Του Victor De La Fuente*
Μεταφράζουν από τη Le Monde Diplomatique η Mahi Theo και η Jaquou Utopie
Πηγή: Παραλληλογράφος
Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι στους δρόμους των μεγάλων πόλεων της χώρας (1), κι αυτό εδώ και αρκετούς μήνες, ο δήμαρχος του Σαντιάγο, που πρότεινε να κληθεί ο στρατός για να αποφευχθεί να μετατραπεί η μέρα μνήμης της 11ης Σεπτεμβρίου του 1973 (ημέρα του πραξικοπήματος ενάντια στην πρόεδρο Σαλβαδόρ Αλιέντε) σε ξέσπασμα οργής: η Χιλή ζει μια περίοδο χωρίς προηγούμενο.
Ποτέ, από το τέλος της δικτατορίας , το 1990, η χώρα δεν είχε γνωρίσει τόσο σημαντικές κινητοποιήσεις. Ποτέ, από το 1956, μια δημοκρατική κυβέρνηση δεν βρέθηκε αντιμέτωπη με τέτοια λαϊκή δυσαρέσκεια. Από την απαρχή του κινήματος οι φοιτητές έφεραν την κυβέρνηση του Sebastián Piñera (δεξιά) σε δύσκολη θέση: με πτώση στα ποσοστά δημοφιλίας – 26% – έχουν ήδη μετατρέψει τον πρόεδρο στον λιγότερο δημοφιλή πολιτικό σε αυτή τη θέση από την επιστροφή στη δημοκρατία.
Αυτή η μακρόστενη λωρίδα γης κατά μήκος του Ειρηνικού ήταν παρ’ όλα αυτά η τελευταία χώρα στην περιοχή που κάποιος θα περίμενε τέτοιον αναβρασμό. Το «τζάγκουαρ» της Λατινικής Αμερικής, ένα «μοντέλο τυπικά φιλελεύθερο» (2) δεν αποτελούσε το καμάρι των δημοσιογράφων των κυρίως άρθρων και των πρωτοσέλιδων; Η πολιτική σταθερότητα ήταν εξασφαλισμένη εκεί, εξηγούσαν, μιας και « η πραγματικότητα εκεί είχε ξεμπερδέψει με τη διάβρωση των μύθων και της ουτοπίας της αριστεράς, τοποθετώντας τη (…) στο πεδίο της πραγματικότητας, ξεπλένωντας τα παλιά της πάθη και μετατρέποντάς τη σε λογική και χορτοφάγα (sic)» (3) . Την 28η Απρίλη του 2011 παρ’ όλα αυτά οι Χιλιανοί φοιτητές έδειξαν τα δόντια τους. Και δεν ήταν τραπεζίτες.
Αυτή τη μέρα, οι φοιτητές των δημόσιων και ιδιωτικών ιδρυμάτων αρνήθηκαν το επίπεδο χρεών που φέρνει μαζί της η πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση. Σε μία χώρα που ο κατώτερος μισθός καθορίζεται στα 182.000 πέσος (λιγότερα από 300 ευρώ) και ο μέσος μισθός στα 512.000 πέσος (λιγότερα από 800 ευρώ), οι νέοι (και οι οικογένειές τους) ξοδεύουν μεταξύ 170.000 και 400.000 πέσος (μεταξύ 250 και 600 ευρώ) ανά μήνα για να παρακολουθήσουν έναν πανεπιστημιακό κύκλο μαθημάτων. Κατά συνέπεια, το 70% των φοιτητών χρωστούν, και το 65% των πιο φτωχών διακόπτουν τις σπουδές τους για οικονομικούς λόγους (4).
