Του Τάσου Κατσαρού
Σήμερα παραλάβαμε στο ΠΟΕΤΑ το καινούριο βιβλίο του δημοσιογράφου – συγγραφέα Σπύρος Κουζινόπουλος Γεντί Κουλέ.
Όπως αναφέρει κι ο ίδιος ο συγγραφέας στο βιβλίο του πρόκειται για μια έρευνα που ξεκίνησε πριν από μισό αιώνα. Οι φυλακές του Γεντί Κουλέ που “φιλοξένησαν” για έναν ολόκληρο αιώνα πολιτικούς και ποινικούς κρατούμενους. Ανάμεσα τους τον Άρη Βελουχιώτη και τον Νίκο Ζαχαριάδη που δραπέτευσε το 1925. Τον Αλβανό Ακίνδυνο και την Ευθυμία Πατσιά.
Τον ναζί χασάπη του Χορτιάτη Σούμπερτ και αργότερα του Αριστείδη Παγκρατίδη.
Οι φυλακές του Γεντί Κουλέ, οι πιο πολυτραγουδισμένες φυλακές τις χώρας, όπου ακόμα και σήμερα στα υγρά κελιά απομόνωσής τους, υπάρχουν χαραγμένα τα ονόματα των μελλοθανάτων.
Είναι ευκαιρία να αναδημοσιεύσουμε ένα πρόσφατο κείμενο του συγγραφέα στην εφημερίδα “ΕΠΟΧΗ”
Τα οστά των εκτελεσμένων του Γεντί Κουλέ σκεπάστηκαν από το μπετόν
Σκελετοί εκτελεσμένων του εμφυλίου πολέμου δεν βρίσκονται για πρώτη φορά στην κοντινή προς το Επταπύργιο περιοχή του μνημείου Εθνικής Αντίστασης Συκεών Θεσσαλονίκης, όπου πρόσφατα εντοπίστηκαν τέσσερις ομαδικοί τάφοι με τα οστά 24 θυμάτων της μισαλλοδοξίας και του εμφύλιου σπαραγμού. Ένα σημείο που ήταν τόπος εκτέλεσης εκατοντάδων κομμουνιστών την περίοδο 1946-1949, αλλά και μετά, μέχρι το 1955 που συνεχίζονταν τα εκτελεστικά αποσπάσματα.
Σύμφωνα με τον σχεδόν πλήρη κατάλογο εκτελεσμένων πολιτικών κρατουμένων από τις φυλακές Επταπυργίου, που δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο βιβλίο μου «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης», εκτελέστηκαν εκεί στα μαύρα χρόνια του εμφύλιου σπαραγμού περίπου 400 κομμουνιστές και άλλοι πατριώτες, με βάση αποφάσεις του έκτακτου στρατοδικείου Θεσσαλονίκης το οποίο με συνοπτικές διαδικασίες έστελνε στο απόσπασμα και κατά συνέπεια στον θάνατο αγωνιστές της Αντίστασης αλλά και των κοινωνικών αγώνων με τη συνήθη κατηγορία της «ανταρσίας».
Γυμνοί και ξυπόλητοι
Η περιοχή η οποία περικλείεται μεταξύ των οδών Κανάρη-Σολωμού και Μιαούλη είχε μεταβληθεί σε κρανίου τόπο, καθώς εκεί τα εκτελεστικά αποσπάσματα έστελναν στον άλλο κόσμο τους ανυπότακτους αγωνιστές, πετώντας στη συνέχεια τα πτώματα σε ομαδικούς λάκκους που είχαν ανοίξει προηγουμένως με κασμάδες και φτυάρια ποινικοί κρατούμενοι. Οι οποίοι, ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες που πρόσφεραν, είχαν το ελεύθερο να αποσπούν από τους εκτελεσμένους τα ρούχα και τα παπούτσια τους, εφόσον ήταν σε καλή κατάσταση, τα οποία στη συνέχεια πωλούσαν στους ποινικούς συγκρατουμένούς τους.
