Ο Αρης του επαναστατικού αγώνα

Πηγή: “Πριν”

«Στη Βίνιανη, τον καιρό που ήταν να γίνουν τα ρεζιλίκια του Λιβάνου, είχε κατέβει και ο Άρης γυρίζοντας από την Ήπειρο.  Παίρναν και δίναν, νύχτα και μέρα οι συσκέψεις με τον Σιάντο και τον Ιωαννίδη. Προσπαθούσε να τους πείσει να μην κάνουν το λάθος και πέσουν στην παγίδα των Άγγλων και των παλιών πολιτικών. Αυτοί εκεί, δώστου το χαβά τους, κι επιμονή στην επιμονή για τη γραμμή τους, που αποδείχτηκε κατόπιν λαθεμένη. Είχε αγγίξει τα όρια για μια απόφαση να τους παραμερίσει. Αλλά τα πράγματα ήταν μπερδεμένα. Από τη μια, οι Άγγλοι και ο Ζέρβας. Από την άλλη, ο κομματικός μηχανισμός και η πίστη των στελεχών στην ηγεσία.

Μια αντιηγετική ενέργεια μπορούσε να οδηγήσει σε μεγαλύτερο κακό. Προτίμησε ν’ αποδεχτεί την εξαποστολή του στην Πελοπόννησο, όπου τα πράματα δεν πήγαιναν και τόσο καλά με τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες. Κι εκεί ο Άρης δεν πήγε άσχημα. Και ίσως η μετάβασή του στον Μόριά να αποδεικνυόταν σωτήρια για το εθνοαπελευθερωτικό κίνημα, αν δεν επακολουθούσαν οι κατοπινές στραβοτιμονιές της δίδυμης ηγεσίας, οι παλιμβουλίες και οι απαγορεύσεις της.

Ο παλαίμαχος αγωνιστής Πολύδωρος Δανιηλίδης, που ήταν ο πρώτος “πολιτικός επίτροπος” του ΕΛΑΣ και υποβαθμίστηκε κατόπιν σε λοχαγό -όπως έλεγε σε μια κουβέντα μας για τις αντιρρήσεις που είχε- βρίσκει λάθος του Άρη το γεγονός ότι “δεν έδεσε” την “αμαρτωλή ηγεσία”, όταν γύρισε μετά τη Βάρκιζα στα Τρίκαλα. Μπορεί να έχει και δίκιο. Τα πράγματα όμως δεν ήταν και τόσο απλά. Μια τέτοια ενέργεια μπορούσε να οδηγήσει και σε ενδοελασίτικη σύγκρουση, που θα την εκμεταλλεύονταν οι Άγγλοι και οι άνθρωποί τους με οδυνηρότερα ακόμη αποτελέσματα για το όλο απελευθερωτικό κίνημα.

Η σύσκεψη των Καπεταναίων στη Λαμία τον είχε διδάξει αρκετά στο σημείο αυτό – ας όψονται όσοι ανέτρεψαν τις πρώτες αποφάσεις της. Πολέμαρχος όχι μόνο του ντουφεκιού αλλά και των ιδεών ήταν ο Άρης. Πραξικοπηματίας όμως κατά τα ξένα και επιχώρια πρότυπα, δεν μπορούσε να είναι, δεν ήθελε να είναι και δεν ήταν ο Άρης. Ήταν συνειδητός επαναστάτης, που όλα τα σκεπτόταν κι όλα τα υπολόγιζε. Γι’ αυτό και προτίμησε να συνυπογράψει την αποστράτευση του ΕΛΑΣ, να φύγει από τον κλοιό της ηγεσίας και να αναπετάσει τη σημαία ενός Μετώπου Εθνικής Ανεξαρτησίας».

Αποσπάσματα από το βιβλίο Ο αδερφός μου ο Άρης που περιέχεται στην Πεζογραφική Τριλογία του Μπάμπη Κλάρα, αδερφού και συντρόφου του Θανάση Κλάρα (Άρη Βελουχιώτη), η οποία εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΚΨΜ με αφορμή την επέτειο των 70 χρόνων από το θάνατο του Άρη.
_____________

Ο Αρης του επαναστατικού αγώνα

Του Τάσου Κατιντσάρου

Τραγική «σύμπτωση»! Στις 16 Ιουνίου 1945, την ίδια μέρα που το κρατικό ραδιόφωνο αναγγέλλει σε όλους τους Έλληνες το θάνατο του «αρχισυμμορίτη καπετάνιου του προδοτικού ΕΑΑΣ Άρη Βελουχιώτη», ο Ριζοσπάστης δημοσιεύει την απόφαση της διαγραφής του από το ΚΚΕ: «Ο Κλάρας, αφού μια φορά πρόδωσε και αποκήρυξε το ΚΚΕ, γιατί λύγισε μπροστά στην τρομοκρατία του Μανιαδάκη, ξαναζήτησε στον καιρό του εθνικοαπελευθερωπκού αγώνα να ξαναγοράσει με το αίμα του την προδοσία του εκείνη που αναγνώρισε και καταδίκασε. Σήμερα όμως, σε μία δύσκολη και κρίσιμη στιγμή, από δειλία και φόβο, παρά τις υποσχέσεις και τη συμφωνία που στα λόγια έδειξε, απειθαρχεί πάλι, ξαναπροδίδει το ΚΚΕ με την τυχοδιωκτική και ύποπτη δράση του, που μονάχα τον εχθρό ωφελεί».