Συγκεντρώνοντας 8000 άτομα, αυτή η πρώτη διαδήλωση δεν μοιάζει σαν μια a priori υπόσχεση για κάποιο μέλλον των κινητοποιήσεων. Έρχεται παρ’ όλα αυτά να φουσκώσει λίγο περισσότερο το ποτάμι της κοινωνικής διαμαρτυρίας, που είχε ήδη τραφεί από πολλές διαφορετικές κινητοποιήσεις σε όλη τη χώρα: υπέρ μια καλύτερης αναδιανομής των κερδών που προέρχονται από την εξόρυξη χαλκού στο Calama, υπέρ της διατήρησης της τιμής του αερίου στη Magallanes, της αποζημίωσης των θυμάτων του σεισμού του Ιανουαρίου του 2010 στις ακτές, του σεβασμού των Ινδιάνων Μαπούτσε στον νότο (5), ή ακόμα και της σεξουαλικής διαφορετικότητας στο Σαντιάγο. Και τον Μάιο, το σχέδιο HidroAysén είχε επίσης μια συμμετοχή στην επιπλέον ένωση των Χιλιανών – εναντίον του.
Διευθυνόμενο από την ιταλική πολυεθνική Endesa-Enel, που συνδέεται με τον χιλιανό όμιλο Colbún, και στηριζόμενο από την κυβέρνηση, τα κόμματα της δεξιάς και κάποιους βουλευτές της Concertación (6) (κεντρο-αριστερά), αυτό το σχέδιο κατασκευής πέντε τεράστιων φραγμάτων στην Παταγονία εγκρίθηκε χωρίς την ελάχιστη διαβούλευση με τους πολίτες. Μπροστά στο μεγαλείο της κινητοποίησης (περισσότεροι από τριάντα χιλιάδες άνθρωποι σε όλη τη χώρα), η κυβέρνηση βρέθηκε σε μια κατάσταση επιπλεγμένη.
Τον Ιούνιο, οι κινητοποιήσεις των φοιτητών αποκτούν ταχύτητα ώστε να διασχύσει τον ωκεανό: στις 16 γίνεται η πρώτη διαδήλωση 200.000 ανθρώπων – η πιο μεγάλη από την περίοδο της δικτατορίας. Οργανώνοντας μαζικές απεργίες και καταλαμβάνοντας και τα λύκεια, οι διαδηλωτές αρνούνται την «εμπορευματικοποίηση της εκπαίδευσης» και απαιτούν « μια παιδεία δωρεάν και ποιοτική»: μια διεκδίκηση που επαναθέτει σε αμφισβήτηση τα ίδια τα θεμέλια του «χιλιανού μοντέλου», κληρονομιά της δικτατορίας (διαβάστε page « Un héritage encombrant » , μετ. μια ενοχλητική κληρονομια). Στους δρόμους, οι φοιτητές δεν κρύβουν τις προθέσεις τους, που γίνονται έμμετρος λόγος « Θα πέσει, θα πέσει, η παιδεία του Πινοισέτ!», έχοντας ως αναφορά τα συνθήματα που ακουγόνταν κατά τις διαδηλώσεις ενάντια στην δικτατορία, πριν από περισσότερα από είκοσι χρόνια («Θα πέσει, θα πέσει, η δικτατορία του Πινοτσέτ!»)
Γιατί, αν η Χιλή του Πινοτσέτ αποτέλεσε ένα «εργαστήριο» των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, αυτό περιλάμβανε και τον τομέα της εκπαίδευσης. Το όνειρο του μονεταριστή οικονομολόγου Milton Friedman με τη μορφή που πήρε το 1984, το είχαν εφαρμόσει οι στρατηγοί ήδη από την στιγμή που κατέλαβαν την εξουσία.
Όντας σπάνια το 1973, τώρα τα ιδιωτικά σχολεία συγκεντρώνουν πλέον το 60% των μαθητών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Λιγότερο από το 25% του εκπαιδευτικού συστήματος είναι χρηματοδοτούμενο από το κράτος, οι προύπολογισμοί των ιδρυμάτων εξαρτόνται, τουλάχιστον, στο 75% των καταβολών για εγγραφές. Επιπλέον, το κράτος της Χιλής δεν διαθέτει παρά μόνο το 4,4% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος του στην παιδεία, ποσοστό πολύ λιγότερο από το 7% που συστήνει η Unesco. Στον τομέα των πανεπιστημίων – μοναδική περίπτωση στη Λατινική Αμερική – , δεν υπάρχει στη χώρα κανένα δημόσιο και δωρεάν ίδρυμα. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Mario Garcés, οι μεταρρυθμίσεις Πινοτσέτ – που διατηρήθηκαν και βάθυναν από διαφορετικές κυβερνήσεις μετά την πτώση της δικτατορίας – έχουν διαστρέψει την αποστολή του εκπαιδευτικού συστήματος: είχε ως όραμα να ενθαρρύνει την κοινωνική κινητικότητα, δυστυχώς όμως εξασφαλίζει την αναπαραγωγή των ανισοτήτων (7).
