Νίκη της ΕΡΕ προέβλεπε το Συγκρότημα σε “ειδική έρευνα” το 1963. Δεξιά, η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου πριν την Αποστασία
ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ TOY 1963 ήταν οι πρώτες μετά την παντοκρατορία του Κωνσταντίνου Καραμανλή που έφεραν νικητές την Ενωση Κέντρου και τον Γεώργιο Παπανδρέου. Για το διακύβευμα εκείνης της αναμέτρησης καταφεύγουμε και πάλι στις αναμνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου: «Οι Αμερικανοί και το Παλάτι ξαφνιάστηκαν από τα απροσδόκητα αποτελέσματα. Περίμεναν πως θα κέρδιζε τις εκλογές ο Καραμανλής, αν και όχι με απόλυτη πλειοψηφία, και έτσι θα υποχρεωνόταν να σχηματίσει κυβέρνηση με ομάδα συντηρητικών βουλευτών που δε συμφωνούσαν με το κοινωνικό πρόγραμμα του Γεωργίου Παπανδρέου και που θα αποστατούσαν από το Κέντρο με αντάλλαγμα υπουργικούς θώκους σε κυβέρνηση της ΕΡΕ. Κατείχα έγκυρες πληροφορίες σύμφωνα με τις οποίες αυτή ήταν η κεντρική ιδέα των εκθέσεων της Αμερικανικής Πρεσβείας προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Υπάλληλοι της Πρεσβείας μου είχαν εμπιστευτεί πως αυτή ήταν η πρόβλεψη της Πρεσβείας μόλις λίγες μέρες πριν από τις εκλογές. Εξάλλου είχαν κάθε λόγο να πιστεύουν ό,τι ήταν σύμφωνο και με τις επιθυμίες τους. Τις ίδιες προσδοκίες φαίνεται πως είχε και το δημοσιογραφικό συγκρότημα Λαμπράκη, γιατί η υποτιθέμενη κεντρώα εφημερίδα του “Το Βήμα”, αντί να προβλέψει τη νίκη της Ενωσης Κέντρου, ενθαρρύνοντας έτσι τους οπαδούς της, αντίθετα, σε μακροσκελές δημοσίευμα, προεξόφλησε τη νίκη της ΕΡΕ, με την προσθήκη πως θα έβγαινε μεν η ΕΡΕ πρώτο κόμμα από τις κάλπες, χωρίς όμως απόλυτη πλειοψηφία 150 εδρών για να μπορέσει να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση».1
Είναι πραγματικά εκπληκτικό αυτό το πρωτοσέλιδο δημοσίευμα. Εμφανίστηκε ως «έρευνα» και προέβλεπε «προϊούσα μείωση των δυνάμεων της ΕΡΕ», σύμφωνα με μια «αντικειμενική στάθμιση», την οποία υπέγραφαν τρία κορυφαία στελέχη του πολιτικού επιτελείου του Συγκροτήματος, ο Λέων Καραπαναγιώτης, ο Γεώργιος Ρωμαίος και ο Βασίλειος Κοραχάης. «Μίαν εβδομάδα προ των εκλογών και ενώ ο προεκλογικός αγών ευρίσκεται εν πλήρει εξελίξει, το “Βήμα” δημοσιεύει κατωτέρω μίαν πρόγνωσιν των αποτελεσμάτων εις όλην την χώραν και κατά περιφερείας». Σε μια εποχή που δεν είχαν ακόμα γίνει του συρμού οι προεκλογικές σφυγμομετρήσεις, η «πρόγνωση» του «Βήματος» είχε ιδιαίτερη σημασία και ασφαλώς επηρέασε τα πράγματα. Το συμπέρασμα της «στάθμισης» ήταν πολύ λιγότερο ευνοϊκό για την Ενωση Κέντρου από ό,τι αποδείχτηκε στις εκλογές: «Οι συντηρητικοί υπολογισμοί εμφανίζουν συνεπώς την ΕΡΕ χωρίς απόλυτον πλειοψηφίαν εδρών. Εις την καλυτέραν των περιπτώσεων δι’ αυτήν μόλις θα δυνμθή να κρατηθή εις τας 150 έδρας περίπου. Αλλά και οι πλέον αντικειμενικοί παρα-τηρηταί είναι υποχρεωμένοι να προβλέψουν μίαν απώλειαν 27-38 εδρών διά την ΕΡΕ, οπότε η απόλυτος πλειοψηφία των εδρών θα της έχει οπωσδήποτε διαφύγει».2
Γνωρίζουμε βέβαια ότι η ΕΡΕ πήρε μόλις 132 έδρες και ήρθε δεύτερη, πίσω από την Ενωση Κέντρου που εξασφάλισε 138.0 εκνευρισμός από την ψευδαίσθηση της νίκης ήταν μάλιστα εκείνος που οδήγησε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή σε φυγή λίγες μέρες αργότερα.
