Γράφει ο Βελισσάριος Κοσσυβάκης
“ΝΕΥΡΙΚΟΣ ΕΡΑΣΤΗΣ” ΤΟΥ ΓΟΥΝΤΙ ΑΛΕΝ σε ΨΗΦΙΑΚΑ ΑΠΟΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗ 4Κ ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗ από 21/9 ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ στο STUDIO new star art cinema
Νευρικός Eραστής (ANNIE HALL)
H καλύτερη ταινία του Γούντι Άλεν
«Μια συγκινητική και ταυτόχρονα ξεκαρδιστική ιστορία αγάπης…
Ευφυές χιούμορ και γλυκιά μελαγχολία.” – Joseph Mcbride
«Η καλύτερη ταινία του Γούντι. Γλυκιά, πνευματώδης, ευφυής…»
Leonard Martin
«Το “ενδοστρεφές” κωμικό του Άλεν, δεν είναι παρά ένας άλλος δρόμος
για μια επιστροφή στην εξωστρέφεια…» – Βασίλης Ραφαηλίδης
Όσκαρ 1978, Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας, Πρωτότυπου Σεναρίου, A’ γυναικείου ρόλου (Νταϊάν Κίτον)
Χρυσή Σφαίρα 1978 Καλύτερης Ηθοποιού (Νταϊάν Κίτον)
BAFTA 1978, Βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού, Σκηνοθεσίας, Μοντάζ, Καλύτερης Ταινίας, Σεναρίου
24 διεθνή βραβεία
«ΝΕΥΡΙΚΟΣ ΕΡΑΣΤΗΣ»
(ANNIE HALL)
Σκηνοθεσία: Woody Allen
Σενάριο: Woody Allen, Marshall Brickman
Φωτογραφία: Gordon Willis
Μοντάζ: Wendy Greene Bricmont, Ralph Rosenblum
Ήχος: Dan Sable
Παραγωγή: Charles H. Joffe, Jack Rollins
Με τους: Woody Allen, Diane Keaton, Tony Roberts, Carol Cane, Paul Simon, Shelley Duvall, Colleen Dewhurst, Christopher Walken
Η.Π.Α.- 1977 – 93΄- Έγχρωμο
ΣΥΝΟΨΗ
Ο Γούντι Άλεν σκηνοθετεί, γράφει το σενάριο και πρωταγωνιστεί. Ένας νευρωτικός κωμικός που έχει εμμονή με τον θάνατο, ο Άλβι Σίνγκερ, ερωτεύεται την Άνι Χολ κι αρχίζει μαζί της μια επταετή σχέση, η οποία μας παρουσιάζεται μέσα από προβολές στο παρελθόν (flashback), που τόσο αριστοτεχνικά χειρίζεται ο σκηνοθέτης. Οι εντάσεις κι οι τσακωμοί που οφείλονται κατά κύριο λόγο στη φύση των χαρακτήρων τους, οδηγούν στο χωρισμό του ζευγαριού, παρά τις επίμονες προσπάθειες του Άλβι να κρατήσει την Άνι. Η Άνι φεύγει από τη Νέα Υόρκη και συζεί με ένα στέλεχος δισκογραφικής εταιρίας. Ο Άλβι συνειδητοποιώντας ότι αγαπά ακόμα την Άνι προσπαθεί απεγνωσμένα να την πείσει να γυρίσει πίσω. Μέσα από τους χαρακτήρες και τις νευρώσεις τους, παρουσιάζεται χιουμοριστικά η καθημερινότητα των κατοίκων της Νέας Υόρκης και της Καλιφόρνια.
Το αριστούργημα του Άλεν
Ο Νευρικός Εραστής που χαρακτηρίζεται απ’ τον ίδιο τον Άλεν ως ρομαντική κομεντί για έναν σύγχρονο νευρωτικό, θεωρείται ως η πρώτη μεγάλη επιτυχία του… Κέρδισε τέσσερα βραβεία Όσκαρ. Αυτή η ταινία μας κάνει να γελάμε και ταυτόχρονα μας βάζει σε σκέψεις. «Πραγματικά πιστεύω ότι ήταν μεγάλη στροφή για μένα, είχα το κουράγιο να εγκαταλείψω την ασφάλεια της γνήσιας κωμωδίας. Είπα στον εαυτό μου: Νομίζω πως θα δοκιμάσω να γυρίσω μια πιο ουσιαστική ταινία κι ας μην είμαι τόσο αστείος με τον ίδιο τρόπο. Κι ίσως αναδυθούν άλλες αξίες, που θα είναι ενδιαφέρουσες και για το κοινό κι αυτό λειτούργησε πολύ καλά», λέει.