Όμως – ρωτούν οι φοιτητές, από τους οποίους δεν έχουν ξεφύγει τα λόγια ικανοποίησης περί της «ανάπτυξης» της χιλιανής οικονομίας (στην οποία άνοιξε τις πόρτες του ο ΟΟΣΑ το Δεκέμβριο του 2009) – αν η εκπαίδευση ήταν δωρεάν πριν σαράντα χρόνια, ενόσω η χώρα ήταν φτωχή, γιατί θα έπρεπε να πληρώνουμε γι’ αυτήν σήμερα, τώρα που η χώρα έχει γίνει (πιο) πλούσια; Ένα ερώτημα που αρκεί για να ανατρέψει μια ολόκληρη λογική φέρνοντας τα πάνω κάτω, και του οποίου ο αντίκτυπος ξεπερνά προφανώς τα σύνορα της εκπαίδευσης. Όπως και οι φοιτητικές διεκδικήσεις: η σύγκλιση μιας Συνταγματικής Εθνοσυνέλευσης για την πρώθηση μιας πραγματικής δημοκρατίας, η εκ νέου εθνικοποίηση του χαλκού (8) ή ακόμη και η φορολογική μεταρύθμιση· πρόκειται, σε τελική ανάλυση, «για το τέλος της εποχής Πινοτσέτ». Καχύποπτοι απέναντι στις κυρίαρχες πολιτικές οι οποίες δεν εμπνέουν πια εμπιστοσύνη, οι διαδηλωτές απαιτούν το μέλλον του εκπαιδευτικού συστήματος να τεθεί σε δημοψήφισμα (αν και αυτό απαγορεύεται από το Σύνταγμα).
Η αποκύρηξη των πολιτικών κομμάτων δεν σημαίνει απαραίτητα την προώθηση μια μορφής μακάριας απολιτικοποίησης. Οι φοιτητές κατέλαβαν τα γραφεία του τηλεοπτικού καναλιού (Chilevisión), της Ένωσης Ανεξάρτητων Δημοκρατών (UDI – το κόμμα που προέρχεται από τον πινοτσετισμό) καθώς και εκείνα του σοσιαλιστικού Κόμματος, τόπους που αντιπροσωπεύουν τα τρία σύμβολα εξουσίας. Τα απολογητικά λόγια μιας θεσμικής αριστεράς που με ευκολία δέχεται ότι είναι υπεύθυνη επειδή «έχει ζητήσει πάρα πολλά» – πυροδοτώντας έτσι τον αναπόφευκτο θυμό, των εχόντων και κατεχόντων το 1973 – ή τα λόγια που στοχεύουν στην προώθηση της απόσυρσης του Κράτους, δεν μοιάζουν να έχουν επιρροή σε μια γενιά που δεν έχει γνωρίσει το πραξικόπημα. Οι διαδηλωτές δεν διστάζουν, εξ’ άλλου, να αποκαταστήσουν το πρόσωπο του πρώην προέδρου, του Σαλβαδόρ Αλιέντε: οι λόγοι του για την εκπαίδευση, αρθρωμένοι εδώ και πάνω από σαράντα χρόνια, έσπασαν πρόσφατα κάθε ρεκόρ επισκεψιμότητας στο διαδίκτυο· το ομοίωμά του εμφανίζεται και πάλι στις διαδηλώσεις, όπου στα πλακάτ πρωταγωνιστεί η φράση «τα όνειρα του Αλιέντε είναι εφικτά».
