Δεν έτυχε, πέτυχε

Από την “Ελευθεροτυπία”:

Πρόβλεψη χρεοκοπίας
ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΤΩΝ «NEW YORK TIMES» ΓΙΑ ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΔΝΤ

Το ΔΝΤ φέρει σοβαρή ευθύνη για τη μη έγκαιρη αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Νιου Γιορκ Τάιμς». Στο χθεσινό τους φύλλο, οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» αποκάλυψαν ότι υπήρχε προσχέδιο του Ταμείου από τα μέσα του 2009 που προέβλεπε χρεοκοπία της Ελλάδας, αλλά απεκρύβη ύστερα από πιέσεις της κυβέρνησης Καραμανλή.

Η εφημερίδα σε χθεσινό της μακροσκελές ρεπορτάζ, με τίτλο «Οι αρνήσεις που παγίδεψαν την Ελλάδα», αποκάλυψε ότι από τον Ιούνιο του 2009 οι τεχνοκράτες του ΔΝΤ, μέσω ενός προσχεδίου έκθεσής τους, προειδοποιούσαν: Η Ελλάδα μπαίνει σε μια εκτός ελέγχου περιδίνιση και το χρέος της μπορεί να οδηγήσει σε χρεοκοπία. Ομως οι Ελληνες αξιωματούχοι της κυβέρνησης Καραμανλή, αντιδρώντας, παραπονέθηκαν στο ΔΝΤ και έτσι τα συμπεράσματά του «κουκουλώθηκαν» με ευθύνη και των αξιωματούχων του Ταμείου. Η τελική έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα υποβάθμιζε τους κινδύνους για χρεοκοπία και τις συνέπειές της για την ευρωζώνη. Η «Ε» με ανταποκρίσεις της από τις ΗΠΑ είχε αποκαλύψει στο πρόσφατο παρελθόν ότι ο Γιώργος Παπανδρέου -μέσω οικείων πηγών του- ήταν πλήρως ενήμερος ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης για το περιεχόμενο του προσχεδίου και των πραγματικών συνθηκών της ελληνικής οικονομίας.

Οι «Νιου Γιορκ Τάιμς», καταγράφοντας στην ουσία το ιστορικό της κρίσης με άγνωστες και γνωστές λεπτομέρειες, υποστηρίζουν ότι σε όλες τις προσπάθειες να αποσοβηθεί η κρίση, οι εμπλεκόμενες πλευρές απέφευγαν να αναφέρουν τα συμπεράσματα του σχεδίου της έκθεσης του ΔΝΤ, ότι δηλαδή η Ελλάδα κινδυνεύει και θα πρέπει οπωσδήποτε να μειώσει το χρέος της. «Η αναδίπλωση του ΔΝΤ ήταν μόνο ένα μικρό στοιχείο σε ένα ευρύ πλέγμα άρνησης που βοήθησε να οδηγηθεί η Ελλάδα στο χείλος της καταστροφής και απειλεί να διαλύσει το ευρώ», αναφέρουν οι «Τάιμς». «Πολιτικοί, τραπεζίτες και αξιωματούχοι υποτίμησαν τους κινδύνους. Τα τελευταία δύο χρόνια, πολλοί από τους υπευθύνους πρόσφεραν λύσεις που απλά άφησαν το πρόβλημα να κακοφορμίσει» σημειώνουν .

Ο βασικός υπέρμαχος της άρνησης ήταν ο τότε επικεφαλής της ΕΚΤ, Ζακ-Κλοντ Τρισέ, ο οποίος επέμενε πως δεν επιτρέπεται σε καμιά ευρωπαϊκή χώρα να πτωχεύσει.
…
Η πρόσφατη απόφαση της 27ης Οκτωβρίου για τη νέα δανειακή σύμβαση εκτιμήθηκε από τους ειδικούς ως ακόμη μια μορφή άρνησης. «Πρέπει να έχεις ένα πιεστικό στοιχείο για να το κάνεις να λειτουργήσει» είπε ο Μίτου Γκουλάστι, ένας ειδικός σε θέματα χρεοκοπίας του Πανεπιστημίου Duke. «Το να μην το αποδέχεσαι, σημαίνει ότι ζεις σε έναν παραμυθένιο κόσμο, όπως η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων».