Από τις 12 του Φλεβάρη του 1945 έχει υπογραφεί η επονείδιστη Συμφωνία της Βάρκιζας και έχουν παραδοθεί τα τιμημένα όπλα του ΕΛΑΣ, ενώ ο Άρης, έχοντας μαζί του μερικές δεκάδες λαϊκούς αγωνιστές, αρνείται να πειθαρχήσει, καταγγέλλει τη συμφωνία ως ξεπουληματική και διακηρύσσει την πρόθεσή του να συνεχιστεί ο αγώνας. Έχει ετοιμάσει μάλιστα και την ιδρυτική διακήρυξη νέας οργάνωσης, του ΜΕΑ (Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας), και νέου στρατού, του ΕΛΑΣ-Ν (ΕΛΑΣ-Νέος).

Η ΚΕ του ΚΚΕ τον έχει διαγράψει από τον Απρίλη του 1945, γιατί γνωρίζει πολύ καλά τις απόψεις του και τις καταγγελίες που της προσάπτει, αλλά έκρινε σκόπιμο να κρατήσει μυστική την απόφαση για δύο μήνες περίπου για ευνόητους λόγους… Από τη μια μεριά, φοβούνται τη σχέση του Άρη με τους αγωνιστές και το λαό και, απ’ την άλλη, αισθάνονται πλήρη ασφάλεια μόνον όταν επιστρέφει ο Νίκος Ζαχαριάδης, στα τέλη του Μάη του 1945, από το Νταχάου της Γερμανίας, και αναλαμβάνει αυτός με το κύρος του την εσωκομματική εκκαθάριση. Και απ’ το «ούτε νερό, ούτε ψωμί στον Άρη», εντολή που δόθηκε σε όλες τις κομματικές οργανώσεις και τα οργανωμένα μέλη του κόμματος, φτάσαμε στον «δειλό, φοβισμένο, προδότη Άρη»!

Ο Άρης λοιπόν ουσιαστικά δολοφονείται δύο φορές: μία από τους κυνηγούς κεφαλών του ελληνικού δωσιλογισμού και πραιτοριανούς των εγγλέζων ιμπεριαλιστών και μία από την ηγεσία του κόμματος στο οποίο αφιέρωσε όλη τη ζωή και τη δράση του! Στο πρόσωπό του συμπυκνώνεται όλο το μεγαλείο και το δράμα του ελληνικού αντιστασιακού κινήματος, του μεγαλύτερου κινήματος αντίστασης στην Ευρώπη τα χρόνια της Κατοχής.

Σήμερα, 70 χρόνια απ’ το θάνατό του, υπογραμμίζουμε πως ο ελληνικός λαός έχει τελεσίδικα αποφασίσει ποιος είναι ο Άρης Βελουχιώτης και τον έχει κατατάξει στις πιο τιμητικές θέσεις που βρέθηκε ποτέ λαϊκός ηγέτης. Ο Άρης Βελουχιώτης έχει μπει στη λαϊκή συνείδηση ως ο αυθεντικότερος εκφραστής του επαναστατικού αγώνα στη χώρα μας οριστικά και αμετάκλητα.

Γέννημα της εποχής της Οκτωβριανής Επανάστασης, κομμουνιστής από μικρή ηλικία, πήρε το παρατσούκλι Μιζέριας απ’ την εμμονή του να αναφέρεται στη μίζερη ζωή πού κάνει ο έλληνας προλετάριος και ο φτωχός αγρότης. Πέρασε όλη τη διαδρομή της κλασικής κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης της Γ’ Διεθνούς της ηρωικής εποχής. Όπου ανακατεύτηκε βγήκε παλικάρι, είτε στον πειθαρχικό ουλαμό στο Καλπάκι είτε στις φυλακές και στις εξορίες. Απ’ τους καλύτερους αγκιτάτορες του κόμματος (έχουν μείνει παροιμιώδεις οι αυτοσχέδιες ομιλίες του στις πλατείες της Αθήνας, τα χρόνια της Τρίτης Περιόδου και της «ηρωικής εφόδου στον καπιταλισμό»). ‘Αυτή την περίφημη αγκιτάτσια θα χρησιμοποιήσει, μόνος και πρώτος απ’ όλους, μετά την κατάληψη της χώρας απ’ τις δυνάμεις του Άξονα, για να σημάνει το προσκλητήριο του αγώνα στις νέες συνθήκες. Από τις συναναστροφές του με κομμουνιστές διανοούμενους του Μεσοπολέμου και την ατίθαση προσωπικότητά του αποκτά και βαθιά κριτικό πνεύμα, θέλει ν’ αγωνιστεί για ν’ ανακαλύψει κι αυτός τον νέο κόσμο μέσα από τη δική του πείρα, κριτικάρει και διαφωνεί με τα «ετοιμοπαράδοτα» προϊόντα…

