Διδάγματα και συμπεράσματα από την Χιλή του Σαλβαδόρ Αλιέντε

Του Γ.Γ

Σαν σήμερα στις 26/6/1908 έρχεται στην ζωή ο Σαλβαδόρ Αλιέντε ο σοσιαλιστής πολιτικός ο οποίος ηγούμενος ενός συνασπισμού κομμάτων ανάμεσα στα οποία το ΚΚ Χιλής και το Σοσιαλιστικό κόμμα, διατέλεσε πρωθυπουργός της Χιλής από το 1970 μέχρι το 1973 οπότε  ανετράπη από στρατιωτικό πραξικόπημα καθοδηγούμενο από τους Αμερικάνους και την ντόπια ολιγαρχία. Ο Αλιέντε δολοφονείται (κατά μια πιο επικρατέστερη εκδοχή αυτοκτόνησε) και χιλιάδες αριστεροί και κομμουνιστές γνωρίζουν άγριους διωγμούς.

Η πολιτική διαδρομή του Αλιέντε βρίθει πολιτικών διδαγμάτων και συμπερασμάτων κάτι που θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε στην ανάρτησή μας και στις παραπομπές που θα παραθέσουμε.

Οι θέσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος Χιλής καθώς και του Αλιέντε ήταν γνωστές από την δεκαετία του ’50. Οι αυταπάτες, η στρατηγική των σταδίων και οι αντιλήψεις περί ειρηνικού, κοινοβουλευτικού περάσματος στο σοσιαλισμό, καθόρισαν τελικά τη λεγόμενη λεγκαλιστική, μη συγκρουσιακή δηλαδή στάση με το αστικό κράτος και τους μηχανισμούς του.

Το ΚΚ Χιλής ξόρκιζε κάθε βίαιη σύγκρουση με το πολιτικο-οικονομικό κατεστημένο της χώρας και  μιλούσε για αντιιμπεριαλιστικό, αντι-ολιγαρχικό μέτωπο που θα οδηγούσε στον σοσιαλισμό, ενώ τις ίδιες αντιλήψεις είχε και ο Σαλβαντόρ Αλιέντε, περιγράφοντας αυτόν το «νέο δρόμο» προς το σοσιαλισμό, αναφέρει: «Για μένα επανάσταση δε σημαίνει αναγκαστικά αίματα και βία. Για μένα η επανάσταση έχει μια άλλη έννοια: Να δημιουργήσει, να μετασχηματίσει, να σπείρει, να δώσει στη ζωή νέο περιεχόμενο, μια καινούρια ηθική! Για μένα επανάσταση συνίσταται στην αντικατάσταση από την πλειοψηφία της μειοψηφίας, που κρατούσε την εξουσία προηγουμένως. Υπάρχουν τάσεις στην άκρα Αριστερά που προσδίδουν στη λέξη επανάσταση ένα περιεχόμενο πολύ πιο ριζοσπαστικό, που δεν αποκλείει -αν χρειαστεί- τον ένοπλο αγώνα. Κάθε χώρα έχει τη δική της πραγματικότητα. Στη Χιλή, κανείς δεν μπορεί να φανταστεί ένοπλη αναμέτρηση με την πρωτοβουλία της κυβέρνησης… Εξακολουθώ να πιστεύω ότι είναι δυνατό να οικοδομηθεί στη Χιλή μια σοσιαλιστική κοινωνία με μέσα ειρηνικά, παρά και αντίθετα από τους αστικούς μας θεσμούς, παρά τις, απ’ όλες τις μεριές, δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει ο χιλιανός μας δρόμος για το σοσιαλισμό».

Και το δραματικό ήταν ότι αυτές τις εγκληματικές αυταπάτες του ο Αλιέντε τις διατήρησε μέχρι το τέλος, χωρίς να διδάσκεται στο παραμικρό από τα μέσα που χρησιμοποιούσαν οι Αμερικάνοι και οι Χιλιανοί κολαούζοι τους να τον εξοντώσουν. Είναι πολύ διαφωτιστικό το βιβλίο (Από τις εκδόσεις Βέργος 1974) “Χιλή: Η Ταξική αναμέτρηση”.  Ο πρόεδρος τότε των ΗΠΑ, Νίξον, ορκίζεται να ανατρέψει τον Αλιέντε, μια αποστολή που αναθέτει στον Χένρυ Κίσινγκερ, ο οποίος αναλαμβάνει να συντονίσει την CIA για να καθοδηγήσει πραξικόπημα στην Χιλή. Η πρώτη προσπάθεια να δωροδοκήσουν αξιωματικούς του στρατού αποτυγχάνει με τον αρχηγό των Χιλιανών ενόπλων δυνάμεων Ρενέ Σνάιντερ, που απέτρεψε αυτή την προσπάθεια να βρίσκεται δολοφονημένος.