Η συνέχεια είναι πιο γνωστή. Μετά τη θριαμβευτική επικράτηση της Ενωσης Κέντρου στις εκλογές του 1964, ακολούθησε τον Ιούλιο του 1965 το βασιλικό πραξικόπημα και η Αποστασία, μια ιστορική περίοδος όπου ο Χρήστος Λαμπράκης διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο. Ο Ανδρέας Παπανδρέου θυμάται: «Τις πρωινές ώρες της 5ης Αυγούστου καταψηφίστηκε η κυβέρνηση Νόβα με 166 ψήφους κατά και 131 υπέρ. Ο βασιλιάς απέτυχε. Αμέσως σχεδόν άρχισε η προετοιμασία του επόμενου βασιλικού πραξικοπήματος. Ο εκδότης του “Βήματος” και των “Νέων” Χρήστος Λαμπράκης ετοίμαζε την επόμενη φάση σε στενή συνεργασία με τον εκδότη της “Μακεδονίας” Γιάννη Βελλίδη. Αλλά ο Λαμπράκης ήταν πολύ προσεκτικός στις κινήσεις του. Το δημοσιογραφικό του συγκρότημα είχε αποκτήσει πρωτοφανή αύξηση κυκλοφορίας, εις βάρος της “Ελευθερίας”, που είχε κυριολεκτικά καταρρεύσει κυκλοφοριακά εξαιτίας της ανοιχτής υποστήριξης που έδωσε στον Μητσοτάκη και στην κυβέρνηση Νόβα. Δημόσια, λοιπόν, δεν τόλμησε ο Λαμπράκης να αποκλίνει από τη γραμμή του Γεωργίου Παπανδρέου. Παρασκηνιακά όμως προωθούσε άλλη λύση, την εξής: ο Παπανδρέου, αναγνωρίζοντας το αδιέξοδο στο οποίο έφτασαν οι σχέσεις του με το βασιλιά, θα περιοριζόταν στο ρόλο του αρχηγού του κόμματος, ενώ ο Στεφανόπουλος θα αναλάμβανε την πρωθυπουργία με την έγκριση και υποστήριξη του Παπανδρέου. Ετσι, και η πίτα σωστή και ο σκύλος χορτάτος. Και η Ενωση Κέντρου θα διατηρούσε την ενότητά της, και ο βασιλιάς θα έμενε ικανοποιημένος.
Στις 6 Αυγούστου έγινε μια σύσκεψη στο Καστρί υπό την προεδρία του πατέρα μου. Παρόντες ήταν οι Στεφανόπουλος, Τσιριμώκος, Παπαπολίτης και Μπαλτατζής, που μόλις είχαν γίνει δεκτοί από το βασιλιά στα Ανάκτορα. Στη σύσκεψη έλαβαν επίσης μέρος οι Λαμπράκης, Βελλίδης και ο εκδότης της “Αθηναϊκής” Παπαγεωργίου».3
Κατά τον Ανδρέα Παπανδρέου, οι συνωμοτούντες επιχειρούσαν να πείσουν τον πατέρα του να δεχτεί κάποια «τρίτη» λύση, που θα έβρισκε σύμφωνο και τον βασιλιά. «Φυσικά, η τρίτη λύση ήταν η πρόταση του Λαμπράκη. Αλλά ο Παπανδρέου έμεινε αμετάπειστος. Τους απάντησε ξεκάθαρα και με αποφασιστικό τόνο: “Η κυβέρνησις Νόβα υπήρξε σφάλμα, αλλά η τρίτη λύσις που μου προτείνετε θα. είναι έγκλημα. Το θέμα δεν είναι τι θα κάμη ο Βασιλεύς, αλλά τι θα κάνωμεν ημείς”. Αργότερα -στις 17 Αυγούστου- πληροφορηθήκαμε πως οι Στεφανόπουλος, Τσιριμώκος, Λαμπράκης, Βελλίδης, Παπαγεωργίου και μερικοί άλλοι είχαν υπογράψει πρωτόκολλο πολύ νωρίτερα, στις 26 Ιουλίου, με το οποίο ζητούσαν από το βασιλιά να δεχτεί την παραίτηση του Νόβα και να δώσει την εντολή όχι στον αρχηγό αλλά στο κόμμα της Ενωσης Κέντρου. Η Ενωση Κέντρου τότε θα προχωρούσε στην επεξεργασία λύσης αποδεκτής εκ μέρους του βασιλιά και μ’ αυτό τον τρόπο θα έπαιρνε τέλος η διαμάχη ανάμεσα στο Παλάτι και στον Παπανδρέου».4
Γεώργιος και Ανδρέας Παπανδρέου την περίοδο της Αποστασίας. Την κρίσιμη περίοδο οι οπαδοί της Ενωσης Κέντρου θα κάψουν συμβολικά φύλλα του Συγκροτήματος έξω από τα γραφεία του.
