Τι είναι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας;

Ο ΕSΜ είναι ένα από τα πιο πρόσφατα επεισόδια μιας ιστορικής εξέλιξης στην ευρωπαϊκή ήπειρο, όπου οι νικητές του Ψυχρού Πολέμου πραγματοποίησαν μια ιδέα τόσο παλιά όσο και η Ευρώπη: την οικονομική και νομισματική ενοποίηση. Η επικείμενη δανειακή σύμβαση της Ελλάδας θα είναι το τρίτο στη σειρά πρόγραμμα του ESM. Τι είναι, όμως, αυτός ο οργανισμός και πώς λειτουργεί;

Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) είναι ένας διεθνής χρηματοπιστωτικός οργανισμός με έδρα στο Λουξεμβούργο, που διέπεται από το διεθνές δίκαιο, διαθέτει πλήρη νομική προσωπικότητα και δικαιοπρακτικές ικανότητες κράτους. Διακηρυγμένος στόχος του ESM είναι η προστασία του ευρώ. Η σταθερότητα της ζώνης του ευρώ απειλείται όταν κράτη-μέλη της δυσκολεύονται να χρηματοδοτηθούν από τις αγορές ή δεν έχουν πρόσβαση σ’ αυτές, κατάσταση που επιδεινώνει τη δυναμική του χρέους τους. Ο ESM στηρίζει αυτά τα κράτη-μέλη α) παρέχοντάς τους προληπτική γραμμή πίστωσης αν, παρά τα υγιή δημοσιονομικά τους, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν δυσκολίες χρηματοδότησης στο μέλλον, β) χορηγώντας τους δάνεια με σκοπό την ανακεφαλαιοποίηση προβληματικών τραπεζών τους (περίπτωση Ισπανίας) γ) χορηγώντας τους δάνεια διάσωσης (περίπτωση Κύπρου), δ) αγοράζοντας τα ομόλογό τους στην πρωτογενή και ε) τη δευτερογενή αγορά.

Όλες οι περιπτώσεις συνοδεύονται από μνημόνια, η διαπραγμάτευση των οποίων ανατίθεται στην Κομισιόν από κοινού με την ΕΚΤ και τη συμμετοχή του ΔΝΤ «όπου είναι δυνατόν», «κάτω από αυστηρούς όρους, κατάλληλους για το επιλεγμένο μέσο χρηματοπιστωτικής συνδρομής».

Η Κομισιόν υπογράφει το μνημόνιο εξ ονόματος του ESM. Από εκεί και ύστερα, η τρόικα των θεσμών «επιφορτίζεται με την παρακολούθηση της συμμόρφωσης προς τους όρους που συνοδεύουν τη διευκόλυνση χρηματοπιστωτικής συνδρομής» συντάσσοντας εκθέσεις αξιολόγησης.
(Μόνο στην περίπτωση των πράξεων στη δευτερογενή αγορά αρκεί η εισήγηση του διευθύνοντα συμβούλου του ESM προς το Συμβούλιο Διοικητών για να συνεχιστεί η στήριξη). Ως εκ τούτου, η ύπαρξη του ESM αποκρυσταλλώνει τις βασικές πολιτικές προτεραιότητες της Γερμανίας στο περιβάλλον κρίσης που έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια.

Για να επιτευχθεί η χρηματοδοτική στήριξη, ο Μηχανισμός αντλεί ρευστότητα από τις αγορές, εκδίδοντας τίτλους υψηλής πιστοληπτικής διαβάθμισης. Επιπλέον, έχει προικοδοτηθεί από τα κράτη-μέλη με εκδοθέν μετοχικό κεφάλαιο -ύστερα και από την ένταξη της Λιθουανίας- που ανέρχεται σε 704.798.700.000 ευρώ. Όμως, για να διασφαλιστεί το τριπλό Α των οίκων αξιολόγησης, η μέγιστη συνδυαστική δανειοδοτική ικανότητα του ESM ορίζεται χαμηλότερα, στα 500 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τουλάχιστον το 15% είναι καταβεβλημένα κεφάλαια και το υπόλοιπο εγγυήσεις. Από 1/4/2014, τα κεφάλαια που έχουν καταβάλει οι χώρες του ευρώ προς τον ESM έφτασαν τα 80 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο του Μηχανισμού Κλάους Ρέγκλινγκ, αυτό είναι το μεγαλύτερο διαθέσιμο κεφάλαιο από κάθε άλλο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα παγκοσμίως, Έως τις 30/6/2015, ο ESM είχε συσσωρεύσει συνολική δανειοδοτική ικανότητα 455,31 δισ. ευρώ.