Όσο για το «κουσούρι» της «δήλωσης μετάνοιας», δεν γνωρίζουμε ούτε και πρόκειται να μάθουμε ποτέ τι οδήγησε τον Άρη σ’ αυτή την ενέργεια. Από οποιαδήποτε σκοπιμότητα κι αν υπαγορεύτηκε η «δήλωση», εμείς ένα έχουμε να πούμε: όχι μόνο «ξαναγόρασε» με το αίμα του αυτή την πράξη, αλλά κατάφερε ακόμα και την άρνηση να την κάνει θέση! Ο Θανάσης Κλάρας έγινε Άρης Βελουχιώτης μετά τη δήλωση! Βρήκε το ρόλο που του ταίριαζε γάντι, έγινε ο πρωτομάστορας, ο πρωτοκαπετάνιος, ο αδιαφιλονίκητος λαϊκός ηγέτης, ο άνθρωπος που αγαπήθηκε περισσότερο απ’ όλους από τη φτωχολογιά της Ελλάδας και μισήθηκε μέχρι θανάτου απ’ την πλουτοκρατία, τους προδότες και τους ξένους ιμπεριαλιστές. Η λαϊκή συνείδηση έχει «παραγράψει» την οποιαδήποτε «αμαρτία» του Άρη, είτε τη δήλωση είτε την «υπερβολική σκληράδα» απέναντι σε εχθρούς και φίλους την εποχή του αντάρτικου, γιατί η ίδια η ιστορία απέδειξε με γεγονότα ότι ο Άρης ήταν όχι μόνο στρατιωτική ιδιοφυία στον παρτιζάντκο πόλεμο, αλλά είχε τη διορατικότητα και την τόλμη να χαράξει κατά βάθος μια σωστή πολιτική γραμμή, απέναντι στην αδιέξοδη και τελικά ξεπουληματική πολιτική των «ομαλών δημοκρατικών εξελίξεων» που ακολούθησε το ΚΚΕ.

Όσο κι αν οι καιροί δεν επέτρεπαν να αναγνωστεί η προγραμματική στροφή του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, που έγινε στα μέσα της δεκαετίας του 1930 με τα «λαϊκά μέτωπα» και τα σύμφωνα τύπου Σοφούλη-Σκλάβαινα, ο Άρης θέτει, έστω πρωτόλεια, το πραγματικό πρόβλημα: το πρόβλημα «ποιος ποιον», το πρόβλημα της εξουσίας. Ο Άρης όχι μόνο δημιουργεί από το μηδέν τον αντάρτικο στρατό, αλλά διδάσκεται από τη λαϊκή πείρα εμπνέεται από τους θεσμούς που δημιουργούνται σε απομονωμένα ορεινά χωριά και τοποθετεί στα πρώτα καθήκοντα του ΕΛΑΣ την πάλη για να γεννηθούν και να ριζώσουν η λαϊκή αυτοδιοίκηση και η λαϊκή δικαιοσύνη στην Ελεύθερη Ελλάδα των βουνών.

Η φιλοσοφική λυδία λίθος του Άρη είναι πεντακάθαρη: «Ό,τι συμφέρει το λαό πρέπει να συμφέρει και το κόμμα. Με αυτή τη βάση δεν θα βγούμε ποτέ μπερδεμένοι». (Πόση διαφορά, αλήθεια, απ’ τη φιλοσοφία που αποπνέει η απόφαση της διαγραφής του, και η μισή “αποκατάστασή” του που έγινε πριν από λίγα χρόνια: για το ΚΚΕ πάνω απ’ όλα στέκεται το κομματικό αλάθητο και τα λαϊκά συμφέροντα πρέπει να υποταχθούν στην ακόμη και λαθεμένη κομματική γραμμή). Ο Άρης βλέπει την κοινωνική επανάσταση που συντελείται στην Ελλάδα, συνδυάζει με υποδειγματικό τρόπο το ταξικό με το εθνικοαπελευθερωτικό ζήτημα, διαβάζει σωστά το συσχετισμό δυνάμεων και παίρνει συνεχώς πρωτοβουλίες για να προωθήσει τις λαϊκές θέσεις.

Το ΚΚΕ παλινδρομεί, παρακαλάει τα αστικά ραμολιμέντο να συμμαχήσουν μαζί του, έχει τουλάχιστον αυταπάτες για το ρόλο των Εγγλέζων στη μετακατοχική Ελλάδα. Ακόμα και στα Δεκεμβριανά, μετά τις συνεχείς παλινωδίες και ενώ έχουν προηγηθεί οι καταστροφικές συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας (με τις οποίες αποδεχόταν τη διάλυση του ΕΑΑΣ και παρέδιδε την εξουσία στους «πατέρες του έθνους»), επιλέγει τη σύγκρουση με στόχο τη… συμφιλίωση, διώχνει τον κύριο όγκο των δυνάμεων του ΕΑΑΣ στην Ήπειρο για να μη λάβει μέρος στη Μάχη της Αθήνας!

Άλλωστε, και το ίδιο το ΚΚΕ αναγκάστηκε απ’ τα πράγματα να ακολουθήσει τη γραμμή του Άρη, με καθυστέρηση βεβαίως δύο χρόνων (!) και να οικοδομήσει τον ΔΣΕ στον εμφύλιο 1946-1949, ασχέτως βεβαίως αν και στον κολοφώνα της αντιπαράθεσης, στο Γράμμο και στο Βίτσι, η γραμμή του κόμματος μιλούσε πάλι για «ομαλές δημοκρατικές εξελίξεις’» και «εθνική συμφιλίωση».

