Μια παρουσίαση του Βιβλίου* “Σελανίκ” του Βασίλη Τσιράκη** από τον Αντώνη Κασίτα
Σελανίκ, Σολούν, Σαλονίκ, Θεσσαλονίκη,
…ή όπως και να ονομαστεί η πόλη, το ζήτημα είναι η ιστορία που κουβαλά στους (δρ)ώμους της. Σελανίκ, το όνομα που διάλεξε για τίτλο στο βιβλίο του ο Βασίλης Τσιράκης, στα σεφαραδίτικα; στα τουρκικά; σε κάποια άλλη γλώσσα; δεν γνωρίζω, άλλωστε οι γλώσσες, επίσημες, που ομιλούνταν την εποχή εκείνη ήταν πάνω από έξι. Ιστορικό μυθιστόρημα, νουβέλα, ιστοριογράφημα; Καμία απολύτως σημασία δεν έχει το είδος του γραφήματος, η ουσία είναι ότι πιάνοντας το βιβλίο στο χέρι σου θέλεις να το ρουφήξεις ολάκερο, άσπρο πάτο που θα έλεγαν οι Σαλονικοί απάχηδες της εποχής.
Ζώντας εδώ και πολλά χρόνια στη Θεσσαλονίκη ο συγγραφέας, ακολουθεί πιστά το ρητό: «όπου γης και πατρίς» κάνοντας την πόλη δική του ολοκληρωτικά, ενώ η ματιά του στην ιστορία της πόλης του είναι από την ταξική μεριά, αφού γνωστό τοις πάσοις, ότι η ιστορία γράφεται κι αλλιώς απ’ ότι η επισήμως καταγεγραμμένη, ούτως πως η ιστορία είναι ιστορία των ταξικών αγώνων αν το καλοεξετάσει κανείς.
Ο 20ος αιώνας βρίσκει την πόλη, ακόμη, στην επικράτεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από εκεί χρονικά ξεκινά την αφήγησή του ο Βασίλης Τσιράκης παραμονή πρωτοχρονιάς στα 1900 και φτάνει μέχρι το 1916, ελάχιστα χρόνια αφ’ ότου η Θεσσαλονίκη προσπαθεί να ενοποιηθεί μα την υπόλοιπη Ελλάδα και να εξελληνιστεί πλήρως.
Μια πόλη με τόση πολυγλωσσία, δεν μπορεί παρά να είναι πόλη του εμπορίου και της πρώτης βιομηχανίας, εκεί λοιπόν οι πρώτες οργανώσεις, οι πρώτες απεργίες, οι πρώτες εξεγέρσεις. Οι προβοκάτσιες όλων των στρατών που ήθελαν να παίξουν τα δικά τους παιχνίδια σε μια καταρρέουσα οθωμανική αυτοκρατορία. Η πόλη που γεννήθηκαν δύο επιφανείς τούρκοι που σημάδεψαν την ιστορία. Ο ένας στρατιωτικός και πολιτικός, ο Μουσταφά Ριζά, γνωστότερος ως Κεμάλ Ατατούρκ. Ο δεύτερος ένας άνθρωπος που λάμπρυνε τις τέχνες και τον παγκόσμιο πολιτισμό, ο ποιητής Ναζίμ Χιχμέτ.
«Κανείς δεν μένει χωρίς πατρίδα όσο υπάρχει η Θεσσαλονίκη», είχε γράψει ο Νικηφόρος Χούμνος περί τον 14ο αιώνα. Στους αιώνες της ιστορίας της η Σελανίκ ήταν ας πούμε κάτι σαν μια νέα Ιερουσαλήμ, με τις εθνότητες άλλοτε να ζουν αρμονικά μεταξύ τους και άλλοτε να σφάζονται, αμνοί εν τη σφαγή οι λαοί, στα κάθε λογής παιχνίδια της κάθε εξουσίας. Μοιραίο μια πόλη με τη γεωγραφική θέση της Θεσσαλονίκης να γίνεται συνεχώς το μήλον της έριδος από τους στρατοκράτες κάθε εποχής. Όμως παρ’ όλα αυτά οι διάφορες εθνότητες κατάφερναν τελικά να ζουν για αιώνες αρμονικά μεταξύ τους.
Είχα την τύχη να είμαι από αυτούς που είχαν διαβάσει το βιβλίο στην πρώτη του γραφή, ως σενάριο για κινηματογραφική ταινία. Κάλλιστα θα μπορούσε να συμβεί αυτό, αφού ο συγγραφέας και στο βιβλίο ακολουθεί κινηματογραφική γραφή.