Νέα προσπάθεια πραξικοπήματος από τους Αμερικάνους τον Ιούνη του ’73 με το λεγόμενο “σχέδιο Ζ”. Αποκρούεται κι αυτό από τον  στρατηγό Πρατς που πιστός στον Αλιέντε καταλάβαινε ότι οι Αμερικάνοι δεν θα σταματούσαν αν δεν ανέτρεπαν το νόμιμο καθεστώς της χώρας. Τότε είχε προτείνει στον Αλιέντε να χρησιμοποιηθούν τα οπλοστάσια του στρατού για να οπλιστεί ο λαός που στην συντριπτική του πλειοψηφία στήριξε την κυβέρνηση, ματαιώνοντας έτσι κάθε προσπάθεια δημιουργίας στρατιωτικού πραξικοπήματος. Η απάντηση του Αλιέντε γνωστή:“Όχι. Αυτή η επανάσταση θα γίνει χωρίς σταγόνα αίμα. Βασίζεται σε ειρηνικές αξίες και όχι στην βία”.

Ρομαντισμός, αφέλεια, άγνοια της πραγματικότητας … πολλά θα μπορούσε να αποδώσει κανείς Αλιέντε.

Δείτε και μια άλλη ποιο χαρακτηριστική περίπτωση. Όπως γνωρίζουμε το στρατιωτικό πραξικόπημα που ανέτρεψε την κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε είχε επικεφαλής τον Αουγκούστο Πινοσέτ. Ξέρετε ποια ήταν η άποψη του τότε Χιλιανού πρωθυπουργού για τον στρατηγό που ουσιαστικά ευθύνεται για την δολοφονία του και την επιβολής μιας αιμοσταγούς δικτατορίας στην Χιλή;

Διαβάζουμε στο βιβλίο του ο Κώστας Σερέζης που τιτλοφορείται «Μίκης Θεοδωράκης-Ο οικουμενικός» ένα περιστατικό από τη συνάντηση του Μίκη με τον Αλιέντε. «Αυτό που έζησα στη Χιλή ήταν ένας λαός απογειωμένος», λέει ο Θεοδωράκης.

«Μας προσκάλεσαν (το 1971) στο σπίτι του προέδρου Αλιέντε. Ανάμεσα στα άλλα, μας είπε ότι ένα μεγάλο πρόβλημα μένει να λυθεί: αυτό του Στρατού. Θα το λύσω όμως με τη βοήθεια του στρατηγού Πινοσέτ που τον εμπιστεύομαι. Θα περάσω μια συνταγματική αλλαγή, όπου η διοίκηση του Χιλιανού στρατού θα περνά στα χέρια του εκάστοτε Προέδρου. Ο Πινοσέτ είναι ο άνθρωπός μου σε αυτό που ετοιμάζω. Κι όπως γνωρίζετε, ο Πινοσέτ ήταν αυτός που πραξικοπηματικά ανέτρεψε τον Πρόεδρο Αλλιέντε».

Ας δούμε μερικά βιογραφικά στοιχεία του Αλιέντε. Γεννήθηκε το 1908 στο Βαλπαραΐζο της Χιλής. Ήταν γιατρός και συνιδρυτής του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Χιλής. Στις 3 Νοεμβρίου του 1970 ορκίζεται η κυβέρνηση της Λαΐκής Ενότητας, με πρόεδρο τον ίδιο μετά τη νίκη που πέτυχε στις βουλευτικές εκλογές. Η συμμαχία που έφερε τον Αλιέντε στην εξουσία αποτελούνταν πολιτικά από τη συνένωση της δράσης των αριστερών, προοδευτικών δυνάμεων και των κομμουνιστών. Κοινωνικά στηριζόταν σε μία μεγάλη βάση καθώς υποστηρίχθηκε μαχητικά από την εργατική τάξη, τη νεολαία και τα φτωχά λαϊκά στρώματα των πόλεων και της Χιλιανής υπαίθρου. Από τις πρώτες μέρες της διακυβέρνησής του συγκρούστηκε με τις μεγάλες αμερικάνικες πολυεθνικές και τους ντόπιους συνεταίρους τους που νέμονταν τη γη και τον ορυκτό πλούτο της χώρας. Η κυβέρνηση του Αλιέντε απέσπασε από τα χέρια των πολυεθνικών τον εθνικό πλούτο της χώρας.