Ακολούθησε το γνωστό σκηνικό με τους διαδηλωτές να καίνε τις εφημερίδες του Συγκροτήματος έξω από τα γραφεία της Χρήστου Λαδά: «Στις 9 Αυγούστου συνήλθε η κοινοβουλευτική ομάδα της Ενωσης Κέντρου στην αίθουσα της λέσχης του κόμματος, στην οδό Χρήστου Λαδά, απέναντι από γραφεία του δημοσιογραφικού συγκροτήματος Λαμπράκη. […] Εξω από τη λέσχη είχαν συγκεντρωθεί 10.000 Αθηναίοι. Ο Γεώργιος Παπανδρέου αναγκάστηκε να βγει επανειλημμένα στο μπαλκόνι για να τους χαιρετήσει. Μετά στράφηκαν προς τα γραφεία του “Βήματος”, γιουχαΐζοντας και βρίζοντας και βάζοντας φωτιά στα φύλλα των εφημερίδων του Λαμπράκη. Είχαν μυριστεί το βρόμικο παιχνίδι που έπαιζε ο Λαμπράκης. Μόλις τελείωσε η σύσκεψη της κοινοβουλευτικής ομάδας, με παρακάλεσε ο πατέρας μου να παρέμβω και να καθησυχάσω τους διαδηλωτές. Πήγα στα γραφεία του Λαμπράκη και από το μπαλκόνι παρακάλεσα το πλήθος να διαλυθεί ήσυχα. Προσπαθούσαμε να αποφύγουμε ανοιχτή αναμέτρηση με τον Λαμπράκη».5
Γεγονός είναι ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου αντιλαμβανόταν τον ρόλο του Λαμπράκη ως ηγέτη της αντίδρασης εναντίον του, εντός και εκτός κόμματος: «Μας ήταν αδύνατο να λησμονήσουμε πως η λύση Στεφανόπουλου είχε μαγειρευτεί από τον Λαμπράκη και πως η ομάδα των βουλευτών που επηρεαζόταν άμεσα από τον Λαμπράκη αποτελούσε το ένα τέταρτο περίπου της κοινοβουλευτικής δύναμης της Ενωσης Κέντρου. Θα μπορούσε λοιπόν άνετα να χτυπήσει και πάλι ο Λαμπράκης όταν θα το καλούσαν οι περιστάσεις. Κατά κάποιο τρόπο η ομάδα αυτή αποτελούσε το τελευταίο υπόλειμμα των πλοκάμων του κατεστημένου στις τάξεις μας. Αυτή ακριβώς η γνώση οδήγησε στο σχηματισμό -στην αρχή ανεπαίσθητα, αργότερα φανερά- της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς μέσα στην Ενωση Κέντρου μετά την κάθαρση των αποστασιών, το καλοκαίρι του 1965. Με βάση το ρόλο που είχε παίξει ο Λαμπράκης μα και τη δύναμη που διέθετε, ήταν φυσικό να θεωρείται ο ουσιαστικός αρχηγός της Κεντροδεξιάς μέσα στο κόμμα. Και ήταν εξίσου φυσικό, με βάση το ρόλο που έπαιξα στην ιουλιανή κρίση και την αποφασιστική και δραστήρια θέση που πήρα στη μεταιουλιανή περίοδο, πως θα αναδεικνυόμουν ηγέτης της Κεντροαριστεράς».6