Αυτή η πολιτική σαφήνεια δεν εξασθένισε το φοιτητικό κίνημα – κάθε άλλο. Οι φοιτητές έχουν την υποστήριξη των πανεπιστημιακών, των καθηγητών μέσης εκπαίδευσης, των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων, διαφόρων μη κυβερνητικών οργανώνσεων (ΜΚΟ), ενωμένων γύρω από την χιλιανή Ένωση των ΜΚΟ, της Δράσης Action (9), και σημαντικών συνδικάτων (καθηγητών, δημοσίων υπαλλήλων, εργαζομένων στον κλάδο της υγείας, κλπ.). Πολύ συχνά, η αλληλεγγύη οργανώνεται ώστε να υποστηριχθούν οι διαδηλωτές που καταλαμβάνουν ένα κτίριο, με τη μορφή «πακέτων φαγητού» τα οποία δίνονται στους «καταληψίες», για παράδειγμα. Σύμφωνα με τις δημοσκοπίσεις, που ωστόσο διενεργούν τα ΜΜΕ που βρίσκονται κοντά στην εξουσία, οι φοιτητές απολαμβάνουν την υποστήριξη του 70 % με 80 % του πληθυσμού.
Επομένως, γιατί τώρα; Ομολογουμένως, η Χιλή έχει ήδη γνωρίσει φοιτητικές κινητοποιήσεις, κυρίως την «επανάσταση των πιγκουίνων» (10), το 2006, υπό την προεδρία της κ. Μισέλ Μπασελέ (κεντρο-αριστερά). Ωστόσο, ποτέ οι διαδηλώσεις δεν προσέλκυσαν τόσον κόσμο: στη διάρκεια δύο δεκαετιών, οι κυβερνήσεις της κεντροαριστεράς της Συνεργασίας (Concertación) κατάφεραν να διαχειριστούν την κληρονομιά της χούντας μειώνοντας τη φτώχεια. Τονίζοντας όμως τις ανισότητες: σήμερα η Χιλή συγκαταλέγεται στις δεκαπέντε χώρες του πλανήτη με τις μεγαλύτερες ανισότητες (11). Σιγά σιγά, οι ελπίδες μετασχηματισμού που στηρίχθηκαν στην πτώση της χούντας έσβηναν, καθώς τα χρέη των φοιτητών μεγάλωναν.
Η αδικία του συστήματος ίσως εμφανίστηκε μια ακόμα πιο σκληρή μέρα με την άνωδο στην εξουσία του κ. Πινιέρα, ο οποίος βάλθηκε αμέσως να ενισχύσει – ακόμη περισσότερο – τις λογικες της αγοράς εντός του εκπαιδευτικού συστήματος. Οι συγκρούσεις συμφερόντων εντός της κυβέρνησης εξ άλλου κατέστησαν σαφείς συγκεκριμένες παρεκκλίσεις: ο υπουργός παιδείς του κ. Πινιέρα, ο κ. Χοακίν Λαβίν, υπήρξε ταυτόχρονα ιδρυτής και μέτοχος του Πανεπιστημίου Ανάπτυξης, ενός ιδιωτικού ιδρύματος (12).
