Δημήτριος Λαμπράκης, ο ιδρυτής (1886 -1957). Δίπλα, το πρώτο φύλλο του “Ελεύθερου Βήματος” (6/2/1922) και των “Αθηναϊκών Νέων” (28/5/1931)
ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ σήμερα ως ΔΟΛ (Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη) ή Συγκρότημα Λαμπράκη γεννήθηκε τον Φεβρουάριο του 1922 με την έκδοση της εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα» από ομάδα στελεχών του κόμματος των Φιλελευθέρων. Στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας αναφέρονται ως εκδότες οι Αλέξανδρος Καραπάνος, Αλέξανδρος Διομήδης, Εμμανουήλ Τσουδερός, Γεώργιος Εξηντάρης, Κωνσταντίνος Ρέντης και Δημήτριος Λαμπράκης. 0 τελευταίος παρέμεινε μοναδικός ιδιοκτήτης ύστερα από λίγους μήνες, τον Οκτώβριο του 1922, με την αποχώρηση όλων των άλλων.
Ολοι τους, με την εξαίρεση του Δ. Λαμπράκη, κατέλαβαν στη συνέχεια δημόσια αξιώματα, έγιναν κατ’ επανάληψη υπουργοί ή διοικητές των δυο βασικών τραπεζικών ιδρυμάτων, ενώ δύο απ’ αυτούς, ο Τσουδερός και ο Διομήδης, έφτασαν έως το αξίωμα του πρωθυπουργού – ο πρώτος στην τελευταία κυβέρνηση πριν από την κατάληψη της Ελλάδας από τον γερμανικό στρατό και την εξόριστη κυβέρνηση κατά την περίοδο της κατοχής (21.4.1941-14.4.1944), ενώ ο δεύτερος μετά τον θάνατο του Θεμιστοκλή Σοφούλη (30.6.1949-6.1.1950). Ο Λαμπράκης δεν επιδίωξε ποτέ δημόσιο αξίωμα. Αλλά δεν χωρά καμιά αμφιβολία ότι μέχρι τον θάνατό του, το 1957, επηρέασε τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα περισσότερο απ’ όσο όλοι οι άλλοι μαζί.
Ηδη από το πρώτο του φύλλο, το «Ελεύθερον Βήμα» ξεκαθαρίζει την πρόθεση των εκδοτών του να παρέμβουν άμεσα στα πολιτικά πράγματα, ενώ δεν διστάζει να εμφανιστεί ως καθαρά κομματικό δημοσιογραφικό όργανο: «Πρόγραμμα τον “Ελευθέρου Βήματος” είναι το πρόγραμμα του κόμματος των Φιλελευθέρων, εις το οποίον ανήκουν οι ιδρυταί και οι συνεργάται του. Θα εμπνέεται συνεπώς εκ των αρχών της λαϊκής επαναστάσεως τον 1909, εκ της οποίας προέκυψε τούτο. Εάν παρετηρήθη παρέκκλισίς τις από των αρχών εκείνων, τούτο οφείλεται αποκλειστικώς εις την από τον 1915 επελθούσαν παραβίαση τον Κοινοβουλευτικού Πολιτεύματος, και την μετάθεσιν της ευθύνης των πολιτειακών παραγόντων».