Μια σε βάθος μελέτη σοβαρών θεμάτων που είχε ήδη σκεφτεί στις προηγούμενες ταινίες του, «Ο Νευρικός Εραστής» είναι η πρώτη ταινία στην οποία ο Άλεν πειραματίζεται εκτενώς με τις παραλλαγές του διαλόγου. «Πάντα ήθελα ο χαρακτήρας μου να εκφράζεται με αστεία», λέει ο Άλεν, «όπως ο Γκράουτσο Μαρξ ή ο Μπομπ Χόουπ… πάντοτε να συνδιαλέγεται πουλώντας πνεύμα και ποτέ έχοντας ως βάση κάποια συγκεκριμένη συμπεριφορά». Στον «Νευρικό Εραστή», όμως, ο Άλεν χρησιμοποιεί τον διάλογο για να σφυρηλατήσει τους χαρακτήρες εις βάθος, μια εξαιρετική απεικόνιση του άγχους στην πόλη και των ασφυκτικών σχέσεων. Οι διάλογοί του εκτός του ότι αντανακλούν μιαν ολόκληρη γενιά, δημιούργησαν επίσης μια αίσθηση ρεαλισμού που θέτει το πρότυπο για τη μοντέρνα ρομαντική κωμωδία στις γενιές που ακολουθούν.
Οι δυσκολίες της πραγματικής δομής
Μια αστεία, έξυπνη και γλυκόπικρη ερωτική ιστορία, «Ο Νευρικός Εραστής» είναι μια από τις στιλιστικά πρωτοποριακές ταινίες του καιρού της. Η αποσπασματική δομή της και η μη ευθύγραμμη χρονολόγησή της, τα φλασμπάκ, ο Άλεν, επίσης, χρησιμοποιεί προβολές στο μέλλον, εσωτερικές σκέψεις, οθόνη χωρισμένη στα δύο, animation, επαναλήψεις, ακόμα και υπότιτλους για να δώσει την αίσθηση της μνήμης και να εικονοποιήσει την υποκειμενική εμπειρία. «Πίστευα ότι θα ήταν ενδιαφέρον», λέει ο Άλεν για τη χρήση αυτών των τεχνικών, «το πώς δυο άνθρωποι αφηγούνται το ίδιο φαινόμενο με διαφορετικό τρόπο. Είχα την πεποίθηση ότι αποδιδόταν έτσι πολύ παραστατικά το νόημα». Αναποδογυρίζοντας την αφηγηματική δομή, «Ο Νευρικός Εραστής» εναλλάσσει την πραγματικότητα με τη φαντασία, και τον διάλογο με τον εσωτερικό μονόλογο και δημιουργεί ένα διάφανο αυτό-ανακλαστικό αποτέλεσμα που περιλαμβάνει το θεατή στην αφήγηση με το να παραδέχεται ότι είναι μυθοπλασία. «Ήθελα ο θεατής να βιώσει την εμπειρία μαζί μου, αυτό ήταν το έναυσμα για να γυρίσω αυτή την ταινία», λέει ο Άλεν. Ανοίγοντας ένα μοναδικό διάλογο μεταξύ σκηνοθέτη και κοινού. Ο «Νευρικός Εραστής» είναι μια απ’ τις πιο αριστοτεχνικά δομημένες κι ενδιαφέρουσες κωμικές ταινίες.