Η απάντηση της κυβέρνησης, προς στιγμήν, συνίσταται σε μια προσπάθεια ποινικοποίησης των διαδηλώσεων. Ο τύπος δεν χάνει ευκαιρία να υπογραμμίζει τις ακρότητες βίαιων ομάδων, στις οποίες κάποιες φορές παρεισφρύουν αστυνομικοί με πολιτικά (όπως αποδεικνύουν πολυάριθμα βίντεο και φωτογραφίες (13)). Στις 4 Αυγούστου, εκτιμώντας ότι «σε όλα υπάρχει ένα όριο», ο κ. Πινιέρα απαγόρευσε μια διαδήλωση στη λεωφόρο Αλαμέδα (λεωφόρος που επιλέχθηκε από τους φοιτητές επειδή την επικαλέστηκε ο Αλιέντε στην τελευταία του ομιλία): η καταστολή υπήρξε συστηματική, με περισσότερες από 870 προσαγωγές. Όμως η αστυνομική βία δεν κατάφερε παρά μόνο να ενισχύσει τη λαϊκή υποστήριξη προς τους διαδηλωτές. Το ίδιο βράδυ, οι cacerolazos (διαδηλώσεις στη διάρκεια των οποίων κάθε πολίτης χτυπά μια κατσαρόλα) αντηχούσαν σε ολόκληρη τη χώρα: η κυβερνητική αδιαλλαξία είχε μετατρέψει την πορεία των διαδηλωτών σε «εθνική διαμαρτυρία», όρος που χρησιμοποιούταν για να περιγραφούν… οι συγκεντρώσεις υπέρ της δημοκρατίας την εποχή της χούντας.
Οι φοιτητές παραμένουν κινητοποιημένοι. Με το σύνολο των υποστηρικτών τους – οι οποίοι δεν περιορίζονται πια στη μεσαία τάξη –, θα ξανασυναντηθούν σε μια γενική απεργία στις 24 και 25 Αυγούστου, με την ελπίδα να διευρύνουν το ήδη υπάρχον χάσμα.
Η τέχνη του δρόμου…
Μια κληρονομιά εμπόδιο
Σύνταγμα
Το ισχύον Σύνταγμα χρονολογείται από το 1980: εγκρίθηκε (χάρη στην απάτη) υπό καθεστώς δικατορίας. Αντιδημοκρατικό, εξασφαλίζει σχεδόν μηχανικά την πλειοψηφία των εδρών της Συγκλήτου και της Βουλής στην χιλιανή δεξιά, παρά το γεγονός ότι αποτελεί μειοψηφία.
Εκπαίδευση
Το 1981, ο Αουγκούστο Πινοτσέτ μεταρρύθμισε τις πανεπιστημιακές σπουδές και εξαφάνισε την δωρεάν ανώτατη εκπαίδευση. Στις 10 Μάρτη του 1990, την παραμονή της αποχώρησής του, δημοσιεύεται ο Συνταγματικός Οργανικός νόμος της Εκπαίδευσης (LOCE) , ο οποίος μειώνει ακόμη περισσότερο τον ρόλο του κράτους στην εκπαίδευση και παραχωρεί επιπλέον δικαιώματα στον ιδιωτικό τομέα.
Κοινωνική Ασφάλιση
Το 1980, η δικτατορία ιδιοτικοποίησε το σύστημα συνταξιοδότησης (Διατάγματα 3.500 και 3.501 που προτάθηκαν από τον αδερφό του κ. Πινιέρα, Χοσέ). Το 1981 δημιουργήθηκαν τα Ιsapres, ιδιωτικά συστήματα υγείας. Δεν θα επανεθνικοποιηθούν κατά την επιστροφή της δημοκρατίας.
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
Την μέρα του πραξικοπήματος, η Χούντα δημοσίευσε το bando 15 (στάση νο 15) που απαγόρευε όλες τις εφημερίδες εκτός από την El Mercurio και την La Tercera, που προέρχονται από τα δύο συγκροτήματα τύπου που ελέγχουν τον τομέα των ΜΜΕ της Χιλής και σήμερα.
Παραπομπές:
(1) Περισσότεροι από διακόσιες χιλιάδες οι διαδηλωτές στις 16 και 30 Ιούνη, στις 14 Ιούλη και εκ νέου στις 18 Αυγούστου
(2) El regreso del idiota (Η επιστροφή του ηλιθίου), Alvaro Vargas Llosa, Plinio Apuleyo Mendoza, Carlos Albero Montaner, προλογίζει ο Mario Vargas Llosa, εκδόσεις Random House S.A., Mexico, 2007.