Προχώρησε σε αναδιανομή του πλούτου, οργάνωσε την αγροτική μεταρρύθμιση, προώθησε την κρατικοποίηση των ορυχείων Χαλκού (τα οποία ήταν για χρόνια στην κατοχή αμερικανικών εταιρειών), ενίσχυσε την Παιδεία, την Υγεία. Η διακυβέρνησή του τερμάτισε το καθεστώς «μπανανίας» που είχαν επιβάλλει οι ΗΠΑ στη χώρα. Ενίσχυσε τη συμμαχία του με τη Κίνα, με την Κούβα, ανέπτυξε σχέσεις με την ΕΣΣΔ. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του αμερικανού προέδρου Νίξον ο οποίος είχε δηλώσει ότι: «Με τον Κάστρο στην Κούβα και τον Αλιέντε στη Χιλή, η Αμερική έγινε ένα κόκκινο σάντουιτς!».

Πώς οργανώθηκε το πραξικόπημα που οδήγησε στην ανατροπή του Αλιέντε;

Το έργο της ανατροπής του Αλιέντε ανατέθηκε στον Χένρυ Κίσινγκερ και τη ΣΙΑ. Πακτωλός χρημάτων από μυστικά κονδύλια διοχετεύτηκε για να δωροδοκήσουν δημοσιογράφους και άλλους «ειδικούς» στον επηρεασμό της κοινής γνώμης. Οργανώθηκαν δολιοφθορές και λοκ άουτ, πάρθηκαν μέτρα-σαμποτάζ σε βάρος της Χιλιανής οικονομίας, τα οποία έβρισκαν έδαφος καθώς η Χιλιανή οικονομική μηχανή ήταν για χρόνια εξαρτημένη από τις ΗΠΑ. Επιχείρησαν να ελέγξουν το στρατό και να οργανώσουν πραξικόπημα αλλά βρήκαν εμπόδιο από τον τότε αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων Σνάιντερ, ο οποίος ήταν πιστός στη Δημοκρατία κι έτσι οι πραξικοπηματίες απέτυχαν. Ο Σνάιντερ βρέθηκε δολοφονημένος λίγες μέρες αργότερα.

Σύμφωνα με τα διεθνή μέσα πάνω από 600 εκατομμύρια δολάρια ξοδεύτηκαν από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ για να οργανωθεί η πολυήμερη απεργία του σωματείου των Φορτηγατζήδων, οι οποίοι μετέφεραν τρόφιμα από τη μια άκρη της χώρας στην άλλη. Ούτε και αυτή η επιχείρηση απέδωσε. Το κύρος της κυβέρνησης της Λαϊκής Ενότητας μεγάλωνε συνεχώς μέσα στο λαό.

Το 1971, στις δημοτικές εκλογές η Λαϊκή Ενότητα αποκτούσε καθαρή πλειοψηφία κερδίζοντας το 51%. Μαζί όμως, μεγάλωνε και η ανησυχία ανάμεσα στους υποστηρικτές της, για τις ενέργειες των ΗΠΑ. Οι εκκλήσεις για τη συγκρότηση ένοπλης εργατικής εθνοφρουράς δεν εισακούστηκαν και οι δυνάμεις της Δημοκρατίας βρέθηκαν άοπλες κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος. Ο Λουΐς Κορβαλάν, γενικός γραμματέας του Κ.Κ. της Χιλής, δήλωνε σε μία συνέντευξή του το 1972 ότι: «οι αλλαγές στη χώρα μπορούν να γίνουν μόνο στα πλαίσια του νόμου, παίρνοντας υπόψη την εξέλιξη της κατανόησης από τους στρατιωτικούς του ρόλου τους στην κοινωνία που θέλει να χτίσει ο λαός», αναφέρει ο Δημήτρης Καλτσώνης στο βιβλίο του «Η Κυβέρνηση της Λαϊκής Ενότητας στη Χιλή, 1970-1973″.

Η Χιλή ήταν μία από τις πρώτες χώρες στον κόσμο (σήμερα και στην Ελλάδα), όπου εφαρμόστηκαν οι νεοφιλελεύθερες συνταγές της Σχολής του Σικάγο. Ο Αλιέντε πέρασε στην ιστορία, καθώς δολοφονήθηκε στις 11 Σεπτέμβρη του 1973 μαχόμενος τη χούντα, με το όπλο στο χέρι, μέσα στο προεδρικό μέγαρο και ο πρώην «έμπιστός» του, Πινοσέτ, καταλάμβανε την αρχή βυθίζοντας τη χώρα σε έναν τραγικό μεσαίωνα, από τον οποίο ακόμα δεν έχει συνέλθει η Χιλή. Τα μέτρα που ακολούθησε ήταν τα ίδια μέτρα που εφαρμόζονται σήμερα και στη δική μας χώρα.