Εγκαταλείποντας την υπερβολή
Ένα περίπλοκο και χαοτικό μπλέξιμο εικόνων, η ταινία διαρκούσε κάπου δύο ώρες και είκοσι λεπτά. «Τα γεγονότα υποτίθεται ότι συνέβαιναν μες στο μυαλό μου», αναφέρει ο Άλεν. «Κάτι που θα συνέβαινε θα μου έφερνε στο μυαλό μια παιδική ανάμνηση κι αυτό θα μου θύμιζε μια σουρεαλιστική εικόνα… τίποτα απ’ αυτά δε λειτούργησε.» Αφού είδε 100.00 πόδια φιλμ, ο Άλεν ήταν πλέον έτοιμος να πραγματοποιήσει δραστικές αλλαγές. Κόβοντας σχεδόν ολόκληρη την εναρκτήρια σκηνή, αναδόμησε την ταινία επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στις σκηνές που ήταν πιο ζωντανές – την ερωτική σχέση του Άλβι με την Άνι Χολ. «Ολόκληρη η σύλληψη της ταινίας άλλαξε στο μοντάζ», παρατηρεί ο Άλεν. Σκηνές όπως αυτή όπου ο Κάφκα, ο Νίτσε και η ομάδα μπάσκετ New York Knicks παίζουν σ’ έναν αγώνα, μια φαντασίωση της Γαλλικής Αντίστασης και μια ονειρική σεκάνς στον κήπο της Εδέμ κόπηκαν. «Αφαίρεσα πάρα πολλές σκηνές από την ταινία που θεωρούσα εξαιρετικά αστείες. Λυπήθηκα που τις έχασα.»
Αποσυνδέοντας την πραγματική ζωή από τη φαντασία
Βασισμένη πάνω στη φίλη και κάποτε ερωτική σύντροφο του Άλεν, την Νταϊάν Κίτον, ο κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας, η Άνι Χολ, φέρει πολλά από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς της. « Ήταν κομμένο και ραμμένο πάνω της, η Νταϊάν ξυπνά το πρωί κι απολογείται. Είναι όπως όλοι οι έξυπνοι άνθρωποι, εξαιρετικά σεμνή και πάρα πολύ μετριόφρων.» Ακόμα κι ο τίτλος της ταινίας έχει να κάνει με την Νταϊάν Κίτον. Ο Γούντι Άλεν αποκαλύπτει: «Το πραγματικό της όνομα είναι Χολ, χρειάστηκε όμως να το αλλάξει και να πάρει το επώνυμο της μητέρας της γιατί υπήρχε κι άλλη ηθοποιός μ’αυτό το όνομα και δεν μπορούσαν να υπάρχουν δύο Νταϊάν Χολ». Το ενδυματολογικό γούστο της Κίτον και η άποψή της για τη μόδα χρησιμοποιήθηκε στην ταινία. «Αυτός ήταν ο τρόπος της», θυμάται γελώντας ο Άλεν. Στον ενδυματολόγο δεν άρεσαν καθόλου, αρχικά, τα κοστούμια κι έλεγε «πες της να μην το φορέσει αυτό, είναι πολύ τρελό». Κι ο Άλεν απάντησε: «Άσ’ την, είναι ιδιοφυΐα, άσ’ την να φορέσει ό,τι θέλει». Η απόφαση αυτή του Άλεν να στηρίξει το γούστο της Κίτον για τα ρούχα, ήταν ιδιαίτερα επιτυχής και κερδοφόρα. Η United Artists σε συνεργασία με έναν Νεοϋορκέζο σχεδιαστή, λάνσαρε μια πλήρη κολεξιόν από ρούχα με την επωνυμία «Annie Hall”.
Ανηδονισμός: Μια οπτική οδύσσεια;
Ο «Νευρικός Εραστής» δεν ξεκίνησε ως ρομαντική κωμωδία. Ο αρχικός τίτλος ήταν Anhedonia , που σημαίνει την ανικανότητα να βιώσει κανείς τη χαρά. Η ταινία επρόκειτο να είναι μια σουρεαλιστική οπτική Οδύσσεια. «Ο Γούντι ήθελε να ρισκάρει και να κάνει κάτι διαφορετικό», θυμάται ο Μάρσαλ Μπρίγκμαν. Αναμφίβολα ο Γούντι είχε κάτι διαφορετικό να πει.