Για να μην ξεχνά κανείς ποιος έχει το πάνω χέρι σ’ αυτό τον κόσμο, τα δάνεια του ESM διέπονται μεν από καθεστώς προτιμησιακού πιστωτή, όπως αυτά του ΔΝΤ, η αποπληρωμή όμως των τελευταίων προηγείται έναντι όλων των υπολοίπων πιστωτών σε περίπτωση χρεοκοπίας του οφειλέτη.

Στις αρχές του 2012, το ΔΝΤ πίεζε τη Γερμανία να δεχτεί το ανέβασμα της δανειοδοτικής ικανότητας του ESM στο 1 τρία ευρώ. Πιέσεις δεχόταν την ίδια χρονιά το Βερολίνο και από Μαδρίτη και Ρώμη να επιτραπεί στον ESM να αγοράζει απευθείας κρατικά ομόλογα. Στο τέλος του ίδιου έτους, το ΔΝΤ άσκησε ακόμα μεγαλύτερες πιέσεις στη Μέρκελ να δεχθεί κούρεμα του επίσημου τομέα. Το 2012, ήταν η χρονιά που η ευρωζώνη έφτασε πιο κοντά από ποτέ στη διάσπαση – η χρονιά του PSI και η χρονιά που ο Μάριο Ντράγκι δήλωνε από το Ολυμπιακό Λονδίνο ότι θα κάνει τα πάντα για να διατηρήσει το ευρώ. Και η χρονιά που τέθηκε σε λειτουργία ο ESM.

Η Συνθήκη για την Ίδρυση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, που υπογράφηκε από 18 αρχικά κράτη-μέλη της ευρωζώνης στις 2/2/2012, ήταν στην πραγματικότητα μια συνθήκη εντός των συνθηκών που διέπουν τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η συνθήκη τέθηκε σε ισχύ στις 27/9/2012 μετά την επικύρωσή της και από τη Γερμανία, μετά από σχετική γνωμοδότηση του συνταγματικού δικαστηρίου, καθώς μεγάλη μερίδα του πολιτικού κόσμου της Γερμανίας θεωρούσε ότι η ίδρυση του ESM παραβίαζε τη λεγάμενη ρήτρα μη διάσωσης (no bail-out clause).

Αυτή αποτυπωνόταν στο άρθρο 125 της Συνθήκης της Λισαβόνας, που υπογράφηκε στις 13/12/2007 και τέθηκε σε ισχύ την 1η/12/2009. Δεν θα μπορούσαν να συγχρονιστούν καλύτερα με την ιστορία οι Ευρωπαίοι ηγέτες όταν όριζαν ως συνταγματική υποχρέωση ότι «(…) κανένα κράτος-μέλος δεν ευθύνεται για τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν οι κεντρικές κυβερνήσεις, οι περιφερειακές, τοπικές ή άλλες δημόσιες αρχές, άλλοι οργανισμοί δημοσίου δικαίου ή δημόσιες επιχειρήσεις άλλου κράτους μέλους, ούτε τις αναλαμβάνει, με την επιφύλαξη των αμοιβαίων χρηματοοικονομικών εγγυήσεων για την από κοινού εκτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου».

Η κατάσταση γινόταν χειρότερη για το ευρωπαϊκό κατεστημένο , που έβλεπε την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ να σπάει την ίδια εποχή κάθε όριο συμβατικής νομισματικής πολιτικής, συνεπικουρούμενη από τις επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές της αμερικανικής κυβέρνησης.