Ακολουθεί η γραμμή της εφημερίδας για την εσωτερική πολιτική («Θα καταπολεμήση πάσαν προσπάθειαν τείνουσα να διαστρέβλωση το πολίτευμα», «πάσαν απόπειραν προς επιβολήν απολυταρχικών αρχών ή και έξεων τοιούτων») και κυρίως την εξωτερική πολιτική («προσαρμογή της ελληνικής πολιτικής προς την εξωτερικήν πολιτικήν της Αγγλίας και της Γαλλίας», «σύναψη ικανοποιητικής ειρήνης με την Τουρκίαν», «επιδίωξιν ικανοποιητικής σννεννοήσεως με την Ιταλίαν», «επιτυχίαν στενωτέρας συνεργασίας μετά των βαλκανικών Κρατών»), καθώς και την «εξυγίανση των οικονομικών της χώρας διά της αρμονικής συνεργασίας όλων των κοινωνικών τάξεων».1
Πρόκειται πραγματικά για πλήρες πολιτικό πρόγραμμα. Αλλά αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία δεν είναι τόσο οι διακηρύξεις όσο οι διαδικασίες που ενεργοποίησε ο Λαμπράκης προκειμένου να υλοποιηθούν οι πολιτικές επιδιώξεις του. Ο ιστορικός του ελληνικού Τύπου, Κώστας Μάγερ, περιγράφει με σαφήνεια τον ειδικό ρόλο που είχαν οι εφημερίδες του Συγκροτήματος ήδη από τα πρώτα βήματά τους. «Το “Ελεύθερον Βήμα” δεν ήτο μόνον ένας σπουδαίος, πλήρης ανθήσεως και ζωτικότητος, δημοσιογραφικός οργανισμός. Από τα πρώτα βήματά του κατέστη συγχρόνως και μία μεγάλη πολιτική κυψέλη, περικλείουσα δυναμικούς πολιτικούς, ισχυρούς στρατιωτικούς παράγοντας και κορυφαίους οικονομολόγους της βενιζελικής παρατάξεως». Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα είναι η ανάλυση του Μάγερ για την ευθεία σχέση της εφημερίδας με την πολιτική εξουσία: «Εις τα γραφεία του “Ελευθέρου Βήματος” κατεστρώθησαν πολιτικά προγράμματα, εσχηματίσθησαν κυβερνήσεις και εσχεδιάσθησαν επαναστάσεις, που έμελλαν να έχουν μεγάλην επίδρασιν επί του μέλλοντος της Ελλάδος. Ενώ όλοι ήσαν κατεπτοημένοι και εξουθενωμένοι από την φοβεράν Μικρασιατικήν καταστροφήν, ο Λαμπράκης και οι πολιτικοί και στρατιωτικοί συνεργάται του συνεσκέπτοντο πώς θα ανασυνταχθή η χώρα και πώς θα αντιμετώπιση τους διαγραφομένους κινδύνους εις τα θρακικά σύνορα. Και το αποτέλεσμα των μακρών συσκέψεων ήτο η Επανάστασις του 1922».2
Για τον ρόλο του Λαμπράκη στα πολιτικά πράγματα και τα στρατιωτικά κινήματα περηφανεύεται η ίδια η εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα», δύο χρόνια μετά την ίδρυσή της. Γράφει ο Κώστας Αθάνατος για το πώς οργανώθηκε το κίνημα του Πλαστήρα το 1922: «Εις τα γραφεία του “Ελευθέρου Βήματος” εξυφάνθη το πρώτον η Επανάστασις. Ο Λαμπράκης εκεί την εσχεδίαζε με τον Πάγκαλον. Ο υποφαινόμενος εστάλη κρυφά και μετά πλουν περιπετειώδη και επικίνδυνον επήγεν εις την Χίον και με δεκαπενθήμερον αγρυπνίαν εμύησε τους πρώτους αξιωματικούς του Στόλου πλησίον του Πλαστήρα. 0 Λύχνος εκ παραλλήλου επήγεν εις Μυτιλήνην και είδε τον Γονατάν και εκόμισε χρήματα πολλά διά τα καθυστερούμενα ημερομίσθια των στρατιωτών εις τον Πρωτοσύγγελον. Ιδού τι είνε κάποτε μία εφημερίς, κύριοι αναγνώσται νεοέλληνες! Υστερα τους εχαρίσαμεν την δόξαν και τας τιμάς και τα αξιώματα κι εξαναπιάσαμε την πένα και τους υμνήσαμεν!».3
Ορισμένοι από τους πρώτους συνεργάτες του Συγκροτήματος. Από αριστερά, Εμμ. Τσουδερός, Αλ. Διομήδης, Γερ. Λύχνος, δεξιά ο Δημήτρης Λαμπράκης. Σκίτσα του Φωνίωνα Δημητριάδη.