Εμείς βέβαια υπενθυμίζουμε μια εξαιρετική ανάλυση του M. Pettis, γνωστού αρθρογράφου των Financial Times και πανεπιστημιακού καθηγητή, ο οποίος, αν και προφανώς είναι με το μέρος της άρχουσας τάξης, είχε τη διορατικότητα και την ειλικρίνεια να γράψει μια πολύ καλύτερο άρθρο εδώ και πάνω από ένα χρόνο. Την ανάλυση αυτή την είχαμε μεταφράσει τότε (το σχετικό λινκ μπορείτε να το βρείτε κλικάροντας εδώ), και αυτό που εν ολίγοις λέει ο Pettis -και έχει δίκιο- είναι ότι οι τράπεζες δεν έκαναν “λάθος”, ούτε “εθελοτυφλούσαν”.

Αντίθετα, οι τράπεζες ήξεραν πολύ καλά ότι η Ελλάδα είναι χρεωκοπημένη, απλά καθυστερούσαν, και εξακολουθούν να καθυστερούν, ώστε να κερδίσουν χρόνο για να αρπάξουν “πακέτα σωτηρίας”, και έτσι να μπορούν σήμερα να αντέξουν τις -αναπόφευκτες- απώλειες που θα έχουν και να μη χρεωκοπήσουν.

Και όσο περνά ο καιρός, τόσο περισσότερα θα αρπάζουν οι τράπεζες, και άρα τόσο περισσότερα κουρέματα θα αποδέχονται, μέχρι που τελικά θα επισημοποιήσουν τη χρεωκοπία, αφού όμως πρώτα έχουν ρημάξει τα πάντα στο πέρασμα τους.

Εδώ ένα απόσπασμα από το άρθρο του Pettis (γραμμένο τον Ιούνιο του 2010):

υπάρχουν τουλάχιστον πέντε πράγματα που μπορούμε να «προβλέψουμε» με κάποιο βαθμό εμπιστοσύνης από την εξέταση των ιστορικών προηγούμενων:

1. Το ευρώ δεν θα επιβιώσει στη σημερινή του μορφή.

Θα πρέπει πάντα να αντιμετωπίζουμε με σκεπτικισμό τη δυνατότητα επιβίωσης του ευρώ. Υπάρχει μια ιστορία νομισματικών ενώσεων μεταξύ κρατών, από την οποία μπορούμε να εξαγάγουμε δύο λογικά συμπεράσματα. Πρώτον, χωρίς φορολογική ενοποίηση, όπως συνέβη στις ΗΠΑ μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο ή στη «γερμανική Τελωνειακή Ένωση» υπό Πρωσική κατοχή, τα κοινά νομίσματα δεν είναι και τόσο μόνιμη σχέση, όπως άλλωστε και άλλες μορφές νομισματικής ολοκλήρωσης, όπως η συμμόρφωση με τον κανόνα του χρυσού ή του ασημιού.

Χωρίς ισχυρούς μηχανισμούς για την απορρόφηση των ανισορροπιών που εμφανίζονται σε διάφορα τμήματα της οικονομίας [και η Ευρώπη περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές οικονομίες] οι χώρες συνήθως αναγκάζονται να βασίζονται στη νομισματική αναπροσαρμογή [σημ.: Εννοεί ότι πχ θα μπορούσαν να τυπώσουν χρήμα, υποτιμώντας το νόμισμα τους]. Η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση εξαλείφει αυτό το είδος του μηχανισμού προσαρμογής, αφήνοντας τις χώρες με δύο μόνο, βάναυσα δύσκολες επιλογές για την προσαρμογή εκτός από την έξοδο από την ευρωζώνη – χρεωκοπία [ή στάση πληρωμών], ή μακρές περιόδους αποπληθωρισμού και ανεργίας.
…
Όσο δύσκολο κι αν είναι, η επιλογή εξόδου από το ευρώ είναι πιθανό να είναι πολύ λιγότερο δυσάρεστη για πολλές χώρες από χρεωκοπίες ή μακρές περιόδους υψηλής ανεργίας
…
4. Η οικονομική ανάκαμψη στις χώρες που επλήγησαν από την κρίση δεν θα ξεκινήσει μέχρι να αναγνωριστούν ως χρεωκοπημένα και λάβουν άφεση του χρέους από τους πιστωτές τους.

