Η ΑΠΑΤΗ ΜΕ ΤΟ «ΛΑΪΚΟ» ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ
Ενώ γνωρίζουμε με ακρίβεια πότε εμφανίστηκε στον κόσμο το κομουνιστικό καθεστώς, μόνο με προσέγγιση τριακοσίων χρόνων γνωρίζουμε πότε εμφανίστηκε στον κόσμο το καπιταλιστικό καθεστώς. Ο μεγάλος αστός επιστήμονας Σοόμπετερ λέει πως ο καπιταλισμός γεννήθηκε το 13ο αιώνα. Ο Μαρξ τοποθετεί τη γέννησή του το 16ο αιώνα. Παρόλο που όλοι οι επιστήμονες, αστοί και μαρξιστές, παραδέχονται πως το καπιταλιστικό σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας δεν υπήρχε από πάντα, αλλά εμφανίστηκε σε μια δεδομένη περίοδο της κοινωνικής ανάπτυξης πράγμα που οι λιγότερο ενημερωμένοι δεν εννοούν να το καταλάβουν και αντιμετωπίζουν τον καπιταλισμό σαν ένα «προαιώνιο σύστημα» που το ’φτιαξε κι αυτό ο Θεός την έκτη ημέρα της δημιουργίας, εντούτοις ο καθένας τους έχει την άποψή του για το χρόνο εμφάνισης του καπιταλισμού. Γιατί; Μα, διότι ο καπιταλισμός δεν εμφανίστηκε απότομα όπως, άλλωστε, κι όλα τα άλλα κοινωνικά συστήματα. Ούτε ο κομουνισμός θα ήταν δυνατό να εμφανιστεί απότομα. Κι όταν λέμε ότι εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Ρωσία το 1917, εννοούμε πως για πρώτη φορά τότε οι προλετάριοι καταλαμβάνουν την πολιτική εξουσία, χωρίς όμως προηγουμένως να έχουν καταλάβει ολοκληρωτικά και την οικονομική εξουσία. Κάτι παρόμοιο δεν έγινε με κανένα από τα προηγηθέντα κοινωνικά συστήματα.
Είναι εντελώς λανθασμένη η άποψη σύμφωνα με την οποία ο καπιταλισμός πρωτοεμφανίζεται το 1789 με τη Γαλλική επανάσταση. Γιατί εκτός του ότι οι αστοί, στην Ολλανδία πρώτα και στην Αγγλία μετά, είχαν καταλάβει ουσιαστικά την πολιτική εξουσία πολύ νωρίτερα από το 1789, οι Γάλλοι αστοί, όπως οι Άγγλοι και οι Ολλανδοί, για να περιοριστούμε στις χώρες που έπαιξαν τον πρώτο και κύριο ρόλο στην εμφάνιση του καπιταλισμού, κατείχαν την οικονομική εξουσία από το 13ο αιώνα ακόμα. Και χρειάστηκε να κάνουν υπομονή τέσσερις αιώνες περίπου στην Ολλανδία και στην Αγγλία και πέντε αιώνες περίπου στη Γαλλία για να εκτοπίσουν και από την πολιτική εξουσία τους φεουδάρχες.
Στην Ελλάδα, αυτή η ανατροπή γίνεται πάρα πολύ αργά, στη μέση του 19ου αιώνα, με τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους. Μέχρι τότε η τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ζούσε κάτω από ένα ιδιόρρυθμο φεουδαρχικό καθεστώς, αυτό το οποίο επέβαλε ο «ασιατικός τρόπος παραγωγή;» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που συνίσταται στην ιδιοκτησία των πάντων από τον αυτοκράτορα (το σουλτάνο) ο οποίος δίνει ή αφαιρεί τη γη από τους ευ νοούμε νους του κατά το συμφέρον της Αυτοκρατορίας.
Στην τουρκική παραλλαγή του «ασιατικού συστήματος παραγωγής», τη μελέτη του οποίου (όχι του τουρκικού βέβαια) δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει ο Μαρξ γιατί πέθανε, ο πασάς, ο μπέης και οι άλλοι εκπρόσωποι του σουλτάνου δεν είναι ακριβώς φεουδάρχες, γιατί τα φέουδα (τα τσιφλίκια) δεν είναι δική τους ιδιοκτησία, αλλά του σουλτάνου, που τα εκχωρεί μόνο για χρήση στους διοικητές των επαρχιών της Αυτοκρατορίας. Που, όμως, σιγά σιγά αυτονομούνται κατά το μάλλον ή ήττον και δημιουργούν μια πολύ δυσάρεστη για το σουλτάνο γενικευμένη κατάσταση κράτους εν κράτει. Ο Αλή Πασάς έσπρωξε αυτή την κατάσταση στα άκρα και επιχείρησε να αυτονομηθεί πλήρως. Αλλά και οι άλλοι πασάδες, που ήταν περισσότερο «νομιμόφρονες»», δεν ήταν λιγότερο «αυτονομιστές» κατ’ ουσίαν και κατά βάσιν.
Ούτως πως, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αρχίζει να καταρρέει σιγά – σιγά, γιατί μια φεουδαρχία της προκοπής δεν κατάφερε να δημιουργήσει, ανάλογη μ’ αυτήν της Ευρώπης, ούτε την αρχική συγκεντρωτική γραφειοκρατία της να διαφυλάξει ακμαία όπως στην Κίνα. Σημειωτέον πως, όταν η σουλτανική γραφειοκρατία ήταν ακόμα καλά συγκροτημένη (σχεδόν κινέζικη) και δεν επέτρεπε την εμφάνιση μισοφεουδαρχικών τάσεων, οι ελληνικής προελεύσεως γραφειοκράτες έπαιξαν βασικότατο ρόλο στη διοίκηση της Αυτοκρατορίας. Και άρχισαν να δυσανασχετούν μόνο όταν οι τοπάρχες-πασάδες άρχισαν τα νταηλίκια, παραμερίζοντας τη γραφειοκρατία, άνευ της οποίας το «ασιατικό σύστημα παραγωγής» είναι αδύνατο να υπάρξει. Η Ελληνική Επανάσταση είναι συνέπεια αυτής της διαφοροποίησης, αυτής της εκ των έσω διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που καθιστά δυνατά πλέον τα απελευθερωτικά κινήματα.
Σκέφτηκαν οι Έλληνες:
Αντί να μας ρουφά το αίμα ο πασάς και ο μπέης είτε για δικό του, είτε για λογαριασμό του σουλτάνου, δεν είναι καλύτερα να τους διώξουμε και ν’ αρχίσουμε πλέον να ρουφάμε εμείς οι Έλληνες το αίμα άλλων Ελλήνων; Μιμούμενοι τους Τούρκους πασάδες, οι Ελληνες κοτζαμπάσηδες έπραξαν ομοίως, αφού κατατρόπωσαν τους Τούρκους και έφτιαξαν κράτος. Και ο κστζαμπασισμός συνεχίζεται. Στην πραγματικότητα, το σημερινό ελληνικό κοινωνικό σύστημα δεν είναι ακριβώς καπιταλισμός. Είναι κοτζαμπασισμός, δηλαδή εξουσία των κότζα-μπάσι, όπως λέγονται τουρκικά οι προεστοί ή οι δημογέροντες. Που στις μέρες μας εμφανίζονται ως αρχηγοί κόμματος, ως «παράγοντες», ως επαρχιώτες κομματάρχες, ως ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλου Και ως… Κοσκωτάδες!
Δηλαδή, συνεχίζουμε να είμαστε ένα διαλυμένο και ξεχαρβαλωμένο ρετάλι της προ πολλού διαλυθείσης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που διαφυλάγουμε τον οθωμανικό τρόπο διοίκησης καλύτερα κι από τους σημερινούς Τούρκους! Αφερίμ! Δηλαδή, μπράβο μας! Και για να δηλώσουμε τη χαρά μας γι ’ αυτή την τουρκοελληνική κατάσταση, τραβάμε κι ένα τουρκικότατο τσιφτετέλι στο σκυλάδικο, χωρίς αυτό ουδόλως να μας εμποδίζει να είμαστε πάντα έτοιμοι «να φάμε τους Τούρκους». Ε, λοιπόν, τον Τούρκο τον έχουμε μέσα μας. Σαν ήθος, σαν συμπεριφορά, σαν διοικητικό σύστημα. Εμπρός, λοιπόν, στον αγώνα κατά των Ελτούρκων. (Η λέξη είναι δική μου και την προτείνω για υιοθέτηση απ’ τους λεξικογράφους).
Λέγαμε, λοιπόν, πως στη Ρωσία του 1917 οι προλετάριοι πρώτα κατέλαβαν την πολιτική εξουσία κι ύστερα προσπάθησαν να δημιουργήσουν οικονομικές συνθήκες που θα δικαιολογούσαν ετεροχρονισμένα την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας.
Βέβαια ο Μαρξ πίστευε πως ο καπιταλισμός ήταν ήδη τόσο αναπτυγμένος στον καιρό του, που δεν μπορούσε παρά να παραμερίσει από την πολιτική εξουσία για τον απλό λόγο πως η οικονομική εξουσία βρισκόταν ήδη στα χέρια των προλετάριων, αφού χωρίς αυτούς ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής καθίσταται απολύτως αδύνατος. Και είναι αλήθεια: Ο καπιταλιστής δεν μπορεί να κάνει τίποτα απολύτως χωρίς τη δουλειά του προλετάριου, και γενικότερα του μισθωτού. Κι αφού ο καπιταλιστής είναι τόσο πολύ εξαρτημένος απ’ όσους δουλεύουν για λογαριασμό του, την πραγματική οικονομική εξουσία την ασκούν ήδη οι εργαζόμενοι, που οφείλουν να καταλάβουν και την πολιτική εξουσία.
Ο Λένιν πίστευε πολύ σ’ αυτή τη βασική αρχή του μαρξισμού. Και κατέλαβε την πολιτική εξουσία το 1917 στο όνομα των προλετάριων, που κατά το μαρξισμό, έχουν σαν ιστορική αποστολή, όχι να εγκατασταθούν για πάντα στην εξουσία αλλά να καταργήσουν την εξουσία, προς όφελος ολόκληρου του λαού, κι όχι μόνον των προλετάριων. Το πρόβλημα, λοιπόν, κατά τον Μαρξ δεν είναι να αλλάξουμε αφέντη αλλά να καταργήσουμε τους αφέντες. Ελα όμως που μας προέκυψαν αφέντες νέου τύπου, οι εκ κομματικών «κομουνιστών» γραφειοκράτες. Και τα έκαναν μαντάρα. Και ρεζίλεψαν τον Μαρξ. Και εξευτέλισαν το μαρξισμό. Που επειδή τον εξευτέλισαν δεν σημαίνει ότι έχασε την αξία του.
Σήμερα στη Σοβιετική Ένωση γίνεται μια απόπειρα να στηθεί ο μαρξισμός με το κεφάλι κάνω και τα πόδια κάτω, κι όχι συνεχώς να σηκώνονται τα πόδια και να χτυπούν το κεφάλι όπως γινόταν μέχρι τώρα. Δυστυχώς, όμως, οι λειτουργίες του εγκεφάλου, σε όλο τον κόσμο, συνεχώς και περισσότερο μετατοπίζονται προς τα πόδια. Η ποδοσφαιροποίηση του νου είναι γεγονός, παντού στον κόσμο.
Στη Δύση, τώρα, παράλληλα με την ποδοσφαιροποίηση του νου έχουμε και μια «καπιταλοποίηση» των προλετάριων. Με την εμφάνιση των Ανώνυμων Εταιρειών, που είναι μια από τις σημαντικότερες εφευρέσεις του καπιταλισμού, το πρόσωπο-καπιταλιστής φεύγει από τη μέση, και τη θέση παίρνει η μετοχή. Βέβαια, τις μετοχές των Ανωνύμων Εταιρειών τις έχουν αυτοί που μπορούν να τις έχουν. Κι ο «λαϊκός καπιταλισμός», εκτός από μεγάλη μπούρδα είναι και μεγάλη απάτη.
Πώς, βρε άχρειοι να αγοράσω μετοχές εγώ; Με το μισθό μου; Κι αν αγοράσω καμιά εκατοστή και «ελέγχω» το ένα δεκάκις χιλιοστό της Ανώνυμης Εταιρείας, θα νιώσω ξαφνικά «καπιταλιστής εκ λαϊκών;». Μέτοχος κι εγώ με τις πεντέμισι μετοχές, μέτοχος κι ο άλλος με το 51% των μετοχών, Δηλαδή, «λαϊκός καπιταλιστής» εγώ, καπιταλιστής-καπιταλιστής ο άλλος; Αφήστε λοιπόν τις νεοφιλελεύθερες πονηριές και κοιτάξτε μαζί με όλους μας τι θα απογίνουμε με τα χάλια όλων μας εδώ στην άγρια Δύση. Εσείς οι καπιταλιστές του 51%, ή έστω του 10%, κι εμείς οι «καπιταλιστές» του μηδέν κόμμα μηδέν μηδέν μηδέν μηδέν τοις εκατό καθόμαστε πάνω στα (δια αναμμένα κάρβουνα. Αν προτιμάτε, πηδάμε τα ίδια παλούκια. Όμως, όποιος πηδάει πολλά παλούκια., ξέρετε εσείς τι παθαίνει, αργά ή γρήγορα.
Βέβαια, ο καπιταλισμός καταφέρνει να παραμερίζει με επιδεξιότητα τα παλούκια. Κι αυτό το πετυχαίνει κυρίως με το μάνατζμεντ, που ήταν η λογική και αναγκαία συνέπεια της εμφάνισης των Ανωνύμων Εταιρειών, δηλαδή μιας συσσωμάτωσης πολλών καπιταλιστών που μετέχουν (είναι μέτοχοι) στα κέρδη της Ανωνύμου Εταιρείας. Μπορεί, βέβαια, ένας από αυτούς να διοικεί την εταιρεία. Επειδή όμως οι περισσότεροι μέτοχοι προτιμούν να εισπράττουν χωρίς να μετέχουν στις σκοτούρες της διοίκησης της εταιρείας (και κάνουν πολύ καλά εδώ που τα λέμε, το ίδιο θα έκανα και εγώ, άλλωστε, στη θέση τους), αναθέτουν αυτό το καθήκον στους μάνατζερ, τουτέστιν τους διαχειριστές-διευθυντές. Που έχουν πολύ υψηλούς μισθούς. Συν πριμ διάφορα. Συν έξοδα παραστάσεως ποικίλα.
Παρόλο λοιπόν που τα μέσα παραγωγής δεν τους ανήκουν, παρόλο δηλαδή που δεν είναι αυτοί οι ιδιοκτήτες της επιχείρησης, τελικά αυτοί κουμαντάρουν την επιχείρηση. Αλλά ποιος μας λέει πως κάποτε οι μάνατζερ δεν θα εκπαραθυρώσουν τους ιδιοκτήτες μετόχους και δεν θα πάρουν και τυπικά μια εξουσία που ήδη την κατέχουν ουσιαστικά;
«Η Επανάσταση των Διευθυντών» που λέει ο Μπάρναμ, επίκειται. Βέβαια, δεν θα ‘ναι μια κλασική προλεταριακή επανάσταση. Αλλά τι πειράζει; Οι ίδιοι οι μάνατζερ μπορεί να ήταν προλετάριοι προηγούμενος, και μάλλον είχαν προγόνους προλετάριους. Τραβώντας λοιπόν το πράγμα από τα μαλλιά, θα μπορούσαμε να πούμε πως «η επανάσταση των διευθυντών» είναι κι αυτή… προλεταριακή επανάσταση! Και μη μου πείτε πως οι μάνατζερ δεν είναι πραγματικοί προλετάριοι, γιατί θα σας ζητήσω να μου φέρετε τους πραγματικούς προλετάριους. Βέβαια, υπάρχουν μερικοί ακόμα, έτσι για δείγμα, σίγουρα όμως δεν αρκούν για να κάνουμε με αυτούς την επανάσταση.