Εκείνη την περίοδο, η έκταση όπου γίνονταν οι τυφεκισμοί, ήταν εντελώς ακατοίκητη. Όμως, όταν μετά την δεκαετία του ’60 άρχισε να παρατηρείται ένας οικοδομικός οργασμός στην περιοχή, κατά την εκσκαφή των θεμελίων για την ανέγερση των οικοδομών- σύμφωνα με τις μαρτυρίες περίοικων- σε πολλές περιπτώσεις, βρίσκονταν σκελετοί και κρανία εκτελεσμένων. Δυστυχώς τα ευρήματα απομακρύνονταν αμέσως από τους εργολάβους, χωρίς ενημέρωση της αστυνομίας και της αρχαιολογικής υπηρεσίας, για να μην καθυστερήσουν οι εργασίες αποπεράτωσης της οικοδομής.
Τα μακάβρια ευρήματα ήρθαν στην επιφάνεια στη διάρκεια εργασιών που γίνονται από συνεργεία του Δήμου Νεάπολης-Συκεών στην περιοχή του μνημείου Εθνικής Αντίστασης, στη συμβολή των οδών Κανάρη, Σολωμού και Μιαούλη, στις Συκιές, για την ανάπλαση του περιβάλλοντα χώρου.
Ο χώρος στο συγκεκριμένο σημείο, που ήταν ακατοίκητο μέχρι τη δεκαετία του 1960, είχε μεταβληθεί κυριολεκτικά σε «κρανίου τόπο», καθώς εκεί τα εκτελεστικά αποσπάσματα «θέριζαν» τους μελλοθάνατους που είχαν καταδικαστεί στην εσχάτη των ποινών από το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκη.
Μετά την ομοβροντία που έριχναν οι άνδρες του εκτελεστικού αποσπάσματος και τη χαριστική βολή που τους έδινε ο επικεφαλής αξιωματικός, τα πτώματα, χωρίς φέρετρο και κάποια θρησκευτική απόδοση τιμών στους νεκρούς, απρέπεια που από την αρχαιότητα ακόμη αποτελεί ύψιστη ύβρη, ρίχνονταν σε ομαδικούς λάκκους, στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο και σκεπάζονταν με χώμα, χωρίς κανείς να γνωρίζει ποιος έχει ταφεί και πού.
Η περίπτωση Νικηφορίδη
Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Ευγενίας Νικηφορίδη, μητέρας του 23χρονου επονίτη Νίκου Νικηφορίδη ο οποίος εκτελέστηκε πίσω από το Γεντί Κουλέ στις 5 Μαρτίου 1951 με τη… φοβερή κατηγορία ότι μαζί με μία ομάδα θεσσαλονικιών μαθητών συγκέντρωναν υπογραφές για την ειρήνη. Τέσσερις μήνες μετά την εκτέλεση, η χαροκαμένη μάνα στέλνει επιστολή στην τότε βασίλισσα Φρειδερίκη, ζητώντας να της δοθούν στοιχεία για το σημείο όπου βρίσκονταν θαμμένα τα οστά του παιδιού της, να της επιτραπεί να στήσει σταυρό στον τάφο του, να τελεί εκεί τρισάγιο κάπου-κάπου και εν καιρώ να μπορέσει να μεταφέρει τα κόκαλα του γιου της στην Αθήνα.
Η επιστολή κάνει ολόκληρο κύκλο, καθώς από τα ανάκτορα διαβιβάζεται στο Γενικό Επιτελείο Στρατού, από εκεί στο Γ΄ Σώμα Στρατού, στη συνέχεια στο Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, για να καταλήξει στη διεύθυνση των στρατιωτικών φυλακών Επταπυργίου. Η απάντηση μετά από όλο αυτό το γαϊτανάκι; Ότι δεν είναι δυνατό να βρεθεί ο τόπος ενταφιασμού του Νικηφορίδη, ούτε να στηθεί σταυρός στον τάφο του, γιατί ο αγωνιστής της ειρήνης θάφτηκε μαζί με άλλους 6 εκτελεσμένους σε ομαδικό τάφο. «Και ως εκ τούτου η διαλογή των οστών του περί ού είναι αδύνατος παρά των οικείων του», έλεγε στην απάντησή του ο διοικητής των στρατιωτικών φυλακών Θεσσαλονίκης Παντελής Κιντζονίδης. Όσον αφορά το τρισάγιο, έλεγε η απάντηση: «Φρονούμεν ότι οι οικείοι του εκτελεσθέντος, συνεννοούμενοι μετά των αρμοδίων των εγκληματικών φυλακών δύνανται να τελέσωσι τούτο». Με την προϋπόθεση όμως πως για την τέλεση του τρισάγιου «δεν θα παρεμβάλλεται υπηρεσιακόν κώλυμα. Και επειδή μόνιμα πάντα υπήρχε «υπηρεσιακόν κώλυμα, το τρισάγιο αυτό, προς δόξαν του «ελληνοχριστιανικού μας ιδεώδους» δεν έγινε ποτέ για τον Νικηφορίδη και τους άλλους 400 εκτελεσμένους του Γεντί Κουλέ.