Η δικτατορία ακύρωσε τους φιλολαϊκούς νόμους της κυβέρνησης της Λαϊκής Ενότητας. Παρέδωσε ξανά τον εθνικό πλούτο στα πολυθενικά μεγαθήρια κι η Χιλή μετατράπηκε εκ νέου σε μπανανία των ΗΠΑ και ορμητήριο απ’ όπου οργανώθηκαν πλήθος πραξικοπημάτων σε γειτονικές χώρες. Τα μέτρα της Χούντας οδήγησαν τον πληθυσμό στη μαζική φτωχοποίηση και στην ανεργία (26-30%). Λίγο μετά την κατάλυση της δημοκρατίας, ο Φρίντμαν, γκουρού του νεοφιλελευθερισμού, επισκέφθηκε τη Χιλή, καλεσμένος από μαθητές του, που τώρα είχαν τα ηνία στο πανεπιστήμιο του Σαντιάγκο. Η επιβολή της οικονομικής ασυδοσίας των πολυεθνικών είχε ως προϋπόθεση τον περιορισμό των δημοκρατικών δικαιωμάτων.

Το καθεστώς οδήγησε δεκάδες χιλιάδες Χιλιανούς στα βασανιστήρια, στην εξορία, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στο θάνατο. Η χούντα κυβέρνησε με το πιστόλι στον κρόταφο των πολιτών. Εφάρμοσε το σχέδιο «Κόνδορας» που είχε επιμεληθεί η ΣΙΑ με το οποίο προβλέπονταν η «φυσική εξαφάνιση» αγωνιστών συνδικαλιστών, ριζοσπαστών διανοουμένων, προοδευτικών εργατών.

Τα «καραβάνια του θανάτου» σκορπούσαν τον τρόμο σε όλη τη χώρα. Ομάδες στρατιωτικών που γυρνούσαν στους δρόμους των πόλεων και στα χωριά, έμπαιναν στα σπίτια κι εξόντωναν ανθρώπους. Ακόμη και σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί η έκταση που πήραν οι δολοφονίες, οι απαγωγές και οι «εξαφανίσεις» των αγωνιστών της Δημοκρατίας. Αρχικά υπολογίστηκαν γύρω στους 3.000, αργότερα επανεκτιμήθηκαν σε 9.000 και σήμερα γίνεται λόγος για πάνω από 40.000 ανθρώπους-θύματα της δολοφονικής μανίας της Χούντας, ενώ όσο περνά ο χρόνος και νέα στόματα ανοίγουν και νέες τραγωδίες έρχονται στο φως.

Πάνω από δέκα αξιωματικοί έχουν παραδεχθεί ότι πήραν μέρος σε σαράντα τουλάχιστον πτήσεις θανάτου. Μαζί τους μετάφεραν πολιτικούς εξόριστους και αγωνιστές από τη Χιλή αλλά και και από γειτονικές χώρες. Έκλειναν μέσα σε σακιά τους πολιτικούς κρατούμενους, ζωντανούς ή νεκρούς, και τους πετούσαν στον ωκεανό. Είναι άγνωστος ακόμα ο αριθμός των θυμάτων στις πτήσεις του θανάτου.

Το 1989 η χούντα μετατράπηκε σε καθεστώς «περιορισμένης δημοκρατίας». Με κοινοβουλευτικό μανδύα, συνέχισαν οι πραξικοπηματίες να διατηρούν τη εξουσία. Το 1998 ο Πινοσέτ αυτοανακηρύχθηκε ισόβιος γερουσιαστής (!!), ενώ στην ηγεσία του στρατού τον διαδέχθηκε ο πρεσβευτής που είχε διορίσει η χούντα στις ΗΠΑ, από την περίοδο του πραξικοπήματος.

Διαβάστε ακόμη:

Τέσσερα και ένα ερωτήματα για την ανατροπή Αλιέντε

Χιλή, πριν από 40 χρόνια…

Μια κυβέρνηση της αριστεράς στη Χιλή (1970-1973)

Χιλή: Το τέλος ενός πειράματος

Victor Jara: «Επανάσταση δεν γίνεται χωρίς τραγούδια»