Πριν από κάθε κήρυξη πτώχευσης υπάρχει η ψευδαίσθηση ότι η πιστώτρια χώρα αντιμετωπίζει απλώς ένα βραχυπρόθεσμο πρόβλημα χρηματοδότησης, καθώς και ότι με πολλή πειθαρχία και λίγη καλή θέληση θα είναι σε θέση να συνεχίσει την πορεία της από την κρίση. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου πολλές «λύσεις» αναδιάρθρωσης του χρέους προτείνονται – οι οποίες συνεπάγονται την αύξηση του χρέους, και συχνά με τον πιο οικονομικά αποσταθεροποιητικό τρόπο – που καθιστούν αναπόφευκτα την τελική επίλυση της κρίσης πολύ πιο δύσκολη και οι οποίες αυξάνουν σημαντικά τα ασφάλιστρα για την περίπτωση χρεωκοπίας. Το πιο διαβόητο πρόσφατο παράδειγμα των τρομερών αυτών «λύσεων» ήταν το χρέος της Αργεντινής το 2001, με την οποία ναδιάρθρωση του οποίου αυξήθηκε δραματικά το σύνολο των υποχρεώσεων της χώρας ενώ απεγνωσμένα προσπαθούσε να διατηρήσει την ψευδαίσθηση ότι κάπως θα μπορούσε να έχει ανάπτυξη και έτσι να αποπληρώσει το χρέος της.

Η Ελλάδα, και ίσως δύο ή τρεις άλλες χώρες, απλά δεν μπορούν να επιστρέψουν ποσά που χρωστάνε. Τελικά πρόκειται να χρεωκοπήσουν, και στη συνέχεια, στη διαδικασία αναδιάρθρωσης, θα λάβουν επαρκή μείωση του χρέους που θα τους επιτρέπει να επιστρέψουν σε μια υγιή βάση και με μια εύλογο προοπτική αποπληρωμής. Αλλά για όσο διάστημα διατηρούν το πρόσχημα ότι μπορούν και θα επιστρέψουν το πλήρες οφειλόμενο ποσό, οι προκύπτουσες στρεβλώσεις στην οικονομία θα σημαίνουν ότι οι επιχειρήσεις θα από-επενδύουν και η χώρα δεν θα έχει ανάπτυξη.

Το ιστορικό προηγούμενο καθιστά σαφές ότι, όσο το κράτο-δανειολήπτης είναι αναγκασμένο να αποπληρώνει ένα μη-αποπληρώσιμο χρέος, δεν θα έχει ανάπτυξη. Τελικά, όπως έχει συμβεί σχεδόν σε κάθε προηγούμενη παρόμοια περίπτωση, οι πιστωτές και οι οφειλέτες θα αναγνωρίσουν την πραγματικότητα και θα βρουν ένα ένα σχέδιο για haircut του χρέους που θα επιτρέψει στην οικονομία να επιστρέψει στην ανάπτυξη. Μέχρι τότε, αναμένουμε χαμηλή ανάπτυξη, υψηλή ανεργία, και συνεχείς μάχες για το χρέος.

Πόσο καιρό θα χρειαστεί για τον κόσμο να το πάρει απόφαση ότι είναι αναπόφευκτο; Αυτό μας οδηγεί στο πέμπτο πράγμα που μπορούμε να μάθουμε από τα ιστορικά προηγούμενα.

5. Η χρεωκοπία της Ελλάδας δεν θα αναγνωριστεί επίσημα για πολλά χρόνια.

Όταν οι περισσότερες από τις υποχρεώσεις του χρεωκοπημένου κράτους ήταν κατανεμημένες σε μια ευρεία ποικιλία ομολογιούχων, οι δυνάμεις της αγοράς ενεργούσαν αρκετά γρήγορα για να αναγκάσουν άφεση (haircut) χρέους. Ανεξόφλητα ομόλογα λαμβάνουν μεγάλες εκπτώσεις, και είναι πολύ πιο εύκολο για κάποιον που αγόρασε το χρέος στο 1/3 της ονομαστική αξία του να συμφωνήσει με 50% άφεση του χρέους από ό, τι για κάποιον που έκανε το αρχικό δάνειο.

