Για την απόπειρα δολοφονίας κατά του Λένιν

Τρεις πυροβολισμοί στη Μόσχα

Για την απόπειρα δολοφονίας κατά του Λένιν

Συμπληρώθηκαν φέτος 100 χρόνια (30 Αυγούστου 1918) από την απόπειρα δολοφονίας κατά του Λένιν στη Μόσχα. Τι συνέβη πραγματικά την ημέρα εκείνη; Ήταν όντως η Φάνια Καπλάν αυτή που πυροβόλησε τον Λένιν; Διαλευκάνθηκε η υπόθεση; (ΠΓ)

του Leo Schwarz

Πολλά στοιχεία του πολιτικού στυλ που ανέπτυξαν οι ρώσοι κομμουνιστές τους πρώτους μήνες μετά την Οκτωβριανή επανάσταση έχουν ξεχαστεί εδώ και πολύ καιρό. Στην επαναστατική Μόσχα του 1918, ήταν για παράδειγμα σύνηθες να πηγαίνουν κατά κάποιο τρόπο όλα τα διαθέσιμα στελέχη των μπολσεβίκων κάθε Παρασκευή στα εργοστάσια για να μιλήσουν με τους εργάτες. Ο Λένιν ως πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων μετά την μεταφορά της κυβέρνησης από το Πέτρογκραντ στη Μόσχα, έκανε μέχρι το καλοκαίρι 140 περίπου τέτοιες εμφανίσεις. Στις 30 Αυγούστου 1918 δεν ήταν κάτι το διαφορετικό. Κατά τις 9 μμ έφτασε καθυστερημένα σε μια από αυτές τις συγκεντρώσεις: σ’ ένα τμήμα του εργοστασίου Μίχελσον στην εργατική συνοικία Σαμοσκβόρετσγιε.

Παρ’ όλο που είχε πληροφορηθεί λίγες ώρες πριν για το θανατηφόρο χτύπημα που συνέβη στον αρχηγό της Τσεκά, Μωυσή Ουρίτσκι, δεν ανησύχησε για την ασφάλειά του σ’ αυτό το προλεταριακό περιβάλλον. Κινήθηκε χωρίς να έχει ούτε έναν σωματοφύλακα. Μόνο ο οδηγός του, Στεπάν Γκιλ, ήταν οπλισμένος, και αυτός περίμενε στο αυτοκίνητο.

Ο Λένιν μίλησε για περίπου 20 λεπτά και στη συνέχεια απάντησε στις ερωτήσεις, γραμμένες σε χαρτάκι, όπως συνηθιζόταν, που δινόταν στον ομιλητή. Μετά από μία ώρα περίπου –στο μεταξύ είχε νυχτώσει-, βυθισμένος σε μια συζήτηση, εισήλθε στην αυλή του εργοστασίου η οποία δεν φωτιζόταν, όπου τον περίμενε ο Γκιλ στο αυτοκίνητο με αναμμένη τη μηχανή. Όταν ο Λένιν βρέθηκε λίγα μέτρα πριν από το όχημα, από μια απόσταση μόλις λίγα βήματα, έπεσαν τρεις πυροβολισμοί. Μια γυναίκα πυροβολήθηκε, ο Λένιν χτυπήθηκε στον αριστερό ώμο και στο λαιμό. Ο Λένιν έπεσε και παρέμεινε ακίνητος. Το πλήθος απομακρύνθηκε. Ο Γκιλ τράβηξε το περίστροφό του και έπεσε πάνω από τον Λένιν, ο οποίος αιμορραγούσε πολύ και ήταν ζαλισμένος. Με μερικούς βοηθούς τον έβαλε στο αυτοκίνητο και έσπευσε στο Κρεμλίνο. Οι κοκκινοφρουροί του εργοστασίου Μίχελσον συνέλαβαν στο μεταξύ στο χώρο του εργοστασίου ή κοντά σ’ αυτό πολλά άτομα, τα οποία τους φαίνονταν ύποπτα. Μεταξύ αυτών ήταν και μια γυναίκα «με έναν χαρτοφύλακα και μια ομπρέλα ηλίου».

