Ευρωζώνη, ή μήπως γερμανική αυτοκρατορία;

Θα έλεγα ότι υπάρχουν τουλάχιστον πέντε πράγματα που μπορούμε να «προβλέψουμε» με κάποιο βαθμό εμπιστοσύνης από την εξέταση των ιστορικών προηγούμενων:

1. Το ευρώ δεν θα επιβιώσει στη σημερινή του μορφή.

Θα πρέπει πάντα να αντιμετωπίζουμε με σκεπτικισμό τη δυνατότητα επιβίωσης του ευρώ. Υπάρχει μια ιστορία νομισματικών ενώσεων μεταξύ κρατών, από την οποία μπορούμε να εξαγάγουμε δύο λογικά συμπεράσματα. Πρώτον, χωρίς φορολογική ενοποίηση, όπως συνέβη στις ΗΠΑ μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο ή στη «γερμανική Τελωνειακή Ένωση» υπό Πρωσική κατοχή, τα κοινά νομίσματα δεν είναι και τόσο μόνιμη σχέση, όπως άλλωστε και άλλες μορφές νομισματικής ολοκλήρωσης, όπως η συμμόρφωση με τον κανόνα του χρυσού ή του ασημιού.

Χωρίς ισχυρούς μηχανισμούς για την απορρόφηση των ανισορροπιών που εμφανίζονται σε διάφορα τμήματα της οικονομίας [και η Ευρώπη περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές οικονομίες] οι χώρες συνήθως αναγκάζονται να βασίζονται στη νομισματική αναπροσαρμογή [σημ.: Εννοεί ότι πχ θα μπορούσαν να τυπώσουν χρήμα, υποτιμώντας το νόμισμα τους]. Η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση εξαλείφει αυτό το είδος του μηχανισμού προσαρμογής, αφήνοντας τις χώρες με δύο μόνο, βάναυσα δύσκολες επιλογές για την προσαρμογή εκτός από την έξοδο από την ευρωζώνη – χρεωκοπία [σ.σ. ή στάση πληρωμών], ή μακρές περιόδους αποπληθωρισμού και ανεργίας.

Έτσι, μαζί με πολύ υψηλά επίπεδα κινητικότητας των κεφαλαίων (τα οποία διαθέτει η Ευρώπη σε κάποιο βαθμό) και κινητικότητας του εργατικού δυναμικού (τα οποία έχει σε πολύ μικρότερο βαθμό), η Ευρώπη χρειαζόταν μια φορολογική ενοποίηση σε μεγάλο βαθμό. Εξήγησα ήδη αλλού γιατί νομίζω ότι αυτό ήταν πάντα πολύ απίθανο. Όσο δύσκολο κι αν είναι, η επιλογή εξόδου από το ευρώ είναι πιθανό να είναι πολύ λιγότερο δυσάρεστη για πολλές χώρες από χρεωκοπίες ή μακρές περιόδους υψηλής ανεργίας
…
Δεύτερον, όταν πετυχαίνουν τα κοινά νομίσματα μεταξύ κρατών, τότε αυτό γίνεται σχεδόν πάντα κατά τις περιόδους της παγκόσμιας αύξησης της ρευστότητας και της διεύρυνσης των διεθνών ροών κεφαλαίου. Καμία νομισματική ένωση δεν ήταν ποτέ σε θέση να επιβιώσει της μεγάλης νομισματικής συστολής που έρχεται με το τέλος μιας περιόδου παγκοσμιοποίησης.
…
Πότε λοιπόν θα έχουμε αποχωρήσεις από τις χώρες του ευρώ; Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ περιέγραψε κάποτε τη διαδικασία της χρεωκοπίας ως εξής: “Αρχικά αργά. Μετά, κατευθείαν.” Αυτό δεν είναι πολύ ακριβής περιγραφή, το ξέρω, αλλά μαντεύω ότι η υποστήριξη για το ευρώ θα διαβρωθεί πολύ αργά έως ότου ξαφνικά γίνει αναπόφευκτο και τότε η διαδικασία θα γίνει τόσο γρήγορα που θα κόβει την ανάσα.
…
Κατά τη γνώμη μου, το τρέχον σύνολο των κρίσεων, αρχίζοντας με τη sub-prime κρίση στις ΗΠΑ και εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο, δεν είναι μια βραχυπρόθεσμη κρίση ρευστότητας, όπως LTCM, ή η ασιατική κρίση, ή η μεξικανική κρίση του 1994. Νομίζω ότι αυτή είναι πιθανό να είναι ένα από αυτά τα μεγάλα γεγονότα, που σηματοδοτούν μια σημαντική αναπροσαρμογή στον κόσμο. Στη διάρκεια τέτοιων γεγονότων, οι μαζικές ανισορροπίες που είχαν δημιουργηθεί κατά τη διάρκεια του μεγάλου κύκλου της παγκοσμιοποίησης, που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 θα «λυθούν».