Η πρώτη συνεδρίαση του Συμβουλίου Διοικητών του ESM έγινε στις 8/10/2012. Δύο χρόνια νωρίτερα, τον Οκτώβριο του 2010, στη γαλλική Ντοβίλ, Μέρκελ και Σαρκοζί έκαναν τον μεγάλο συμβιβασμό. Η πρώτη δέχτηκε να αναβληθούν τα σχέδια για αυστηρότερη επιτήρηση με αυτόματες περικοπές στα κράτη-μέλη που έτρεχαν υπερβολικά ελλείμματα, και ο δεύτερος να τροποποιηθούν οι ευρωπαϊκές συνθήκες ώστε να ανοίξει ο δρόμος για έναν αυστηρότερο μηχανισμό αντιμετώπισης χρεοκοπιών εντός της ευρωζώνης.

Στις 25/3/2011, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τροποποίησε το άρθρο 136 της Συνθήκης της Λισαβόνας, προσθέτοντας το εξής: «Τα κράτη-μέλη με νόμισμα το ευρώ μπορούν να θεσπίσουν μηχανισμό σταθερότητας, ο οποίος θα ενεργοποιείται εφόσον κρίνεται απαραίτητο προκειμένου να διασφαλίζεται η σταθερότητα της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της. Η παροχή τυχόν απαιτούμενης χρηματοπιστωτικής συνδρομής δυνάμει του μηχανισμού θα υπόκειται σε αυστηρούς όρους».

Με βάση την έως τώρα εμπειρία, ο ESM είναι ουσιαστικά ένας μηχανισμός ελεγχόμενης χρεοκοπίας εντός της ευρωζώνης που αντικατέστησε από 1/7/2013 τους προηγούμενους δύο ευρωπαϊκούς μηχανισμούς (EFSM και EFSF), οι οποίοι συστήθηκαν προσωρινά το 2010 για να χρηματοδοτήσουν τα προγράμματα διάσωσης Ιρλανδίας, Πορτογαλίας και το δεύτερο ελληνικό πρόγραμμα.

Η επικείμενη δανειακή σύμβαση της Ελλάδας θα είναι το τρίτο στη σειρά πρόγραμμα του ESM. Το πρώτο πρόγραμμα περιλάμβανε 41,3 δια ευρώ (12/2012 και 2/2013) από 100 δια που είχαν προγραμματιστεί να δοθούν στο ισπανικό Δημόσιο για τις ανάγκες ανακεφαλαιοποίησης των ισπανικών τραπεζών. Το δεύτερο πρόγραμμα ήταν το κυπριακό μνημόνιο, όπου ο ESM εισήλθε με 9 δια ευρώ και το ΔΝΤ με 1 δια (5/2013).

Συμβολικά, με το τρίτο ελληνικό μνημόνιο η Ευρώπη επιστρέφει στο 2010, έχοντας όμως πλέον εξασφαλίσει ένα ισχυρό θεσμικό πλαίσιο για την πλήρη εμπέδωση του οικονομικού της μοντέλου χωρίς περιθώρια παρεκκλίσεων. Για να λάβει κανείς βοήθεια από τον ESM, θα πρέπει να συμμορφώνεται πλήρως με το νέο δημοσιονομικό σύμφωνο που τέθηκε σε ισχύ την 1/1/2013, προβλέποντας ακόμη αυστηρότερη δημοσιονομική πειθαρχία, με την ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο της υποχρέωσης για ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, την ενεργοποίηση αυτόματων μέτρων όπως αυξήσεις φόρων και περικοπές δαπανών όταν δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι και σε περίπτωση μη συμμόρφωσης επιβολή προστίμου ίσου με το 0,1% του ΑΕΠ. Αυτός είναι ο λόγος που η Γαλλία ξαφνικά εμφανίστηκε ως φίλη της Ελλάδας στον τελευταίο γύρο των διαπραγματεύσεων με τους θεσμούς.

Τελικά, η δημοκρατική Ελλάδα απέκτησε έναν ακόμα ολιγαρχικό θεσμό στο πλευρό της. Με δεδομένο ότι το διοικητικό ίου συμβούλιο απαρτίζεται από τους υπουργούς Οικονομικών της ευρωζώνης, ο ESM είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια άτυπη σύνοδος, καθώς αποτελεί ένα αναβαθμισμένο eurogroup με νομική υπόσταση, διοικητικές υπερεξουσίες και ειδικά προνόμια. Στο σχετικό άρθρο όπου προσδιορίζονται το νομικό καθεστώς, τα προνόμια και οι ασυλίες του Μηχανισμού, γίνεται ξεκάθαρο ότι ο ESM, η περιουσία, οι χρηματοδοτικοί πόροι και τα στοιχεία ενεργητικού, ανεξαρτήτως τοποθεσίας και κατόχου, χαίρουν ασυλίας έναντι έρευνας, επίταξης, δήμευσης, απαλλοτρίωσης ή οποιοσδήποτε άλλης μορφής κατάσχεσης, αφαίρεσης ή δέσμευσης βάσει εκτελεστικών, δικαστικών, διοικητικών ή νομοθετικών μέτρων, (άρθρο 32, παρ. 4), ενώ δεν υπόκεινται σε κανέναν περιορισμό, ρύθμιση, έλεγχο και μορατόρια οποιοσδήποτε φύσεως. (άρθρο 32, παρ. 8).