«Επαναστατική τρομοκρατία»

Το όνομά της ήταν Φάνια Καπλάν. Ήδη στην πρώτη ανάκριση, πριν από τα μεσάνυχτα, είπε ότι πυροβόλησε τον Λένιν, ότι είναι σοσιαλίστρια και οπαδός της συντακτικής Συνέλευσης η οποία διαλύθηκε τον Ιανουάριο του 1918 και ότι έδρασε μόνη της. Στοιχεία για το έγκλημα δε μπορούσε ή δεν ήθελε να δώσει. Ο Γιάκοφ Σβερντλόφ, πρόεδρος της Πανρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής, το πιο ανώτατο στέλεχος στο Κρεμλίνο, στη συνέχεια, ήδη τη νύχτα ακόμη, σ’ ένα ραδιοτηλεγράφημα θεώρησε ότι υπεύθυνοι είναι («Όλοι, όλοι, όλοι») για τους πυροβολισμούς κατά του Λένιν, το κόμμα των σοσιαλεπαναστατών.

Αυτό φαίνεται να λειτούργησε αντανακλαστικά, δεν είναι όμως εντελώς εσφαλμένο. Οι σοσιαλεπαναστάτες ήταν το κόμμα της «επαναστατικής τρομοκρατίας». Τον Αύγουστο του 1918 ήταν στη πραγματικότητα τόσο οι δεξιοί όσο και οι αριστεροί σοσιαλεπαναστάτες εμφυλιοπολεμικοί αντίπαλοι των μπολσεβίκων. Κυρίως κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1905/06, μέλη αυτού του κόμματος που ακολουθούσαν την παράδοση των ναρόντνικων, είχαν διαπράξει εκατοντάδες απόπειρες δολοφονίας. Οι δράστες, που συχνά ήταν γυναίκες, δεν δρούσαν ποτέ μόνες τους, αλλά κατ’ εντολή και προετοίμαζαν τα χτυπήματα με βοηθούς λεπτομερώς. Λόγω της προσωπικής αυτοθυσίας τους, αυτές οι ως επί το πλείστον πολύ νέες γυναίκες, οι οποίες με ένα περίστροφο στο χέρι αντιμετώπιζαν τους υψηλόβαθμους κρατικούς υπαλλήλους και τους κοζάκους σωματοφύλακές τους, γινόταν σεβαστές και από ομάδες και κόμματα των ρώσων αριστερών, οι οποίοι απέρριπταν την ατομική τρομοκρατία. Πολλοί από αυτούς δεν είχαν μόνο θάρρος, αλλά και πολιτικό επίπεδο –η «όμορφη τρομοκράτισσα» Μαρία Σπιριδόνοβα για παράδειγμα, που η περίπτωσή της απασχόλησε επίσης το 1906 το γερμανικό Ράιχσταγκ, ήταν το 1917/18 η ηγετική κεφαλή των αριστερών σοσιαλεπαναστατών.

Ωστόσο, σχετικά με την Καπλάν δε μπορεί να ειπωθεί το ίδιο. Η Καπλάν ποτέ δεν εμφανίστηκε διακεκριμένα στους οργανωμένους αριστερούς μέχρι το 1918. Το 1906 συνελήφθη σε ηλικία 19 ετών, όταν πυροδότησε εκρηκτικά σ’ ένα ξενοδοχείο του Κιέβου, όπου σχεδίαζε [χωρίς επιτυχία] με δυο αναρχικούς. Μια καμαριέρα πέθανε, για την Καπλάν ακολούθησαν έντεκα χρόνια εξορίας στη Σιβηρία. Εδώ έχασε την όρασή της εντελώς το 1909 και μόνο μετά από χρόνια απέκτησε ξανά ένα μέρος της όρασής της. Μετά την Φεβρουαριανή επανάσταση επέστρεψε την άνοιξη του 1917 στην ευρωπαϊκή Ρωσία. Τον Φεβρουάριο του 1918 έχασε μια θέση που μόλις έλαβε ως διοικητική υπάλληλος στην Συμφερόπολη, αφότου οι μπολσεβίκοι πήραν εκεί την εξουσία. Η Καπλάν μετακόμισε στη Μόσχα και σύντομα ήρθε σε επαφή με πρώην συγκρατούμενές της. Το τι ακριβώς έκανε μεταξύ Μαρτίου 1918 και της σύλληψής της στις 30 Αυγούστου, δεν έχει εξιχνιαστεί. Δεν είναι καν σίγουρο που ανήκε τελευταία πολιτικά.