Με άλλα λόγια, όχι μόνο η Ελλάδα θα χειροτερεύσει, αλλά δεν θα είναι καθόλου το τέλος της κρίσης. Πολύ περισσότερες χώρες της Νότιας Ευρώπης, της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας πρόκειται να παγιδευτούν σε αυτή (την κρίση) πριν από τη λήξη της.
…
4. Η οικονομική ανάκαμψη στις χώρες που επλήγησαν από την κρίση δεν θα ξεκινήσει μέχρι να αναγνωριστούν ως χρεωκοπημένα και λάβουν άφεση του χρέους από τους πιστωτές τους.

Πριν από κάθε κήρυξη πτώχευσης υπάρχει η ψευδαίσθηση ότι η πιστώτρια χώρα αντιμετωπίζει απλώς ένα βραχυπρόθεσμο πρόβλημα χρηματοδότησης, καθώς και ότι με πολλή πειθαρχία και λίγη καλή θέληση θα είναι σε θέση να συνεχίσει την πορεία της από την κρίση. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου πολλές «λύσεις» αναδιάρθρωσης του χρέους προτείνονται – οι οποίες συνεπάγονται την αύξηση του χρέους, και συχνά με τον πιο οικονομικά αποσταθεροποιητικό τρόπο – που καθιστούν αναπόφευκτα την τελική επίλυση της κρίσης πολύ πιο δύσκολη και οι οποίες αυξάνουν σημαντικά τα ασφάλιστρα για την περίπτωση χρεωκοπίας. Το πιο διαβόητο πρόσφατο παράδειγμα των τρομερών αυτών «λύσεων» ήταν το χρέος της Αργεντινής το 2001, με την οποία ναδιάρθρωση του οποίου αυξήθηκε δραματικά το σύνολο των υποχρεώσεων της χώρας ενώ απεγνωσμένα προσπαθούσε να διατηρήσει την ψευδαίσθηση ότι κάπως θα μπορούσε να έχει ανάπτυξη και έτσι να αποπληρώσει το χρέος της.

Η Ελλάδα, και ίσως δύο ή τρεις άλλες χώρες, απλά δεν μπορούν να επιστρέψουν ποσά που χρωστάνε. Τελικά πρόκειται να χρεωκοπήσουν, και στη συνέχεια, στη διαδικασία αναδιάρθρωσης, θα λάβουν επαρκή μείωση του χρέους που θα τους επιτρέπει να επιστρέψουν σε μια υγιή βάση και με μια εύλογο προοπτική αποπληρωμής. Αλλά για όσο διάστημα διατηρούν το πρόσχημα ότι μπορούν και θα επιστρέψουν το πλήρες οφειλόμενο ποσό, οι προκύπτουσες στρεβλώσεις στην οικονομία θα σημαίνουν ότι οι επιχειρήσεις θα από-επενδύουν και η χώρα δεν θα έχει ανάπτυξη.

Το ιστορικό προηγούμενο καθιστά σαφές ότι, όσο το κράτο-δανειολήπτης είναι αναγκασμένο να αποπληρώνει ένα μη-αποπληρώσιμο χρέος, δεν θα έχει ανάπτυξη. Τελικά, όπως έχει συμβεί σχεδόν σε κάθε προηγούμενη παρόμοια περίπτωση, οι πιστωτές και οι οφειλέτες θα αναγνωρίσουν την πραγματικότητα και θα βρουν ένα ένα σχέδιο για haircut του χρέους που θα επιτρέψει στην οικονομία να επιστρέψει στην ανάπτυξη. Μέχρι τότε, αναμένουμε χαμηλή ανάπτυξη, υψηλή ανεργία, και συνεχείς μάχες για το χρέος.