Την ίδια στιγμή, ο ESM απαλλάσσεται από οποιαδήποτε υποχρέωση έγκρισης ή αδειοδότησης ως πιστωτικό ίδρυμα, πάροχος επενδυτικών υπηρεσιών ή άλλου είδους επίσημη αδειοδοτημένη ή ρυθμιζόμενη οντότητα δυνάμει των νομοθεσιών έκαστου μέλους του ESM (άρθρο 32, παρ. 9). Τέλος, τα επιτελικά στελέχη και το προσωπικό του ESM «τυγχάνουν ασυλίας έναντι δικαστικών διώξεων», (άρθρο 35, παρ. 1).

Τα παραπάνω πρακτικά σημαίνουν όχι οι όροι του νέου μνημονίου δεν επαναδιαπραγματεύονται, ενώ περιουσιακά στοιχεία του ελληνικού Δημοσίου που ενδέχεται να αποτελέσουν εγγύηση για την έκδοση τίτλων από τον ESM με σκοπό χρηματοδότηση του χρέους περνούν στον έλεγχο του Μηχανισμού. Επιπλέον, από τις 8/12/2014 έχει τεθεί σε ισχύ το πλαίσιο για την απευθείας ανακεφαλαιοποίηση προβληματικών συστημικών τραπεζών από τον ESM, το οποίο προϋποθέτει συμμετοχή μετόχων (βασικός μέτοχος των ελληνικών τραπεζών είναι το Δημόσιο), ομολογιούχων και ενδεχομένως καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ (στη συντριπτική τους πλειοψηφία ανήκουν σε εταιρείες και όχι σε φυσικά πρόσωπα).

Ο ESM μπορεί να διαθέσει συνολικά 60 δια ευρώ για την ανακεφαλαιοποίηση (η συμφωνία με την οποία γύρισε η ελληνική κυβέρνηση από τις Βρυξέλλες προβλέπει έως και 25 δια ευρώ από τον ESM για τον ίδιο σκοπό) αρκεί να έχει εφαρμοστεί bail-in τουλάχιστον στο 8% επί του συνόλου του παθητικού των τραπεζών αυτών (ρήτρα που ισχύει μεταβατικά ως το τέλος του 2015) και να έχει ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία η ευρωπαϊκή οδηγία για την εξυγίανση των τραπεζών (BRRD), όπως έγινε στον δεύτερο γύρο προαπαιτούμενων του Ιουλίου.

Υποτίθεται πως με αυτόν τον τρόπο δεν θα επιβαρύνονται οι εθνικοί προϋπολογισμοί από το κόστος διάσωσης των τραπεζών, όπως έγινε στο ισπανικό πρόγραμμα. Ακόμα και αν τα stress tests δείξουν ότι τα κεφάλαια του ESM επαρκούν για την ανακεφαλαιοποίηση χωρίς διάσωση εκ των έσω, οι μετοχές των τραπεζών θα περάσουν στο νέο ταμείο ιδιωτικοποιήσεων, που θα εποπτεύεται από τον ESA4. Επίσης, στο υπό σύσταση ταμείο θα περάσουν πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία αξία 12,5 δισ. ευρώ, ώστε να διατεθούν σε ιδιώτες και από τα έσοδα να μειωθεί το χρέος.

Πόσο ακόμα χρέος χρειάζεται να αποπληρωθεί για να πάψει να επαναλαμβάνεται η ευρωπαϊκή ιστορία ως φάρσα;

Πηγή: Του Αδάμ Γιαννίκου – “Unfollow”