Αν οι περιστασιακά συγκεχυμένες δηλώσεις της είναι αυθεντικές, τότε μάλλον έκλινε προς τους δεξιούς σοσιαλεπαναστάτες και/ή προς την σχηματισθείσα τον Ιούνιο του 1918 αντικυβέρνηση στη Σαμάρα. Και αυτό δεν είναι σίγουρο. Ο βρετανός ιστορικός Jonathan Smele στην εξαιρετική ιστορία του το 2015 για το ρωσικό εμφύλιο πόλεμο, αποκάλεσε την Καπλάν «clearly unhinged», κάτι που μεταφράστηκε ως «προφανώς μπερδεμένη». Στα μέλη της Τσεκά που την ανέκριναν αρχικά, έδωσε την εντύπωση μιας «υστερικής». Και αυτοί παρατήρησαν ότι η Καπλάν είχε άσχημη όραση και ακοή. Κατά την σύλληψή της δεν έφερε επάνω της όπλο.

«Κόκκινη τρομοκρατία»

Αν αναλογιστεί κανείς αυτό, και το ότι δεν επρόκειτο για ένα ασήμαντο γεγονός, ότι ούτε ένας μάρτυρας δεν είδε πραγματικά ποιος πυροβόλησε τον Λένιν, τότε υπάρχουν παρ’ όλα αυτά αμφιβολίες για το αν πρέπει να πιστέψει κανείς την αυτοενοχοποίησή της. Το ότι η Καπλάν –ανεξάρτητα απ’ το ρόλο που ανέλαβε- συμμετείχε στην απόπειρα δολοφονίας, αυτό είναι σχεδόν βέβαιο. Μόνο το 1922 έγινε προσπάθεια να διαλευκανθεί δικαστικά με όλες τις λεπτομέρειες η απόπειρα δολοφονίας σε μια δίκη κατά της ηγετικής ομάδας των δεξιών σοσιαλεπαναστατών. Εδώ βγήκε το συμπέρασμα ότι πυροβόλησε η ίδια η Καπλάν, όμως είχε επιτόπου και βοηθούς. Ότι [επίσης] αυτοί που έδωσαν την εντολή ήταν ηγετικά στελέχη των σοσιαλεπαναστατών.

Η Καπλάν εκτελέστηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1918 στο Κρεμλίνο –ένα από τα πρώτα θύματα της «κόκκινης τρομοκρατίας», η οποία είχε αρχίσει τις προηγούμενες βδομάδες με πρωτοβουλία των τοπικών κομματικών οργάνων και των οργάνων ασφαλείας και η οποία κηρύχτηκε επίσημα στις 5 Σεπτεμβρίου από το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων. Μέχρι τον Δεκέμβριο τουφεκίστηκαν 8.000 έως 15.000 άνθρωποι –κυρίως μέλη της ηγετικής κάστας του παλιού καθεστώτος, δηλαδή αξιωματικοί, ιερείς, δημόσιοι υπάλληλοι και πρώην υπουργοί. Η κόκκινη τρομοκρατία ήταν μια αντίδραση απέναντι στην εξάπλωση της αντεπανάστασης και της λευκής τρομοκρατίας, η οποία είχε ξεκινήσει ήδη από τον Δεκέμβριο του 1917 με μια σφαγή των εργατών στο Ροστόφ και, αν συμπεριληφθούν σ’ αυτήν τα θύματα που συσχετίζονται με τα αντισημιτικά πογκρόμ, τότε αυτά μέχρι το 1920 κόστισαν τη ζωή σε περισσότερους ανθρώπους απ’ ό,τι η κόκκινη τρομοκρατία.

Ωστόσο, η απόπειρα δολοφονίας είχε εδώ μετρήσιμες και πολύ σημαντικές επιπτώσεις, κυρίως στην υγεία του Λένιν. Τα τρία εγκεφαλικά επεισόδια, που τον καθιστούσαν ήδη πριν από το θάνατό του σε μεγάλο βαθμό μη ικανό προς εργασία, ήταν ένα άμεσο αποτέλεσμα του τραυματισμού στο λαιμό της 30ης Αυγούστου 1918.

Πηγή: junge Welt, 25.08.2018

Μετάφραση: Παναγιώτης Γαβάνας