Στην πραγματικότητα ο Λαμπράκης διέθετε από τότε τη δική του ομάδα στο εσωτερικό του κόμματος: «Ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν αρχηγός ολόκληρης της Ενωσης Κέντρου, όχι μονάχα της Κεντροαριστεράς. Δεν ήθελε να προεδρεύσει στη διάλυση του κόμματός του, μια διάλυση που θα ήταν αναπόφευκτη αν η ομάδα Λαμπράκη συγκρουόταν ανοιχτά με την ομάδα Ανδρέα Παπανδρέου. Υποπτευόμενος πως ο Λαμπράκης θα χτυπούσε μόλις του δινόταν η ευκαιρία, ήταν πρόθυμος -ενώ εγώ δεν ήμουν- να κάνει συμβιβασμούς προκειμένου να αναβληθεί μια τέτοια αναμέτρηση».7
Ο Ανδρέας Παπανδρέου περιγράφει τη λαϊκή απήχηση που είχε εκείνη την περίοδο ο ίδιος, κάτι που κατά τη γνώμη του «προκάλεσε βαθιά ανησυχία στην ομάδα Λαμπράκη μέσα στην Ενωση Κέντρου». Επειτα από μια πετυχημένη περιοδεία στην Κρήτη, διαπίστωσε ότι το Συγκρότημα Λαμπράκη είχε επιβάλει σιωπητήριο: «Επιστρέφοντας στην Αθήνα, περίμενα να βρω θερμή ατμόσφαιρα στο Καστρί και ενθουσιώδες ρεπορτάζ για την περιοδεία μας στον Τόπο. Αλλά ούτε το ένα ούτε το άλλο συνέβη. Κάτι είχε αλλάξει. Τα “Νέα” και το “Βήμα” αγνόησαν σχεδόν ολοκληρωτικά τη θριαμβευτική περιοδεία μας στην Κρήτη. Στην πραγματικότητα, η παραποίηση ήταν τόσο προφανής και προκλητική που η ΕΔΗΝ απείλησε να μποϊκοτάρει τις εφημερίδες του συγκροτήματος Λαμπράκη. Αλλά και ο πατέρας μου ήταν ανήσυχος. Μου είπε πως τον είχε επισκεφθεί ο Λαμπράκης και του είχε αξιώσει να μου απαγορεύσει να περιοδεύω τη χώρα και να βγάζω λόγους. Η πρόταση του ήταν να συγκροτηθούν ομάδες βουλευτών και η καθεμιά να αναλάμβανε μια συγκεκριμένη περιφέρεια της χώρας. Σ’ εμένα θα επιτρεπόταν να συμμετάσχω μόνο σε μια τέτοια ομάδα. Αλλά όχι αμέσως. Ο Λαμπράκης επέμενε πως έπρεπε να περιμένω ώσπου να ησυχάσουν κάπως τα πράγματα. 0 πατέρας μου αποδέχτηκε τους όρους αυτούς, για να διασώσει την ενότητα του κόμματος. Αλλά υπήρχε βαθύτερη αιτία. Με πρωτοβουλία του Λαμπράκη από την πλευρά του Κέντρου και της Ελένης Βλάχου από την πλευρά της Δεξιάς, καταβαλλόταν προσπάθεια προσέγγισης των δύο παρατάξεων».8
Το σχέδιο της προσέγγισης των δύο παρατάξει υλοποιήθηκε στις αρχές του 1967. Ηταν όμως πλέον αργά. Η υπονόμευση της νόμιμης κυβέρνησης και οι δολοπλοκίες εξωθεσμικών μηχανισμών είχαν ήδη ανοίξει τον δρόμο στους πραξικοπηματίες. Ο ρόλος του Συγκροτήματος στις εξελίξεις αυτές ήταν αποφασιστικός.
1. Ανδρέας Παπανδρέου, «Η Δημοκρατία στο απόσπασμα», εκδ. Λιβάνη Αθήνα 2006 [1972], σελ. 165.
2. «Μία αντικειμενική πρόβλεψις διά τας εκλογάς», εφ. Το Βήμα 27.10.1963.
3. Ανδρέας Παπανδρέου, «Η Δημοκρατία…», ό.π., σελ. 249.
4. Στο ίδιο, οελ. 250.
5. Στο ίδιο, σελ. 251.
6. Στο ίδιο, σελ. 256.
7 Στο ίδιο, σελ. 257.
8 Στο ίδιο, σελ. 313-314.
[…] ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ […]