Από τον Μενούση στον Χαλάνδρι: Η παράδοση της βίας και η σημερινή γυναικοκτονία

Η σημερινή είδηση από το Χαλάνδρι παγώνει το αίμα: ένας 28χρονος άνδρας δολοφόνησε μέρα μεσημέρι, στη μέση του δρόμου, την 47χρονη σύντροφό του, μπροστά από την πολυκατοικία όπου ζούσε. Άλλη μια γυναικοκτονία, άλλη μια δολοφονία που δεν είναι «έγκλημα πάθους», αλλά έγκλημα πατριαρχίας.

Η βία που τραγουδήθηκε

Δεν είναι τυχαίο ότι ολόκληρη η νεοελληνική παράδοση κουβαλάει στο σώμα της τέτοιες ιστορίες. Το δημοτικό τραγούδι του Μενούση με τον Μεμέτ Αγά, που τραγουδήθηκε για αιώνες, περιγράφει μια φρικαλέα σκηνή: ο άντρας σφάζει τη γυναίκα του γιατί τόλμησε να πλύνει το μαντίλι του Μεμέτ Αγά – δηλαδή ένα ξένο αντρικό αντικείμενο, πράξη που θεωρήθηκε «προσβολή της τιμής» του. Αυτή η λεπτομέρεια είναι αποκαλυπτική: ακόμα και μια αυτονόητη χειρονομία μπορούσε να ερμηνευθεί ως «παράπτωμα» και να οδηγήσει σε δολοφονία. Δείχνει πόσο βαθιά ήταν (και σε ένα βαθμό παραμένουν) οι ρίζες της πατριαρχικής βίας.

Η βία κατά των γυναικών δεν είναι μόνο ένα σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα. Είναι βαθιά ριζωμένη στην ιστορική και πολιτισμική μας μνήμη, νομιμοποιημένη από τραγούδια, παροιμίες, παραδόσεις, ακόμα και από την καθημερινή γλώσσα που αντιμετωπίζει τις γυναίκες σαν «κτήμα» του άντρα.

Η πατριαρχική εξουσία αναπαράγεται καθημερινά: από την οικογένεια μέχρι την εκκλησία, από τα ΜΜΕ μέχρι την πολιτική. Κάθε φορά που ακούμε για μια νέα γυναικοκτονία, έρχονται να προστεθούν τα ίδια στερεότυπα: «ήταν ζηλιάρης», «θόλωσε», «δεν άντεξε τον χωρισμό». Σαν να δικαιολογούν το αίμα, σαν να είναι φυσικό οι γυναίκες να πληρώνουν με τη ζωή τους την αντρική κυριαρχία.

Δεν έχουμε να κάνουμε με «μεμονωμένα περιστατικά», αλλά με μια συστημική βία που σκοτώνει. Μια βία που καλλιεργείται σε μια κοινωνία βαθιά συντηρητική, που διδάσκει την υποταγή και την ανισότητα από το σχολείο μέχρι το σπίτι. Και μια Πολιτεία που αντιμετωπίζει τις γυναικοκτονίες ως «εγκλήματα κοινού δικαίου», αρνούμενη να τις αναγνωρίσει νομικά, κρύβοντας την πατριαρχική τους ρίζα.

Αν κάτι μας διδάσκει η ιστορία -από τον Μενούση μέχρι το Χαλάνδρι- είναι ότι η σιωπή σκοτώνει. Χρειάζεται: Να αναγνωριστεί επιτέλους ο όρος γυναικοκτονία στη νομοθεσία. Να σπάσει η σιωπή μέσα στις ίδιες τις κοινότητες, να πάψει η ανοχή. Να αμφισβητήσουμε το ίδιο το πατριαρχικό οικοδόμημα που παράγει θύτες και θύματα.

Επίλογος: Ο στίχος του Μενούση δεν είναι απλώς ένα κομμάτι της λαϊκής μας κληρονομιάς. Είναι ο καθρέφτης μιας βίας που επιβιώνει ως σήμερα. Και κάθε νέα γυναικοκτονία έρχεται να μας θυμίσει ότι αν δεν αναμετρηθούμε με τις ρίζες του προβλήματος, η Ιστορία θα ξαναγράφεται με αίμα.

Η κοινωνία που σφυρίζει αδιάφορα είναι συνένοχη. Και η μόνη απάντηση είναι:
Καμία άλλη λιγότερη. Καμία άλλη νεκρή.