Ήταν επόμενο λοιπόν, μετά και τη Βάρκιζα, ο Άρης να κατασταλάξει ως προς αυτά που συνέβησαν. Τα παρακάτω είναι τα λόγια του, όπως τα καταγράφει στη μαρτυρία του ο συναγωνιστής του Γιώργος Χουλιάρας (Περικλής) μετά τη Βάρκιζα: «Άκου, Περικλή, η συμφωνία της Βάρκιζας είναι προδοσία. Ενα κι ένα κάνουν δύο, η ηγεσία του Κινήματος δεν έκανε λάθη, δεν έκανε σφάλματα, διέπραξε εγκλήματα και γι’ αυτά πρέπει να δώσει λόγο, το Πολιτικό Γραφείο με επικεφαλής τον Σιάντο πρέπει να περάσει στρατοδικείο επί εσχάτη προδοσία. Εγώ δεν πρόκειται ν’ ακολουθήσω την ηγεσία στην Αθήνα, να γίνω, όπως με θέλουν, πρόεδρος των εφεδροελασιτών, για να πρωτοκολλάω τις σφαγές και τα βασανιστήρια, τους βιασμούς και τους εξευτελισμούς των αγωνιστών. Θ’ ακολουθήσω το δρόμο που χάραξα απ’ την αρχή κι όσοι πιστοί προσέλθετε».

Κατά τη γνώμη μας, ο Άρης Βελουχιώτης είναι όχι μόνο το πρότυπο του κομμουνιστή της τριτοδιεθνιστικής ηρωικής εποχής, της εποχής που ξεκίνησε απ’ τον Οκτώβρη και έφτασε στην Κούβα και στο Βιετνάμ, αλλά και του σημερινού και του μελλοντικού, επαναθεμελιωμένου κομμουνιστικού κινήματος. Η δράση του, η επαναστατική στάση του σε όλες τις δυσκολίες, η προλεταριακή αδιαλλαξία του, η ταύτιση του με τις θυσίες και τα βάσανα του λαού μας, η θέλησή του να μην πειθαρχήσει σε μια συμφωνία που πρόδιδε τα λαϊκά συμφέροντα, ο ηρωικός θάνατός του, αναδεικνύουν τον πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ σε φωτεινό παράδειγμα άξιου λαϊκού ηγέτη που ζει και θα ζει για πάντα στο μυαλό και στην καρδιά του λαού μας.

_____________________

Η πολιτική πορεία του Θανάση Κλάρα στον Μεσοπόλεμο

Από την πόλη και το εργατικό κίνημα, στα βουνά και τον αντάρτικο αγώνα

Ο Άρης Βελουχιώτης, ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ, ο πρωτεργάτης της ένοπλης αντίστασης ενάντια στους Γερμανούς, τους Ιταλούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους, μισήθηκε εν ζωή και μετά το θάνατό του από αρκετούς, αλλά αγαπήθηκε και λατρεύτηκε από πολύ περισσότερους. Υμνήθηκε και τραγουδήθηκε από το λαό όσο λίγοι στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Φέτος συμπληρώνονται 70 χρόνια από το μαρτυρικό του θάνατο και το κρέμασμα του κεφαλιού του, μαζί με αυτό του πιστού του συντρόφου Τζαβέλα, σε φανοστάτη πλατείας των Τρικάλων στις 16 Ιουνίου 1945.

Είναι λίγο-πολύ γνωστό, το ποιος ήταν ο Άρης των βουνών. Αντίθετα, προς την άποψη πολλών στο ΚΚΕ και το ΕΑΜ, πίστεψε στο ένοπλο αντάρτικο και πίεσε για την οργάνωσή του. Περιστοιχισμένος από λιγοστούς αντάρτες, κήρυξε δημόσια την Αντίσταση στη Δομνίστα Ευρυτανίας (7 Ιουνίου 1942).

Μαζί με τους αντάρτες του, συνεισέφερε τα μέγιστα στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου (Νοέμβρης 1942). Εμψύχωσε πληθώρα ανθρώπων να ενταχθούν στον ΕΛΑΣ με τη θαρραλέα δράση του και τα λόγια του, μιλώντας στις καρδιές τους. Επέβαλε την πειθαρχία στην ελεύθερη ορεινή Ελλάδα. Κατανόησε νωρίς τις προθέσεις των Βρετανών για τη μεταπολεμική κατάσταση στη χώρα, όντας επιφυλακτικός απέναντι τους. Αναγνωρίστηκε ως στρατιωτική ιδιοφυία ακόμα και από αντιπάλους. Έβγαλε έναν πύρινο λόγο στην απελευθερωμένη Λαμία μπροστά σε χιλιάδες λαού (Οκτώβρης 1944). Συγκάλεσε, χωρίς θετική έκβαση, τη Σύσκεψη των Καπεταναίων (Νοέμβρης 1944). Αρνήθηκε να συμμορφωθεί στη Συμφωνία της Βάρκιζας και την άνοιξη του 1945 επιχείρησε να οργανώσει δεύτερο αντάρτικο, κόντρα στην απόφαση του κόμματός του, προκειμένου να εκπληρωθεί η Λαοκρατία, πραγματικός στόχος του ΕΛΑΣ. Αυτά είναι κάποια από τα συστατικά στοιχεία του μύθου του Βελουχιώτη, συμβόλου της Αντίστασης έως τις μέρες μας.