Η περιγραφή είναι εκπληκτική. Ο Λαμπράκης στέλνει τους αρχισυντάκτες του Γεράσιμο Λύχνο και Κώστα Αθάνατο να «μυήσουν» τους αξιωματικούς στο κίνημα! Ο Αθάνατος συνεχίζει: «Εγινε κάποτε μια επανάστασις. Μεταξύ των χιλιάδων του χακί υπήρχαν και δύο ατυχείς “πολίται” εις τα πλέοντα πολεμικά: ο Γεράσιμος Λύχνος και ο υποφαινόμενος. Εγράφησαν τόμοι δι’ όσους ειργάσθησαν εις την Χίον και εις την Μυτιλήνην. Διά τους δύο δημοσιογράφους ούτε μία λέξις ποτέ. Υστερα ήρθε και έγινε Κράτος η Επανάστασις. Ολοι οι “σπουδαίοι” ενεφανίσθησαν διεκδικούντες υπουργικά χαρτοφυλάκια, όλοι απέκτησαν αυτοκίνητα του Δημοσίου, όλοι επήραν αξιώματα, παράσημα, είδαν διώξεις και τιμές. Εμείς εφτιάσαμε απλώς επί της “Λήμνου” [σ.σ.·. το θωρηκτό, στο οποίο επέβαινε η επαναστατική επιτροπή των Πλαστήρα, Γόνατά, Φωκά] τον κατάλογον των υπουργών! Αλλά ποιος μας είχε στείλη εκεί; Ο Λαμπράκης. Δημοσιογράφος -φυσικά- κι αυτός, ούτε υμνήθη, ούτε επροσέχθη, ούτε εμνημονεύθη καν πουθενά…».4
Αυτή υπήρξε εξαρχής η ιδιαιτερότητα του Συγκροτήματος. Το υποσημειώνει με ευθύ τρόπο ο Μάγερτ «Και εν συνεχεία όμως, καθ’ όλην την διάρκειαν του ελευθέρου βίου της χώρας, κατά το από 1922 μέχρι του 1959 χρονικόν διάστημα, η επίδρασις του δημοσιογραφικού συγκροτήματος Λαμπράκη επί των πολιτικών εξελίξεων εις τον τόπον ήτο άμεσος και αποφασιστική».5
Αυτό λοιπόν που χαρακτηρίζει την προσέγγιση του γενάρχη του ΔΟΛ στα δημοσιογραφικά πράγματα είναι η χρήση των εφημερίδων του ως οχημάτων για τη διαμόρφωση πολιτικών συσχετισμών αλλά και πολιτικών γεγονότων, ενώ ο ίδιος αντιλαμβάνεται τον ρόλο του ως πραγματικού πολιτικού ηγέτη, ο οποίος αποφασίζει για τα μελλούμενα, χρησιμοποιώντας και τους συνεργάτες του ως σκιώδεις υπερυπουργούς.
Ο σύνδεσμος με το κυβερνών κόμμα των Φιλελευθέρων δεν ήταν βέβαια μόνον «ιδεολογικός». Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ζήτησε από τον Λαμπράκη να στελεχώσει με δικούς του ανθρώπους το Γραφείο Τύπου και εκείνος του έστειλε για τον ρόλο αυτόν τον Μιχάλη Κυριακίδη και τον Στέφανο Στεφάνου, οι οποίοι διατήρησαν και τη θέση τους στο Συγκρότημα την περίοδο 1929-1932.6
Ενα δεύτερο στοιχείο που χαρακτηρίζει εξαρχής τη παρέμβαση του Λαμπράκη στον Τύπο της εποχής είναι το ότι δεν περιορίστηκε στο ένα καθημερινό φύλλο. Δίπλα στο εξαιρετικά επιτυχημένο από κυκλοφοριακή και από πολιτική άποψη «Ελεύθερον Βήμα», ξεφυτρώνουν άλλες λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένες εκδοτικές προσπάθειες. Εκδόθηκε, λ.χ., τον Μάιο του 1932 με διευθυντή τον Στέφανο Στεφάνου η καθημερινή πρωινή εφημερίδα «Φωνή του Λαού», η οποία σταμάτησε να κυκλοφορεί τον Δεκέμβριο του 1934. Είχε προηγηθεί η εβδομαδιαία φιλολογική εφημερίδα «Κυριακή» (Δεκέμβριος 1926 – Ιανουάριος 1928) με διευθυντή τον Κώστα Αθάνατο, αλλά κυρίως τον Μάιο του 1931 η έκδοση των «Αθηναϊκών Νέων», τα οποία κυκλοφόρησαν ως λαϊκότερη εκδοχή του «Ελεύθερου Βήματος». Ο πρώτος διευθυντής των «Αθηναϊκών Νέων», Ευστάθιος Ασημακόπουλος, είχε κι αυτός διατελέσει αρχισυντάκτης στο «Ελεύθερον Βήμα».
Θα δούμε στη συνέχεια τη χρησιμότητα της συνύπαρξης πολλών εντύπων στο ίδιο συγκρότημα. Γιατί πέρα από την οικονομία κλίμακας, την προσπάθεια να καλυφθούν πολλοί τομείς ειδησεογραφίας, ή ακόμα και τη διάκριση πρωινών και απογευματινών φύλλων, εκείνο που απ’ ό,τι φαίνεται καθόρισε την ανάγκη πολλών διαφορετικών τίτλων υπό την ίδια ιδιοκτησία ήταν η πρόθεση συγκερασμού διαφορετικών και συχνά αλληλοσυγκρουόμενων πολιτικών γραμμών. Σ’ αυτόν τον τομέα, ο Δημήτριος Λαμπράκης και οι επίγονοί του υπήρξαν πραγματικά δεξιοτέχνες.
