτο και το τρίτο στοιχείο, τα οποία είναι προφανώς τα πιο ομοιογενή σε σχέση με το δεύτερο; Είναι λοιπόν βασική η δράση του δεύτερου στοιχείου για τη δημιουργία των άλλων δύο. Το κριτήριο για να κρίνουμε το δεύτερο στοιχείο πρέπει να το αναζητήσουμε: α) σε αυτό που πραγματικά κάνει, β) σε αυτό που προετοιμάζει για την περίπτωση τις καταστροφής του. Είναι δύσκολο να πούμε ποιο από αυτά τα δύο είναι πιο σημαντικό. Σε έναν αγώνα πρέπει πάντα να προβλέπουμε την ήττα• γι’ αυτό η προετοιμασία των διαδόχων μας είναι στοιχείο εξίσου σημαντικό με όλα εκείνα που κάνουμε για να νικήσουμε.
…
Αφού έχει τεθεί η αρχή ότι υπάρχουν διευθύνοντες και διευθυνόμενοι, κυβερνώντες και κυβερνώμενοι, είναι αναντίρρητο ότι τα “κόμματα” είναι ως τώρα ο πιο κατάλληλος τρόπος για να δημιουργηθούν διευθύνοντες και ικανότητα διεύθυνσης (τα “κόμματα” μπορούν να παρουσιαστούν με τα πιο διαφορετικά ονόματα, ακόμα και ως αντι-κόμματα και “άρνηση των κομμάτων” – στην πραγματικότητα, ακόμα και οι λεγόμενοι “ατομιστές” είναι κομματικοί – μόνο που θα ήθελαν να είναι ‘άρχηγοι κόμματος” με τη βοήθεια του Θεού ή της ανοησίας των οπαδών τους).
Αποσπάσματα από το έργο του Α. Γκράμσι “Για την πολιτική και το σύγχρονο κράτος”
Αφήστε μια απάντηση