Πόσο καιρό θα χρειαστεί για τον κόσμο να το πάρει απόφαση ότι είναι αναπόφευκτο; Αυτό μας οδηγεί στο πέμπτο πράγμα που μπορούμε να μάθουμε από τα ιστορικά προηγούμενα.

5. Η χρεωκοπία της Ελλάδας δεν θα αναγνωριστεί επίσημα για πολλά χρόνια.

Όταν οι περισσότερες από τις υποχρεώσεις του χρεωκοπημένου κράτους ήταν κατανεμημένες σε μια ευρεία ποικιλία ομολογιούχων, οι δυνάμεις της αγοράς ενεργούσαν αρκετά γρήγορα για να αναγκάσουν άφεση (haircut) χρέους. Ανεξόφλητα ομόλογα λαμβάνουν μεγάλες εκπτώσεις, και είναι πολύ πιο εύκολο για κάποιον που αγόρασε το χρέος στο 1/3 της ονομαστική αξία του να συμφωνήσει με 50% άφεση του χρέους από ό, τι για κάποιον που έκανε το αρχικό δάνειο.

Αλλά τα πράγματα είναι διαφορετικά με την τρέχουσα κατανομή των χρεών των χρεωκοπημένων ευρωπαϊκών κρατών, όπως ήταν και με τα κρατικά δάνεια της δεκαετίας του 1970. Είναι συγκεντρωμένα στο εσωτερικό του τραπεζικού συστήματος, και οι τράπεζες δεν μπορούν να αντέξουν τις απώλειες χωρίς οι ίδιες να καταρρεύσουν σε χρεοκοπία.

Αυτό δεν μπορεί να επιτραπεί να συμβεί. Η κρίση του χρέους των ΛΑΧ της δεκαετίας του 1980 μαινόταν για σχεδόν μια ολόκληρη δεκαετία – μια δεκαετία παύσης πληρωμών, φυγής κεφαλαίων, και έντονα χαμηλής ανάπτυξης – πριν οι πιστωτές επισήμως αναγνώρισαν ότι οι περισσότεροι αγωνιζόμενοι δανειολήπτες δεν θα μπορούσαν να εξοφλήσουν το χρέος τους και χρειάζονταν μερική άφεση χρέους. Η πρώτη επίσημη αναγνώριση της διαγραφής χρεών συνέβη με το σχέδιο αναδιάρθρωσης του Μεξικού Brady το 1990. Η ανάπτυξη επέστρεψε στις περισσότερες χώρες μόνο αφότου κατέστη σαφές ότι θα λάβουν άφεση χρέους.