«Το “ενδοστρεφές” κωμικό του Άλεν,
δεν είναι παρά ένας άλλος δρόμος
για μια επιστροφή στην εξωστρέφεια…»
Κριτική για την ταινία «ΝΕΥΡΙΚΟΣ ΕΡΑΣΤΗΣ», από τον Βασίλη Ραφαηλίδη, δημοσιευμένη στην εφημερίδα «Το Βήμα», στις 4 Απριλίου 1978
Αργά αλλά σταθερά, ο Γούντι Άλεν, ο μικρόσωμος, μύωπας κι άσχημος Νεοϋορκέζος εβραιάκος, τείνει να πάρει την πρώτη θέση στην κινηματογραφική κωμωδία, σε διεθνές επίπεδο. Άλλωστε είναι ο μόνος πλήρως προσαρμοσμένος κωμικός στο ύφος και το ήθος της «μεταγκονταρικής περιόδου» του σινεμά: περιφρονεί επιδεικτικά τα κλισέ και, στην περίπτωσή του, το μεγάλο ταμπού του φιλμικού κωμικού, το γκαγκ (οπτικό κωμικό εύρημα), στρέφοντας όλη την προσοχή του στο λόγο. Όμως, ο λόγος, όπως ακριβώς και στους αδερφούς Μαρξ, των οποίων είναι ο μοναδικός κληρονόμος, δεν είναι μια διαδοχή καλαμπουριών φαρσικής καταγωγής. Πρόκειται για έναν χειμαρρώδη λόγο που με τη σειρά του προσδιορίζει τη συμπεριφορά του χαρακτήρα. Ανάμεσα στο λόγο και τον χαρακτήρα υπάρχει μια αμφίδρομη ζεύξη.
Ένα δεύτερο γνώρισμα του κωμικού του Γούντι Άλεν είναι ο αυτοβιογραφικός χαρακτήρας του: δεν έχει στόχο καταρχήν τους άλλους, αλλά τον ίδιο τον εαυτό του – και στοχεύει τους άλλους μόνο εξ ανακλάσεως. Θα λέγαμε πως πρόκειται για έναν κωμικό που ηθικολογεί κατά κάποιον τρόπο, που δοκιμάζεται πάνω στο υποκείμενο κι ύστερα εκτοξεύεται πάνω στο αντικείμενο.
Σε όλες τις ταινίες του υπάρχουν στοιχεία σαφέστατα βιογραφικά. Εδώ, π.χ., το πλέγμα των κωμικών καταστάσεων στρέφεται γύρω από δύο πόλους της πραγματικής του ζωής: είναι Εβραίος και ο εβραϊσμός του βρίσκεται στον πυρήνα των δυσκολιών που εδώ βγάζουν γέλιο, κι είναι πρώην σύζυγος της Νταϊάν Κίτον, της παρτενέρ του στην ταινία.
Η πολύ απλή ιστορία είναι, ακριβώς, η ερωτοσυζυγική του περιπέτεια με την Κίτον που κατέληξε σε χωρισμό όπως και στην ταινία. Άλλωστε, ο πρωτότυπος τίτλος είναι το ονοματεπώνυμο μιας γυναίκας: Άνι Χολ. Κι αυτό πρέπει να δηλώνει, υποθέτουμε, την πρόθεσή του να δώσει ιδιαίτερη σημασία σ’ ένα πρόσωπο σημαντικό μόνο γι’ αυτόν: τη σύζυγο και την ερωμένη.
Όμως, το πολύ σημαντικό στον Άλεν – και στην ταινία που μας απασχολεί εδώ – είναι το γεγονός πως στην πραγματική ιστορία έρχονται να μπολιαστούν μια ατελείωτη σειρά περιστατικών και καταστάσεων που χαρακτηρίζουν τον καθ’ ημέραν βίο των Αμερικανών: μπίζνες, άγχος, ψυχαναλυτής, σπασμωδικότητα, αποδιάρθρωση, ασφυξία, μικρόνοια, πουριτανισμός, κυνισμός. Σε τελική ανάλυση, το «ενδοστρεφές» κωμικό του Άλεν δεν είναι παρά ένας άλλος δρόμος για μια επιστροφή στην εξωστρέφεια, που είναι το κύριο γνώρισμα του χιούμορ.
Αφήστε μια απάντηση