Ομαδικοί τάφοι στο φως
Ο πρώτος ομαδικός τάφος με δύο σκελετούς βρέθηκε τις παραμονές των Χριστουγέννων 2024 κατά τη διάρκεια της ανάπλασης του χώρου γύρω από το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης, ένα έργο που χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ. Μετά από αυτό το εύρημα, ο δήμαρχος Νεάπολης-Συκεών Σίμος Δανιηλίδης έδωσε εντολή στο συνεργείο να ερευνήσει προσεκτικά μήπως εντοπίσει και νέα σχετικά ευρήματα. Και πράγματι, στις 26 Φεβρουαρίου εντοπίστηκε ένας μεγάλος ομαδικός τάφος με 11 εκτελεσμένους. Ενώ την προηγούμενη εβδομάδα ανακαλύφθηκαν άλλοι δύο ομαδικοί τάφοι, ο ένας με τέσσερις εκτελεσμένους και ο δεύτερος με άλλους επτά. Κάποια από τα κρανία έφεραν μια οπή στον κρόταφο, που δείχνει ότι είχαν δεχτεί χαριστική βολή από τον επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος. Ενώ δίπλα στους επτά σκελετούς υπήρχε και ένα γυναικείο παπούτσι, που υποδηλώνει και την ταυτότητα της εκτελεσμένης.
Από την εξέταση των οδοντοστοιχιών, προκύπτει ότι οι περισσότεροι από τους εκτελεσμένους ήταν νεαρά άτομα ηλικίας 18 έως 25 ετών. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι στην περιοχή εκείνη είχε εκτελεστεί στις 10 Δεκεμβρίου 1948 η 17χρονη μαθήτρια Ευπραξία Νικολαίδου, φορώντας τη μαθητική ποδιά, με την κατηγορία ότι ήταν μέλος της οργάνωσης «Εθνική Αλληλεγγύη» που λειτουργούσε ακόμη από την περίοδο της Κατοχής, συγκεντρώνοντας τρόφιμα και χρήματα για τους ανήμπορους και τις οικογένειες των φυλακισμένων και εξόριστων.
Το δημοτικό συνεργείο συνεχίζει τις προσπάθειες εντοπισμού και άλλων ομαδικών τάφων, κάτι που φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο, καθώς η περιοχή που ήταν ακατοίκητη όταν γίνονταν οι εκτελέσεις, ενώ σήμερα είναι πυκνοκατοικημένη.
Οι περισσότεροι από τους σκελετούς έχουν παραδοθεί στην Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών της Αστυνομίας για έλεγχο και προσδιορισμό της ηλικίας και του χρόνου εκτέλεσης. Όμως ο δήμαρχος κ. Δανιηλίδης έχει ζητήσει την επιστροφή των σκελετών έτσι ώστε να μπορούν να έχουν πρόσβαση οι συγγενείς και απόγονοι των εκτελεσμένων για έλεγχο και διασταύρωση DNA, καθώς επίσης και η ανέγερση μνημείου στο σημείο που βρέθηκαν τα οστά.
Ήδη, τις τελευταίες ημέρες, συγγενείς εκτελεσμένων επισκέπτονται σχεδόν καθημερινά το χώρο, ενώ το ΚΚΕ ξεκίνησε προσπάθεια εύρεσης συγγενών και απογόνων, προκειμένου μετά από έλεγχο DNA να πιστοποιηθεί η ταυτότητα των νεκρών. Και έστω μετά από οκτώ δεκαετίες να μπορέσουν οι δικοί τους άνθρωποι να τους τιμήσουν μεταθανάτια.
Αφήστε μια απάντηση