Πέρα όμως από θρύλος, ο Θανάσης Κλάρας (το πραγματικό του όνομα) υπήρξε πρώτα από όλα άνθρωπος, ένας αγωνιστής πιστός στο κομμουνιστικό ιδεώδες, όπως αυτό εκφραζόταν στην εποχή του, ήδη από το Μεσοπόλεμο.
____________

Ο Αρης πριν τον … Βελουχιώτη

Νίκος Τσικρίκης

Ο Θανάσης Κλάρας, ο μετέπειτα Άρης Βελουχιώτης, γεννήθηκε στη Λαμία στις 27 Αυγούστου του 1905. Η οικογένειά του, αρκετά εύπορη, ανήκε στην αστική τάξη. Ο πατέρας του Δημήτρης ήταν δικηγόρος, δημοκρατικών πεποιθήσεων. Φρόντισε να του δώσει καλή μόρφωση. Ο Θανάσης Κλάρας, πνεύμα ανήσυχο από την παιδική και εφηβική ηλικία φοίτησε, ως οικότροφος, στη Μέση Γεωργική Σχολή της Λάρισας, όπου προβληματίστηκε πρώτη φορά για κοινωνικά ζητήματα και αδικίες της εποχής. Το 1922, διορίστηκε ως γεωπόνος στη Γεωργική Υπηρεσία, υπηρετώντας στα Μπουκιά Δράμας και στα Τρίκαλα, γνωρίζοντας από πρώτο χέρι τα προβλήματα των αγροτών, αλλά και των προσφύγων που μόλις είχαν εγκατασταθεί εκεί, γεγονός που ενίσχυσε τον προβληματισμό του γύρω από τις κοινωνικές ανισότητες.

Η πρώτη σύγκρουση με την αστική του καταγωγή μπορεί να εντοπιστεί όταν αφενός παραιτήθηκε από δημόσιος υπάλληλος (1923), καθώς διείδε την αντίθεση συμφερόντων της εξουσίας (μέσω των επιλογών των προϊσταμένων του, με τους οποίους ήρθε αρκετές φορές σε σύγκρουση) και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Η δεύτερη και πιο ριζοσπαστική έλαβε χώρα όταν, αμέσως μετά, γυρνώντας στη Λαμία, αρνήθηκε την προσφορά του πατέρα του να αναλάβει οικογενειακά κτήματα πολλών στρεμμάτων στη Στυλίδα (ελαιοτριβείο, σαπωνοποιείο κ.ά.), καθώς όπως χαρακτηριστικά του είπε «Αν γίνω πλούσιος, δεν θα μπορώ να νιώθω την αθλιότητα του φτωχού».

Επρόκειτο όμως ακόμη για έναν όχι συνειδητοποιημένο πολιτικά και ενταγμένο κομματικά άνθρωπο. Η πρώτη απόφαση που σημάδεψε τη μετέπειτα ζωή του (καθώς η δεύτερη είναι το ανέβασμά του στο βουνό το 1942 για την οργάνωση αντάρτικου) είναι αυτή που τον οδήγησε στην Αθήνα για να δουλέψει.

Στην πρωτεύουσα, με την ενθάρρυνση του λίγο μεγαλύτερου, ηλικιακά, συμπατριώτη του και στενού του φίλου μέχρι το τέλος της ζωής του, Τάκη Φίτσου, γνώρισε σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων, όπως τη «φιλολογική παρέα» της Κλαυθμώνος (Κώστας Βάρναλης, Δημοσθένης Βουτυράς κ.ά.) και το κυριότερο: εντάχθηκε αρχικά στο ΣΕΚΕ και το 1924 στο ΚΚΕ και πιο συγκεκριμένα στη νεολαία του (ΟΚΝΕ). Το βάπτισμά του στη μαχητική κομματική δουλειά μπορεί να θεωρηθεί η οργάνωση ομάδων περιφρούρησης κατά τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς του 1924, όπου απελευθέρωναν διαδηλωτές που έπεφταν στα χέρια της χωροφυλακής.

Ακολούθησε το 1925 – εν μέσω της δικτατορίας του Πάγκαλου – η στρατιωτική του θητεία, κατά την οποία, παρότι δεκανέας πυροβολικού, στάλθηκε ως «επικίνδυνος» κομμουνιστής στον Πειθαρχικό Ουλαμό Καλπακίου, όπου πέρασε τα πρώτα βασανιστήρια της ζωής του.
Επιστρέφοντας στην Αθήνα, επέδειξε ιδιαίτερο ζήλο και μαχητικότητα στα διάφορα κομματικά καθήκοντα που του ανατέθηκαν, γεγονός που αποτυπώνεται στο ότι βρέθηκε πολλές φορές διωκόμενος από τις αρχές, δημιουργώντας έναν πλούσιο φάκελο στην Ασφάλεια, που τον χρησιμοποίησαν στο μέλλον πολλάκις οι κάθε χώρου αντίπαλοί του, τόσο εν ζωή όσο και -κυρίως – μετά θάνατο (διαστρεβλώνοντας την πολιτική δράση του με το να χαρακτηρίζουν τα αδικήματά του ποινικά, προκειμένου να σπιλώσουν τη μνήμη του και να τον απομυθοποιήσουν).

Στο πλαίσιο της κομματικής του δράσης υπέστη πολλές διώξεις (φυλακίσεις, εξορία στη Γαύδο το 1933 μαζί με τον Ανδρέα Τζήμα, που θα τον ξανασυναντούσε στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ το 1943). Λόγω της εμπιστοσύνης που απολάμβανε από το κόμμα και της έντονης προσωπικότητάς του, επιλέχθηκε σε ιδιαίτερα εμπιστευτικές και επικίνδυνες αποστολές, όπως η απόδραση του τότε ηγέτη της ΟΚΝΕ, Ζαχαριάδη από τις φυλακές της «Παλιάς Στρατώνας» το 1929, όπου ήταν προφυλακισμένος κατηγορούμενος για το φόνο του αρχειομαρξιστή Γεωργοπαπαδάτου. Συμμετείχε και σε πολλές άλλες αποδράσεις, είτε ήταν κι ο ίδιος κρατούμενος (όπως στις φυλακές Συγγρού το 1931) είτε όχι (όπως στις φυλακές Αίγινας το 1934).

