Το ρεμπέτικο τραγούδι δεν γεννήθηκε στα σαλόνια, ούτε στις κρατικές αίθουσες συναυλιών. Γεννήθηκε στις αυλές και τα υπόγεια, στα καφενεία και στους τεκέδες, στις φυλακές και στις φτωχογειτονιές του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης. Γεννήθηκε μέσα από τον κόσμο του περιθωρίου.
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές που έχουν περάσει στη μυθολογία αυτού του κόσμου είναι ο Μπαγλαμάς ο Αϊβαλιώτης. Δεν ήταν μεγάλος συνθέτης, ούτε τραγουδιστής που άφησε δεκάδες ηχογραφήσεις. Ήταν μια λαϊκή φιγούρα, ένας τύπος που έζησε στο περιθώριο, συνδέθηκε με τον κόσμο του ρεμπέτικου και έμεινε στη μνήμη ως συμβολική μορφή.
Από το Αϊβαλί στις φτωχογειτονιές του Πειραιά
Η καταγωγή του – όπως δείχνει και το παρατσούκλι του – ήταν από το Αϊβαλί. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών, εγκαταστάθηκε στον Πειραιά, όπως χιλιάδες άλλοι πρόσφυγες. Εκεί γνώρισε τη φτώχεια, τον αποκλεισμό, την απόρριψη από το «καθώς πρέπει» κοινωνικό σώμα.
Η ζωή του μπλέχτηκε με τις φυλακές, τους τεκέδες, τους δρόμους. Δεν ήταν μοναδικός – ήταν ένας από τους πολλούς. Αλλά το όνομά του έμεινε γιατί συμπύκνωσε το πνεύμα της εποχής.
Δεν είναι τυχαίο που το παρατσούκλι του ήταν «Μπαγλαμάς». Το μικρό αυτό όργανο, «παιδί» του μπουζουκιού, έγινε σύμβολο του περιθωρίου. Χωρούσε εύκολα σε ένα μανίκι πανωφοριού, μπορούσε να μπει στη φυλακή κρυφά, να συνοδεύσει τα τραγούδια του καημού και της παρανομίας.
Ο μπαγλαμάς έγινε το όργανο των φυλακών και των τεκέδων. Κι ο Αϊβαλιώτης τού έδωσε σάρκα και όνομα.
Στον κόσμο του ρεμπέτικου, οι μορφές σαν τον Μπαγλαμά δεν ήταν «παραδείγματα προς μίμηση» με την αστική έννοια. Ήταν όμως πρόσωπα που έδιναν χρώμα, χαρακτήρα και ύφος σε μια ολόκληρη εποχή.
Στις παρέες των ρεμπετών, στους στίχους και στις αφηγήσεις, ο Μπαγλαμάς έμεινε ως θρύλος. Όχι γιατί ήταν «ήρωας» με την παραδοσιακή έννοια, αλλά γιατί αντιπροσώπευε τον κόσμο των «από κάτω»: τον μάγκα που ζει όπως θέλει, που μπαινοβγαίνει στη φυλακή, που αρνείται να σκύψει το κεφάλι.
Από το περιθώριο στην ιστορία
Η κοινωνία της εποχής τους χαρακτήριζε «χασικλήδες», «τεμπέληδες», «αλήτες». Κι όμως, αυτοί οι άνθρωποι έγραψαν ιστορία. Το ρεμπέτικο που κράτησαν ζωντανό με τις φωνές και τα όργανά τους, σήμερα αναγνωρίζεται ως κομμάτι της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Ο Μπαγλαμάς ο Αϊβαλιώτης έμεινε στη συλλογική μνήμη σαν μορφή-σύμβολο αυτού του κόσμου: φτωχός, κυνηγημένος, αλλά περήφανος.
Το ρεμπέτικο δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς τις φιγούρες του περιθωρίου. Ο Μπαγλαμάς ο Αϊβαλιώτης είναι μία απ’ αυτές. Δεν άφησε παρτιτούρες ούτε μεγάλες συναυλίες, αλλά άφησε κάτι βαθύτερο: το αποτύπωμα ενός κόσμου που, όσο κι αν τον κυνηγούσαν, δημιούργησε πολιτισμό, ύφος, μουσική, ψυχή.
Το ρεμπέτικο είναι η φωνή των «από κάτω». Και ο Μπαγλαμάς ο Αϊβαλιώτης, ένας από αυτούς που δεν έσκυψαν ποτέ το κεφάλι.
Αφήστε μια απάντηση