Γράφει ο Μπαγλαμάς ο Αϊβαλιώτης
Το ρεμπέτικο τραγούδι, όσο κι αν γεννήθηκε μέσα στη συλλογική εμπειρία των φτωχογειτονιών, δεν είναι ανώνυμο. Έχει πρόσωπα και βιογραφίες, ανθρώπους με σάρκα και οστά που έζησαν σκληρά χρόνια και μέσα από αυτά γέννησαν έναν καινούργιο μουσικό κόσμο. Αν το ρεμπέτικο έχει μια «γέννηση» με ονόματα και διευθύνσεις, αυτή βρίσκεται στον Πειραιά του Μεσοπολέμου και ακούει στο όνομα «Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς»: Μάρκος Βαμβακάρης, Γιώργος Μπάτης, Στράτος Παγιουμτζής, Ανέστης Δελιάς.
Ο Μάρκος Βαμβακάρης – ο «πατριάρχης»
Γεννημένος στη Σύρο το 1905, ο Μάρκος Βαμβακάρης ήρθε στον Πειραιά μικρός, κυνηγημένος από τη φτώχεια. Δούλεψε στις φάμπρικες, έμαθε μπουζούκι κρυφά και σύντομα έγινε ο άνθρωπος που όρισε τον ήχο του ρεμπέτικου. Η φωνή του δωρική, άτεχνη αλλά αληθινή· τα τραγούδια του λιτά, με λόγια που μιλούν κατευθείαν στην ψυχή.
Τραγούδια όπως το «Φραγκοσυριανή», το «Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά», το «Τα ματόκλαδά σου λάμπουν» δείχνουν την απλότητα και το μεγαλείο του. Ο Μάρκος έβαλε το μπουζούκι στην καρδιά του ρεμπέτικου και έδωσε φωνή σε όσους δεν είχαν φωνή.
Ο Γιώργος Μπάτης – ο ιδιορρυθμος δάσκαλος
Ο Μπάτης ήταν από τους πιο αυθεντικούς ρεμπέτες. Γεννημένος το 1885, ιδιοκτήτης τεκέ στον Πειραιά, με μόνιμο χαμόγελο και πειράγματα. Στα τραγούδια του ξεχειλίζει το χιούμορ, η καθημερινότητα και η ιδιορρυθμία του χαρακτήρα του.
Τραγούδια όπως ο «Ντερβίσης» ή το «Ζούλα σε μια βάρκα μπήκα» φανερώνουν τον κόσμο των τεκέδων, της μαγκιάς αλλά και της φαντασίας. Ο Μπάτης έγραψε λιγότερα από τον Μάρκο, αλλά η παρουσία του στην παρέα ήταν καταλυτική: κράτησε το μεράκι και τη ζωντάνια της εποχής.
Ο Στράτος Παγιουμτζής – η μεγάλη φωνή
Ο Στράτος, Μικρασιάτης, είχε φωνή που μπορούσε να γεμίσει το δωμάτιο χωρίς μικρόφωνο. Ήταν η ψυχή της «Τετράδας», ο βασικός ερμηνευτής σε πολλές πρώτες ηχογραφήσεις.
Ακούγοντας τραγούδια όπως το «Βαρβάρα» ή το «Μάγκας βγήκε για σεργιάνι», νιώθει κανείς την αμεσότητα και τη δύναμη που κουβαλούσε στη φωνή του. Ο Στράτος ήταν το «στόμα» της παρέας, αυτός που έδινε στον κόσμο τη μουσική με πάθος και δύναμη.
Ο Ανέστης Δελιάς – ο χαμένος «Αρτέμης»
Ίσως η πιο τραγική φιγούρα της «Τετράδας». Γεννημένος το 1912 στη Σμύρνη, πρόσφυγας στην Ελλάδα, έπαιζε βιολί και μπουζούκι, συνέθεσε σπουδαία κομμάτια, αλλά έφυγε νέος, χτυπημένος από την πρέζα.
Το «Ο πόνος του πρεζάκια» είναι το δικό του σπαρακτικό αποτύπωμα. Παρά τη σύντομη ζωή του, άφησε πίσω τραγούδια που δείχνουν το βάθος και τη μελαγχολία του ρεμπέτικου.
Το κοινωνικό πλαίσιο
Η «Τετράς» δεν γεννήθηκε σε κενό. Ο Πειραιάς του ’30 ήταν γεμάτος φτώχεια, πρόσφυγες από τη Μικρασία, εργάτες στις φάμπρικες, τεκέδες στις παράγκες. Το ρεμπέτικο ήταν η φωνή αυτού του κόσμου – ενός κόσμου περιθωριοποιημένου, συχνά καταδιωκόμενου από την αστυνομία και τη λογοκρισία.
Η μουσική τους έδινε διέξοδο στην πίκρα, αλλά και περηφάνια σε μια ταυτότητα που δεν χωρούσε στους «σαλόνια».
Η κληρονομιά
Ο Μάρκος, ο Μπάτης, ο Στράτος κι ο Ανέστης έβαλαν τις βάσεις. Χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχαν ο Τσιτσάνης, ο Παπαϊωάννου, ο Μητσάκης, ούτε οι μεγάλες γυναικείες φωνές της Ρόζας Εσκενάζυ, της Μαρίκας Νίνου, της Γεωργακοπούλου.
Στην πορεία της σειράς μας θα κάνουμε ξεχωριστή αναφορά σε κάθε μια από αυτές τις μεγάλες μορφές του ρεμπέτικου, γιατί καθεμιά τους έχει να διηγηθεί μια μοναδική ιστορία.
Επίλογος
Το ρεμπέτικο δεν είναι απλώς τραγούδι. Είναι άνθρωποι που πάλεψαν με τη φτώχεια, με την κοινωνική απόρριψη, με τον ίδιο τους τον εαυτό. Η «Τετράς του Πειραιώς» έβαλε τα θεμέλια. Και πάνω σε αυτά τα θεμέλια στήθηκε ολόκληρο το οικοδόμημα μιας μουσικής που σήμερα αναγνωρίζεται ως πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας.
✍️ Μπαγλαμάς ο Αϊβαλιώτης. Παλιομοδίτης χρονογράφος, μερακλής του ρεμπέτικου και συλλέκτης ιστοριών από τα υπόγεια της πόλης και τα σοκάκια του λιμανιού. Γράφει όπως καπνίζει: χωρίς φίλτρο. Ανακατεύει το νταλγκά με το χιούμορ, την ιστορία με το κουτσομπολιό, το χθες με το σήμερα. Γιατί οι μπαγλαμάδες δεν σωπαίνουν – πάντα έχουν κάτι να πουν
Αφήστε μια απάντηση