Τα χρόνια αυτά δούλευε στο Σοσιαλιστικό Βιβλιοπωλείο και ως συντάκτης του Ριζοσπάστη, ενώ διάβαζε μαρξιστικά και άλλα προοδευτικά για την εποχή βιβλία, που ενίσχυσαν την κομμουνιστική του συνειδητοποίηση. Ο ζήλος του στα κομματικά καθήκοντα έφθασε στο αποκορύφωμά του το 1928, οπότε είχε αρρωστήσει με δάγκειο πυρετό, που είχε πλήξει τεράστιο ποσοστό του αθηναϊκού πληθυσμού, και συνέχισε να δουλεύει στο βιβλιοπωλείο. Το κομματικό του προσωνύμιο ήταν «Μιζέριας». Το επέλεξε ο ίδιος, καθώς τον απασχολούσε ιδιαίτερα το κοινωνικό ζήτημα της αθλιότητας στην οποία ζούσαν τα μεσοπολεμικά λαϊκά στρώματα και μιλούσε πολύ συχνά για αυτό, μέχρι που κάποιος εργάτης τον αποκάλεσε «μιζέρια» και από τότε το κράτησε επίσημα για την κομματική του δραστηριότητα.

Κατά τη δικτατορία του Μεταξά συνελήφθη, βασανίστηκε και φυλακίστηκε. Δραπέτευσε αρχικά από τις φυλακές Αίγινας. Κατόπιν όμως συνελήφθη πάλι και το 1939 οδηγήθηκε σης φυλακές Κέρκυρας, όπου τον Ιούλιο υπέγραψε «δήλωση μετάνοιας». Οι λόγοι που τον οδήγησαν σε αυτή δεν είναι σίγουροι (πιθανολογείται πως θεώρησε ότι ελεύθερος θα μπορούσε να προσφέρει περισσότερα στο κόμμα και το κίνημα ή αν υπέγραψε κατόπιν εντολής του Ζαχαριάδη, που φυλασσόταν και αυτός εκεί). Το σίγουρο όμως είναι ότι, καθώς το ΚΚΕ δεν επέτρεπε σε κανένα μέλος του να υπογράψει δήλωση, η τελευταία τον στιγμάτισε στην υπόλοιπη ζωή του, καθώς αξιοποιήθηκε από εσωκομματικούς του «εχθρούς» αργότερα. Έπειτα επιχείρησε να ξεσκεπάσει τους προδοτικούς μηχανισμούς του ΚΚΕ, που είχε στήσει το καθεστώς Μεταξά. Στον ελληνοϊταλικό Πόλεμο συμμετείχε και διακρίθηκε στο πεδίο της μάχης. Στην αρχή της Κατοχής ήρθε σε επαφή με έμπιστους συντρόφους του και πίεζε την εαμική ηγεσία να σταλεί στην επαρχία για να δει τις δυνατότητες ανάπτυξης αντάρτικου.

Την άνοιξη του 1942, η ώρα της ένοπλης δράσης αλλά και της δόξας του Θανάση Κλάρα είχε φθάσει. Ήταν η ώρα που «γεννήθηκε» ο Άρης Βελουχιώτης μέσα από την Αντίσταση και ο θρύλος που τον συνοδεύει μέχρι σήμερα.
_________

Συνέδεσε τον αντικατοχικό αγώνα με την πάλη για λαοκρατία

Γιώργος Μιχαηλίδης

Αν σήμερα, 70 χρόνια μετά το τέλος του Άρη, έχει νόημα να καταπιανόμαστε με την προσωπικότητά του, αυτό συμβαίνει διότι ο Βελουχιώτης με την προσωπική του πορεία από τη νιότη του ως τον θάνατό του και κυρίως με τη στάση του στην περίοδο της Αντίστασης, συμπύκνωσε περισσότερο απ’ όλους το πνεύμα της μαχητικής αντίστασης και της προσήλωσης στην υπόθεση της απελευθέρωσης του λαού απ’ τους ντόπιους και ξένους δυνάστες του.

Ο Άρης Βελουχιώτης παρά τη συστηματική “μαύρη” προπαγάνδα εναντίον του απ’ το επίσημο ελληνικό κράτος που τον ήθελε μανιακό, αυταρχικό, φονιά, παρά την επί δεκαετίες αποκήρυξη και μείωσή του από το ΚΚΕ, κατάφερε να επιβιώσει στη συλλογική μνήμη της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού ως ο αδιαμφισβήτητος και ανιδιοτελής φυσικός ηγέτης του αντικατοχικού αγώνα. Βάσει μιας άλλης προσέγγισης ο Βελουχιώτης επιχειρήθηκε να προβληθεί ως ένας εθνικός ήρωας, αντικομματικός και ιδεολογικά αποφορτισμένος. Είναι όμως έτσι; Ποια είναι τα βασικά συστατικά στοιχεία της προσωπικότητας του Άρη Βελουχιώτη;

Ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΑΑΣ δεν προέκυψε ξαφνικά το ‘42 ως από μηχανής θεός στα βουνά της Ρούμελης. Πρόκειται για έναν άνθρωπο που από την εφηβεία του συγκρουόταν με κάθε μορφή εξουσίας που συναντούσε μπροστά του, πατρική, καθηγητική, εργοδοτική, κρατική. Έτσι, μέσα από επικίνδυνες αποστολές, φυλακίσεις κι εξορίες γαλουχήθηκε ο αγωνιστής του ‘40. Οι εμπειρίες του στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο, όπου ο μικρός και περιορισμένων δυνατοτήτων ελληνικός στρατός μαχόταν λίγο-πολύ με αντάρτικες τακτικές απέναντι σ’ έναν καλύτερα εξοπλισμένο ιταλικό στρατό, υπήρξαν πολύτιμες. Αυτό ήταν το μεγάλο πολεμικό σχολείο των ανθρώπων που στελέχωσαν τον ΕΛΑΣ. Εκεί έμαθαν να πολεμούν συλλογικά, χωρισμένοι σε μικρές κι ευέλικτες ομάδες και πολλές φορές εγκαταλειμμένοι από τους ανωτέρους τους.

Ο Βελουχιώτης υπήρξε απ’ τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της δημιουργίας του αντάρτικου στρατού ως απαραίτητης προϋπόθεσης για την αποτελεσματικότητα του αγώνα πλάι στο ΕΑΜ, που έως τότε είχε ως κύριο πεδίο δράσης το πεδίο της αλληλεγγύης και των εργατικών αγώνων. Ζήτησε ο ίδιος το “χρίσμα” της ηγεσίας του ΚΚΕ ώστε να διερευνήσει τις προϋποθέσεις δημιουργίας ένοπλων τμημάτων και όταν το πήρε, εκτέλεσε γρήγορα κι αποτελεσματικά το καθήκον του βοηθώντας να σπάσουν οι όποιες αμφιβολίες.

Προσέφερε τα μέγιστα στο πρώτο κρίσιμο διάστημα ώστε να τεθεί σε γερές βάσεις η ανάπτυξη του αντάρτικου. Επέβαλλε αυστηρή πειθαρχία στα τμήματά του κι έδωσε ανάσες στους κατοίκους των ορεινών περιοχών που υπέφεραν απ’ τη ληστεία, την αυθαιρεσία, τις ζωοκλοπές και την εγκατάλειψη από το κεντρικό κράτος. Αυτό ήταν κι ένα πολύ κρίσιμο ποιοτικό στοιχείο που βοήθησε στη μαζικοποίηση του ΕΛΑΣ. Ο ΕΛΑΣ στα μάτια των χωρικών δεν ήταν μόνο ο στρατός που θα αντιμετώπιζε τον κατακτητή αλλά κι ο εγγυητής της δικαιοσύνης, της ασφάλειας και της εύρυθμης λειτουργίας των τοπικών κοινωνιών.

Σε στρατιωτικό επίπεδο, ο καπετάνιος του ΕΑΑΣ, επέδειξε ξεχωριστές αρετές. Λάτρης και μελετητής από τον μεσοπόλεμο της στρατηγικής, θαυμαστής του Κλαούζεβιτς, καθοδήγησε εξαιρετικά τις πρώτες επιχειρήσεις του ΕΑΑΣ, τόσο ώστε οι αξιωματικοί της βρετανικής αποστολής να παραδεχτούν ότι “χωρίς τον Βελουχιώτη η επιχείρηση του Γοργοποτάμου δεν θα πετύχαινε”.

Πολιτικά οξυδερκής αντιλήφθηκε ίσως πρώτος απ’ όλους το βρώμικο ρόλο της Βρετανίας. Από το ‘42 ακόμα, προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των αξιωματικών της βρετανικής αποστολής στην ορεινή Ελλάδα, όταν αποδεχόμενος, μετά από εσωτερικές πιέσεις, κάποια υλική βοήθεια για τον ΕΛΑΣ, προειδοποίησε τους Βρετανούς ότι αυτό σε καμία περίπτωση δε θα σημάνει υποχρέωση του ΕΛΑΣ απέναντι τους. Οι Βρετανοί γνωρίζοντας ότι αποτελεί την πιο συνεπή αντι-βρετανική φωνή μες στην Αντίσταση εκπόνησαν σχέδιο δολοφονίας του, το οποίο τελικά δεν τέθηκε σε εφαρμογή, ήδη απ’ το ‘43.

Η στάση αυτή του Βελουχιώτη απέναντι στους Βρετανούς έδενε πλήρως με την αντίληψή του, ότι ο αντικατοχικός αγώνας σύντομα θα μετατρεπόταν σε εσωτερικό αγώνα εναντίον των λυκοσυμμάχων και της ντόπιας αντίδρασης. Γι’ αυτό και πρέσβευε την ανάγκη γρήγορου ξεκαθαρίσματος με τους συνεργάτες των κατακτητών ή τις δήθεν αντιστασιακές δυνάμεις που ουσιαστικά επιχορηγούνταν από τη Βρετανία για να περιορίσουν τη δύναμη του ΕΑΑΣ.