Αγαπά ιδιαίτερα τον κινηματογράφο ο Βασίλης Τσιράκης και έχει ασχοληθεί και με αυτή την τέχνη. Οι προτάσεις του μακροπερίοδες, παράγραφος και πρόταση σχεδόν, δίνουν μια ιδιαίτερη γοητεία στην ανάγνωση και θαρρείς οι εικόνες που περιγράφει, χωρίς να είναι φλύαρες, αλλά έχοντας έναν λόγο μεστό και συμπαγή, να είναι βγαλμένες, ή θα μπορούσαν να είναι, μέσα από πλάνα του αείμνηστου Θόδωρου Αγγελόπουλου. Αντιγράφω απ’ το βιβλίο:
«…αποφάσισε να περπατήσει για μια ακόμη φορά τα δαιδαλώδη σοκάκια της, σε κάθε γωνιά ανακάλυπτε και κάτι καινούριο που είχε να κάνει όχι μόνο με τον ερχομό της Αρμέ ντ’ Οριέντ, αλλά και με τους πρόσφυγες που είχαν κατακλύσει την πόλη από τους αλλεπάλληλους πολέμους, υπολογίζοντας τους δύο νέους συγκάτοικους, ο πληθυσμός της θα έπρεπε τώρα να ξεπερνά τις τριακόσιες χιλιάδες ψυχές, αυτή η πόλη τα τελευταία χρόνια είχε περάσει τα μύρια όσα, είχε υποστεί μια πρωτόγνωρη τρομοκρατική ενέργεια και μια αιματηρή διένεξη που και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές δρούσαν στην παρανομία, είχε βιώσει την επανάσταση του Χουριέτ, τις πρώτες εργατικές απεργίες και είχε γεννήσει την πρώτη σοσιαλιστική οργάνωση της αυτοκρατορίας, είχε αντέξει σε δύο επιδημίες και μία χρεοκοπία, είχε φυλακίσει έναν σουλτάνο και είχε υποδεχθεί με όλες τις τιμές το διάδοχό του, είχε πάρει μέρος σε δύο συνεχόμενους τοπικούς πολέμους που το τέλος τους την είχαν βρει με άλλη κρατική υπόσταση, πασχίζοντας να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα είχε γίνει μάρτυρας της εν ψυχρώ δολοφονίας ενός βασιλιά, χωρίς να καταλάβει το πώς και το γιατί είχε καταληφθεί μέσα σ΄ ένα βράδυ από έναν πολυεθνικό στρατό που ξεπερνούσε τον πληθυσμό της και πριν προλάβει να σταθεί στα πόδια της είχε βαπτιστεί έδρα μιας επαναστατικής κυβέρνησης που είχε χωρίσει τη χώρα στα δύο βάζοντάς την στον πόλεμο που κατάτρυχε την Ευρώπη κι όλα αυτά σε δεκατρία μόλις χρόνια, η ιστορία προχωρά με τα κέφια της, άλλοτε σέρνεται βαριεστημένα κι άλλοτε τρέχει πίσω από το χρόνο.»…
Η κινηματογραφική του γραφή περικλείει και ένα ακόμη στοιχείο της κινηματογραφικής γλώσσας, τα «φλας μπακ», πολλές φορές πρέπει να συγκεντρωθείς πολύ στην ανάγνωση για να καταλάβεις αν βρίσκεσαι σε ενεστώτα χρόνο της αφήγησης ή σε παρακείμενο. Όμως αυτό το είδος γραφής καθόλου μα καθόλου δεν είναι αρνητικό της αφήγησης.
Σε μια περίοδο που η πόλη γιορτάζει τα εκατό χρόνια από την «απελευθέρωσή» της, ο συγγραφέας προσθέτει πολλά ιστορικά στοιχεία, ιδωμένα μέσα από το πρίσμα της διαλεκτικής, που δεν καταγράφονται στα επίσημα κιτάπια της ιστορίας. Πως θα μπορούσε να συμβεί αυτό όταν η επίσημη ιστορία της Ελλάδας και της Θεσσαλονίκης, είναι γραμμένη από χέρια που βουτάνε την πένα στο μελανοδοχείο του «εθνικισμού» και εδώ ακριβώς βρίσκεται η μεγάλη συμβολή του Βασίλη Τσιράκη που αναλύει και γράφει την άλλη ιστορία, την πραγματική. Την ιστορία και των ταξικών αγώνων. Πολλά πρόσωπα υπαρκτά παρελαύνουν στις σελίδες του βιβλίου, Μπεναρόγια, Ατατούρκ, Πικάσο, Λένιν, Σαράιγ, Βενιζέλος, Κοτοπούλη και βέβαια οι βαρκάρηδες της Θεσσαλονίκης, μιας αναρχικής οργάνωσης, που δίνουν μια ιδιαίτερη γοητεία στην ανάγνωση και αποτελούν εύρημα του συγγραφέα του ιστορικού μυθιστορήματος,
Εν κατακλείδι το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί, ειδικά σήμερα και θα μπορούσε να γίνει ένα εργαλείο σκέψης, ούτως ώστε η ιστορία να μην επαναληφθεί, αλλά να προχωρήσει στο διηνεκές, καταγράφοντας και τις νίκες του εργατικού κινήματος, όπως ίσως προστάζει το μέλλον. –
Πλανόδιος αριστερός
Αντώνης Κασίτας.
*Το βιβλίο κυκλοφόρησε από τις τις εκδόσεις “ΤΟΠΟΣ”, τον Απρίλιο του 22012
**Ο συγγραφέας Βασίλης Τσιράκης ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη και σύντομα θα έχουμε τη χαρά να τον φιλοξενούμε στο ρ/σταθμό μας.
Αφήστε μια απάντηση