Ας ξεχάσουμε λοιπόν την προλεταριακή επανάσταση, κι ας δούμε τι μπορεί να γίνει με άλλες μορφές επαναστάσεως. Ο Μάο Τσετούνγκ έκανε την επανάστασή του με τους αγρότες κι όχι με τους προλετάριους. Κι ο Φιντέλ Κάστρο με τους πάσης κατηγορίας και προελεύσεως «φωτισμένους» αστούς και μικροαστούς. Κι ας βιαστούμε λιγάκι γιατί θα μας σωθούν και οι φωτισμένοι, έτσι που τρέχουν όλοι να γίνουν μάνατζερ, υπομάνατζερ, ανθυπομάνατζερ, ή έστω επιστάτες, εργοδηγοί, υπεργολάβοι, μεσάζοντες, νταβατζήδες και άλλα τέτοια πολλά. Γιατί αν βασιστούμε στην «επανάσταση των διευθυντών» θα χρειαστεί να περιμένουμε κάνα δυο τρεις αιώνες ακόμα, μέχρι ο καπιταλισμός να μετεξελιχθεί αυτομάτως σε κομουνισμό.
Αυτό πάντως θα γίνει οπωσδήποτε. Ήδη γίνεται σε μια μορφή λανθάνουσα και στο βαθμό που ο παραδοσιακός καπιταλιστής αποσύρεται συνεχώς και περισσότερο στη βίλα του στις Μπαχάμες, στη Μαγιόρκα ή όπου αλλού επισημαίνει δυνατότητες για μια όμορφη ζωή, πολύ πιο όμορφη από κείνην που διήγε όταν μετείχε στις ευθύνες της διοίκησης της εταιρείας του. Που τώρα το διευθύνουν για λογαριασμό του οι μάνατζερ. Που κάποτε κι αυτοί θα θελήσουν να αράξουν στις Μπαχάμες, ή έστω σε κανένα ελληνικό νησί, στην περίπτωση που οι ελληνικές τουριστικές υπηρεσίες γίνουν και τουριστικές, και, κυρίως, υπηρεσίες.
Θέλω να πω με τα παραπάνω πως ο καπιταλισμός, η μητέρα του κομουνισμού, άρχισε να κυοφορεί προ πολλού, από το τέλος του 19ου αιώνα, το «νέο άνθρωπο» που τον φέρνει στα σπλάχνα της. Έτσι κι αλλιώς θα τον γεννήσει κάποτε. Και τότε κανείς δεν θα ψάχνει να βρει «πού έκανε το λάθος ο Μαρξ». Γιατί το λάθος δεν το έκανε ο Μαρξ, το έκαναν αυτοί που ανέλαβαν να κάνουν το μαρξισμό πράξη, προτρέχοντας των γεγονότων της φυσιολογικής ωρίμανσης του κομουνισμού εντός του καπιταλισμού. Όλες οι δυσκολίες προέρχονται από αυτή τη βιασύνη.
Όμως, ο άνθρωπος είναι από τη φύση του βιαστικός. Γιατί ξέρει πως θα πεθάνει «και δεν θα προλάβει». Τι να προλάβει; Μα, ό,τι βάλει σαν στόχο στη σύντομη ζωή του. Μερικοί βάζουν σαν στόχο να γίνουν εφοπλιστές, βιομήχανος κομπραδόροι, εισαγωγείς-εξαγωγείς και τρέχουν και δεν φτάνουν. Αυτοί κι αν είναι βιαστικοί. Τόσο βιαστικοί, που τσαλαπατούν όποιον βρουν μπροστά τους και εμποδίζει την πιλάλα προς το στόχο. Μερικοί τον φτάνουν. Κυρίως κατά το τέλος της ζωής τους, για να διαπιστώσουν με αφελή έκπληξη πως δεν μπορούν πλέον να γευτούν τους καρπούς των κόπων τους. Οι περισσότεροι όμως μπουρδουκλώνονται, πέφτουν και σωριάζονται και δεν σηκώνονται ποτέ. Αιωνία τους η μνήμη. Ήταν πολύ καλοί δρομείς. Αλλά ατύχησαν, γιατί έτρεχαν παρέα με καλύτερους δρομείς. Αλλοι, πάλι, σαν και μένα π,χ. θα ήταν αδύνατο να πάρουν μέρος σε μια τέτοια ηλίθια κούρσα.
Κανείς πραγματικά έξυπνος άνθρωπος δεν παίρνει μέρος σ’ αυτό τον αγώνα. Παίρνει μέρος σε άλλους αγώνες. Και τρέχει κι αυτός για άλλους λόγους και με άλλο σκοπό. Η βιασύνη είναι αναπόφευκτη. Συνεπώς και η επανάσταση, κάτω από οποιαδήποτε μορφή.
Αφήστε μια απάντηση