Εξαρχής ο Λαμπράκης θεωρούσε τον εαυτό του και τις εφημερίδες του υπεράνω πολιτικών καταστάσεων. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι δεν προσαρμοζόταν ακόμα και στις δυσκολότερες πολιτικές συγκυρίες. Ενδεικτική είναι η στάση του απέναντι στο πραξικόπημα του Πάγκαλου. Οταν ο στρατηγός κατέλαβε την εξουσία, τον Ιούνιο του 1925, ο Λαμπράκης αντιτάχθηκε, «παρά την στενήν φιλίαν, την παλαιάν συνεργασίαν, τους κοινούς αγώνας υπέρ της δημοκρατίας».7 Το αποτέλεσμα ήταν να συλληφθεί, να οδηγηθεί στο Φρουραρχείο, όπου τον απείλησαν με εξορία και εν συνεχεία στο αρχηγείο Χωροφυλακής, όπου αντιμετώπισε την κατηγορία του προδότη και το ενδεχόμενο να τον στείλουν ακόμα και στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Την περιπέτειά του αυτή δημοσιοποίησε ο ίδιος ο Λαμπράκης με άρθρο του, στο οποίο καλούσε τα κόμματα να καταψηφίσουν τον Πάγκαλο και να απευθυνθούν στον λαό. Ενδιαφέρον έχει η κατακλείδα του άρθρου: «Οι ιθύνοντες σήμερον, ημπορούν να μένουν εις την αρχήν. Εχουν την υλικήν δύναμιν. Αλλά καθώς είχαν το θάρρος να καταλάβουν την εξουσίαν, όπως την κατέλαβαν, πρέπει να έχουν το σθένος να διατηρήσουν διά μόνους τους εαυτούς των και αμέριστον την ευθύνην. Επαναλαμβάνομεν και πάλιν, ότι ούτε ζητούμεν, ούτε συνιστώμεν αντίδρασιν. Διότι έχομεν συναίσθησιν των κινδύνων, όσοι περιβάλλουν σήμερον τον τόπον. Θα κάμωμεν το καθήκον μας όμως όπως ημείς έχομεν την αντίληψιν περί τούτου, μόνον ημείς, και όχι οι σκαιοί κυβερνήται. Και θ’ αναμείνωμεν να εμφανισθή η κυβέρνησις εις την εθνοσυνέλευσιν». 8
Η συνέχεια, όπως την περιγράφει ο Μάγερ, είναι ενδεικτική για τον τρόπο που συμπεριφέρεται το Συγκρότημα σε δικτατορικές περιόδους: «Η στάσις του Λαμπράκη έναντι της “καταστάσεως” δεν μετεβλήθη. Αλλ’ οι επιβληθέντες περιορισμοί του Τύπου δεν επέτρεπαν την άσκησιν του δημοσιογραφικού ελέγχου και η πολεμική του Ελευθέρου Βήματος” ήτο συγκρατημένη μέχρις ενός σημείου». 9
Αυτή η αυτοσυγκράτηση «μέχρις ενός σημείου» θα γίνει σήμα κατατεθέν του Συγκροτήματος από τότε ώς και σήμερα.
1. «Τι θα επιδιώξωμεν» εφ Ελεύθερον Βήμα 6/2/1922
2. Κώστας Μάγερ, Ιστορία του Ελληνικού Τύπου, τα Β’ Αθήνα 1959, σ 197
3. Κώστας Αθάνατος «Πώς ιδρύθη και πώς λειτουργεί ένας τεράστιςο Δημοσιογραφικός Οργανισμός», Ελεύθερον Βήμα, 17/2/1924
4. Στο ίδιο
5. Κώστας Μάγιερ Ιστορία ο.π σ 198
6. Τάκης Ψαράκης, Εφημερίδες και δημοσιογράφοι, εκδ Λιβάνη, Αθήνα 1993
7. Κώστας Μάγιερ Ιστορία 0π σ 201
8. Δ. Λαμπράκης «Το καθήκον μας όμως …» εφ Ελεύθερον Βήμα 28/6/1925
9. Μάγιερ, Ιστορία ο.π σ 202
Αφήστε μια απάντηση