Η επίτευξη του διπλού στόχου που είχε θέσει το ΕΑΜ -απελευθέρωση και λαοκρατία- περνούσε αναγκαστικά μέσα από τον διμέτωπο αγώνα ενάντια στον καταχτητή και την ντόπια αντίδραση. Εδώ δε μιλάμε για μια ελληνική πρωτοτυπία, μια αδελφοκτόνα λογική που εμφανίζεται στο πέρασμα των αιώνων -όπως παρουσιάζεται συχνά- αλλά για γενικά γνωρίσματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Καθόλου τυχαία, οι παρτιζάνοι του Τίτο στη Γιουγκοσλαβία αναγκάστηκαν να συγκρουστούν αποφασιστικά με το σέρβικο, μοναρχικό αντάρτικο του Ντράζα Μιχαήλοβιτς, που περισσότερο χτυπούσε τους πρώτους παρά τον κατακτητή.

Σε αυτό το σημείο ξεκινούν οι διαφωνίες του Βελουχιώτη με την ηγεσία των ΕΑΜ-ΚΚΕ, την οποία κατηγορούσε για έλλειψη αποφασιστικότητας και ενδοτισμό σ’ αυτό το μέτωπο. Η πραγματικότητα είναι ότι από τη στιγμή που οι Βρετανοί σταμάτησαν να παρέχουν οπλισμό και εφόδια στον ΕΛΑΣ, ενισχύοντας αποκλειστικά τον ΕΔΕΣ, ο ΕΛΑΣ αντιμετώπιζε μόνιμο πρόβλημα εξοπλισμού των μαχητών του. Η ηγεσία του ΚΚΕ αξιολογώντας αυτή την πραγματικότητα, όπως και την κεντρική πολιτική επιλογή της ΕΣΣΔ για αδιάρρηκτη αντι-αξονική συμμαχία, δίσταζε να προχωρήσει σε πράξεις που ενδεχομένως θα οδηγούσαν σε μια γενική ρήξη στο εσωτερικό/συμμαχικό μέτωπο.

___________

Πεισμένος πως η ρήξη ήταν αναπόφευκτη

Αντίθετος στην πολιτική υποχωρήσεων του ΕΑΜ

Τα αλλεπάλληλα βήματα πολιτικής υποχώρησης του ΕΑΜ με τις συμφωνίες Λιβάνου-Καζέρτας όξυναν την αντιπαράθεση Βελουχιώτη – ηγεσίας Αντίστασης. Αμέτρητες είναι οι επιστολές κι οι εκκλήσεις του πρώτου προς τους δεύτερους για αναθεώρηση των έως τότε κινήσεων. Πεισμένος ότι η ρήξη είναι αναπόφευκτη έκανε κεντρικό επίδικο του γνωστού λόγου που εκφώνησε στην απελευθερωμένη Λαμία το “Ποιος-Ποιον;”.

Ανεξάρτητα με τα σχήματα και τη φρασεολογία που χρησιμοποιεί ο λόγος της Λαμίας είναι ουσιαστικά μια αγωνιώδης έκκληση στον λαό και το αντιστασιακό κίνημα να θέσει το ζήτημα της εξουσίας προκειμένου να επιτευχθεί η λαοκρατία, χωρίς την οποία κάθε εθνική απελευθέρωση δε σημαίνει ουσιαστική ελευθερία για τον απλό λαό.

Με διαφορετική αξιολόγηση της πραγματικότητας το ΕΑΜ και το ΚΚΕ προσπαθούν να σχηματίσουν μια πολιτική που θα βρει ισορροπίες μεταξύ Βρετανίας και ΕΣΣΔ, αναπτύσσοντας τη θεωρία της ενδιάμεσης θέσης της Ελλάδας. Δυστυχώς ο αντίπαλος δεν είναι διατεθειμένος για συμβιβασμούς.

Ακόμα και μετά την ήττα στα Δεκεμβριανά, ο Άρης επιμένει να γίνουν εκείνες οι ενέργειες οι οποίες θα επιτρέψουν στον ΕΛΑΣ να ανταποκριθεί σ’ ένα νέο γύρο αγώνα εναντίον των Βρετανών και της αντίδρασης. Ζητά να κρυφτούν τα περισσότερα όπλα και να σταλούν έμπειρα στελέχη για εκπαίδευση στις λαϊκές δημοκρατίες. Ακόμα και την ύστατη στιγμή επιχειρεί να αλλάξει την πολιτική λογική της ηγεσίας του ΚΚΕ γνωρίζοντας πως ακόμα κι η πιο χαρισματική προσωπικότητα δεν μπορεί να αλλάξει τον ρου της ιστορίας αν η ορθή πολιτική τακτική δε γίνει συλλογικό κτήμα, πλειοψηφικό ρεύμα.

Παρά την πολιτική του απομόνωση επιλέγει να υπηρετήσει τον σκοπό, παρά το Κόμμα που πλέον κατά την άποψή του δρα επιζήμια γι’ αυτόν. Διαγράφεται και λοιδορείται. Το τραγικό τέλος που βρίσκει, κυνηγημένος στο φαράγγι του Φάγκου στην Πίνδο, τρία χρόνια μετά την πρώτη εμφάνισή του στα βουνά της Ρούμελης, αντανακλά το τέλος που έχει κάθε επαναστατική προσπάθεια που αγγίζει την εξουσία αλλά δεν την κατακτά. Αξίζει να θυμόμαστε τον Άρη Βελουχιώτη ως τον πρώτο ανάμεσα στους πρώτους του απελευθερωτικού αγώνα, πολύ περισσότερο για την εικοσαετή φλόγα των αγώνων του, παρά για τη στάχτη της 16ης Ιούνη του 1945.