Αλλά τα πράγματα είναι διαφορετικά με την τρέχουσα κατανομή των χρεών των χρεωκοπημένων ευρωπαϊκών κρατών, όπως ήταν και με τα κρατικά δάνεια της δεκαετίας του 1970. Είναι συγκεντρωμένα στο εσωτερικό του τραπεζικού συστήματος, και οι τράπεζες δεν μπορούν να αντέξουν τις απώλειες χωρίς οι ίδιες να καταρρεύσουν σε χρεοκοπία.

Αυτό δεν μπορεί να επιτραπεί να συμβεί. Η κρίση του χρέους των ΛΑΧ της δεκαετίας του 1980 μαινόταν για σχεδόν μια ολόκληρη δεκαετία – μια δεκαετία παύσης πληρωμών, φυγής κεφαλαίων, και έντονα χαμηλής ανάπτυξης – πριν οι πιστωτές επισήμως αναγνώρισαν ότι οι περισσότεροι αγωνιζόμενοι δανειολήπτες δεν θα μπορούσαν να εξοφλήσουν το χρέος τους και χρειάζονταν μερική άφεση χρέους. Η πρώτη επίσημη αναγνώριση της διαγραφής χρεών συνέβη με το σχέδιο αναδιάρθρωσης του Μεξικού Brady το 1990. Η ανάπτυξη επέστρεψε στις περισσότερες χώρες μόνο αφότου κατέστη σαφές ότι θα λάβουν άφεση χρέους.

Γιατί πήρε τόσο καιρό; Ήταν οι τράπεζες ηλίθιες; Όχι, οι τράπεζες γνώριζαν πολύ καλά ότι δεν επρόκειτο να πάρουν πίσω τα χρήματά τους ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, αλλά για να το αναγνωρίσουν επίσημα αυτό θα έπρεπε να χάσουν περισσότερα κεφάλαια για την απορρόφηση των ζημιών από όσα είχαν. Η αναγνώριση του προφανούς έπρεπε λοιπόν να καθυστερήσει σχεδόν μία ολόκληρη δεκαετία, ώστε οι τράπεζες να οικοδομήσουν ένα επαρκές κεφάλαιο ως «μαξιλάρι» για την απορρόφηση των ζημιών. [σημ.: χάστε τώρα εσείς μισθούς, συντάξεις, θέσεις εργασίας, ωράρια, κτλ, ώστε να αρπάξουν οι τράπεζες τα “πακέτα σωτηρίας” τους, ώστε να βγουν αυτές αλώβητες, και εσείς να ζήσετε σα νέοι κολλίγοι του μεσαίωνα]

Το ίδιο και με την Ευρωπαϊκή κρίση. Ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού χρέους κατέχεται από ευρωπαϊκές τράπεζες, και απλά δεν έχουν αρκετό κεφάλαιο για να απορροφήσουν τις ζημίες του ελληνικού χρέος, πόσο μάλλον αν η Ελλάδα συνοδεύεται από την Πορτογαλία, την Ισπανία και άλλες. Οι τράπεζες θα πρέπει πρώτα να ανοικοδομήσουν τις κεφαλαιακές βάσεις τους για να μπορέσουν να παραδεχτούν το αυτονόητο, και αυτό θα μπορούσε να διαρκέσει αρκετά χρόνια.

Έτσι, είμαστε καταδικασμένοι να περάσουμε το μεγαλύτερο μέρος της επόμενης δεκαετίας, με αναβολή της επίλυσης της κρίσης, ενώ οι τράπεζες ανοικοδομήσουν την οικονομική τους βάση. Μέχρι να το κάνουν, όλοι θα προσποιηθούμε ότι η Ελλάδα δεν είναι χρεωκοπημένη και ότι οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες δεν θα έχουν κρίση. Εν τω μεταξύ, καμία από αυτές τις χώρες δε θα μπορέσει να έχει ανάπτυξη.