(3) Ομοίως. Διαβάστε επίσης το άρθρο του Franc Gaudichaud « Au Chili, les vieilles lunes de la nouvelle droite », Le Monde Diplomatique, Μάιος 2011
(4) « Estudio sobre las causas de la deserción universitaria » (Μελέτη των αιτιών της εγκατάλειψης των σπουδών), Centro de Microdatos, Τμήμα Οικονομικών, Πανεπιστήμιο της Χιλής.
(5) Διαβάστε το άρθρο του Αlain Devalpo , Μαπούτσε, οι Χιλιανοί για τους οποίους δεν μιλάμε « Mapuches, les Chiliens dont on ne parle pas », La valise diplomatique, 15 Σεπτεμβρίου 2010.
(6) Η Συνεργασία για τη Δημοκρατία είναι μια κεντροαριστερή συμμαχία που σήμερα απαρτίζεται από τέσσερα κόμματα ( το Σοσιαλιστικό Κόμμα [PS], το Κόμμα για τη Δημοκρατία [PPD], το Χρηστιανο-δημοκρατικό Κόμμα [PDC] και το Ριζοσπαστικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα [PRSD]) και έχει κυβερνήσει είκοσι χρόνια, από την πτώση της δικτατορίας.
(7) Ο Mario Garcés Durán, διευθυντής της μη κυβερνητικής οργάνωσης Εκπαίδευση και Επικοινωνία (ECO). Συνέντευξη στο BBC World
(8) Η κρατική επιχείρηση εξόρυξης χαλκού Codelco ποτέ δεν ιδιωτικοποιήθηκε, αλλά η δικτατορία έκανε νέες παραχωρήσεις στο κέρδος των πολυεθνικών. Η Concertacion ακολούθησε την ίδια πολιτική. Στο σήμερα, το 70% του χαλκού της Χιλής είναι εκμεταλλεύσιμο από ξένες επιχειρήσεις. Δείτε το site της Επιτροπής για την υπεράσπιση και την επανάκτηση του χαλκού: http://www.defensadelcobre.cl/
(9) Δείτε το site της Accion.
(10) Η εικόνα οφείλεται στα χρώματα των στολών των μαθητών των δημόσιων σχολείων που είναι λευκές και μαύρες.
(11) Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την ανάπτυξη: « Rapport régional sur le développement humain pour l’Amérique latine et les Caraïbes » (pdf).
(12) Ο υπουργός παιδείας Joaquin Lavin δέχτηκε τις ευχαριστίες του Προέδρου μετά από πλήρη σύγκρουση, στις 18 Ιουλίου. Ο κ. Πινιέρα τον διατήρησε στο υπουργικό συμβούλιο. Ο νέος υπουργός παιδείας ονομάζεται Felipe Bulnes
(13) Δείτε για παράδειγμα « Carabineros infiltrados en protestas » (αστυνομικοί εισχωρούν σε διαδηλώσεις), από το site της αλυσίδας Chilevision
*Διευθυντής της χιλιανής έκδοσης της Μonde Diplomatique
———————————————————————————————————————————————————————–
υ.γ.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στη Monde Diplomatique στις 24 Αυγούστου, αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να μεταφέρει την εικόνα της πλήρως επιτυχημένης σε συμμετοχή 48ωρης γενικής απεργίας της 24ης και 25ης Αυγούστου. Όπως και δεν μεταφέρει την είκόνα από τις χιλιάδες συλλήψεις, τα βασανιστήρια στα τμήματα και στις φυλακές, τις εκατοντάδες των σοβαρά τραυματισμένων (ανάμεσά τους κι ο 18χρονος Μάριο Πίντο, που πυροβολήθηκε στις 25/8 στο μάτι και χαροπαλεύει) και, τέλος, την εν ψυχρώ δολοφονία με σφαίρα στο στήθος του 16χρονου Μανουέλ Γκουτιέρε.
Μαζί με αυτά δεν μεταφέρετε και η εικόνα του ενός εκατομμυρίου Χιλιανών που συγκεντρώθηκαν στο πάρκο Ο’Χίγκινς για να διαμαρτυρηθούν μαζί με τους φοιτητές της χώρας.
Jaquou Utopie
Αφήστε μια απάντηση