Γιατί πήρε τόσο καιρό; Ήταν οι τράπεζες ηλίθιες; Όχι, οι τράπεζες γνώριζαν πολύ καλά ότι δεν επρόκειτο να πάρουν πίσω τα χρήματά τους ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, αλλά για να το αναγνωρίσουν επίσημα αυτό θα έπρεπε να χάσουν περισσότερα κεφάλαια για την απορρόφηση των ζημιών από όσα είχαν. Η αναγνώριση του προφανούς έπρεπε λοιπόν να καθυστερήσει σχεδόν μία ολόκληρη δεκαετία, ώστε οι τράπεζες να οικοδομήσουν ένα επαρκές κεφάλαιο ως «μαξιλάρι» για την απορρόφηση των ζημιών. [σημ.: χάστε τώρα εσείς μισθούς, συντάξεις, θέσεις εργασίας, ωράρια, κτλ, ώστε να αρπάξουν οι τράπεζες τα “πακέτα σωτηρίας” τους, ώστε να βγουν αυτές αλώβητες, και εσείς να ζήσετε σα νέοι κολλίγοι του μεσαίωνα]
…
Το ίδιο και με την Ευρωπαϊκή κρίση. Ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού χρέους κατέχεται από ευρωπαϊκές τράπεζες, και απλά δεν έχουν αρκετό κεφάλαιο για να απορροφήσουν τις ζημίες του ελληνικού χρέος, πόσο μάλλον αν η Ελλάδα συνοδεύεται από την Πορτογαλία, την Ισπανία και άλλες. Οι τράπεζες θα πρέπει πρώτα να ανοικοδομήσουν τις κεφαλαιακές βάσεις τους για να μπορέσουν να παραδεχτούν το αυτονόητο, και αυτό θα μπορούσε να διαρκέσει αρκετά χρόνια. [σημ.: Και μάλιστα, όχι μόνο οι γαλλικές και γερμανικές τράπεζες είναι οι κύριοι δανειστές, και θα χρεωκοπήσουν αν εμείς τους πούμε στάση πληρωμών, αλλά αυτό θα έχει αλυσιδωτές αντιδράσεις – για παράδειγμα και η τράπεζα της Αγγλίας παραδέχτηκε πρόσφατα ότι θα έχει σοβαρό πρόβλημα, μιας και όλες οι τράπεζες του κόσμου είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους: “The Bank of England said the sovereign debt crisis in Europe had increased the risk of instability in the U.K. financial system, and banks need to raise more capital to guard against shocks.. U.K. banks are “particularly exposed” to the French and German banking systems, which account for about a quarter of their claims on banks globally, the central bank said”. Την ίδια ώρα, ο Ζαν Κλοντ Τρισέ αναφέρει ότι “Όλες [οι τράπεζες] θα είχαν εξαφανιστεί εάν δεν τις είχαμε σώσει, αυτό είναι το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε”, χωρίς βέβαια να βγάζει τσιμουδιά ποιος πληρώνει το μάρμαρο για αυτή τη σωτηρία των τραπεζών, που αποδεικνύει ότι το “αόρατο χέρι της αγοράς” δεν υπάρχει, υπάρχουν όμως οι -εντελώς ορατές- χερούκλες των τραπεζιτών που επιδίδονται σε πλιάτσικο εναντίον μας]

Νέα μέτρα φέρνει η αναθεώρηση των στοιχείων για το έλλειμμα και το χρέος του 2009 από τη Eurostat. Το περυσινό έλλειμμα ανεβαίνει στο 15,4% του ΑΕΠ από 13,6% που ήταν η προηγούμενη πρόβλεψη και το δημόσιο χρέος από το 115,1 % του ΑΕΠ εκτινάσσεται στο 126,8% του ΑΕΠ, δηλαδή αποδεικνύεται υψηλότερο κατά 11,7 ποσοστιαίες μονάδες. Η αναθεώρηση μεταβάλλει τα δημοσιονομικά στοιχεία τόσο για το 2010, όσο και για το 2011, διαμορφώνοντας νέες απαιτήσεις για μεγαλύτερη δημοσιονομική προσαρμογή. Το 2010 το έλλειμμα θα διατηρηθεί υψηλά στο 9,4% και το δημόσιο χρέος θα ανέλθει στο 144% του ΑΕΠ.

«Τα πάντα διακυβεύονται. Εάν το ευρώ αποτύχει, τότε η Ευρώπη θα αποτύχει», είπε η Μέρκελ απευθυνόμενη προς τους συνέδρους του CDU. Γι’ αυτό θέλουμε να γίνετε όλοι σκλάβοι μας και να μας υπακούτε χωρίς πολλά-πολλά
…
Οι προσπάθειες του Βερολίνου να επιτευχθεί συμφωνία για τη δημιουργία ενός μηχανισμού που θα επιτρέψει στην Ευρώπη να διαχειριστεί τυχόν μελλοντικές κρίσεις, μέσω της ανάληψης από τον ιδιωτικό τομέα μέρους του κόστους αναδιάρθρωσης χρέους κρατών μελών της ευρωζώνης, έχει προκαλέσει τις ανησυχίες του επενδυτικού κοινού στην Ευρώπη, επισημαίνει το πρακτορείο Ρόιτερ.

Όπως μεταδίδει το Ρόιτερ, ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου δήλωσε ότι η σκληρή στάση της Γερμανίας αναφορικά με την ανάληψη του βάρους ενδεχόμενης χρεοκοπίας (σ.σ. κράτους μέλους της ευρωζώνης) από τις τράπεζες και από τους κατόχους και τις αγορές ομολόγων θα μπορούσε να εξωθήσει ορισμένες οικονομίες σε χρεοκοπία και έχει επηρεάσει ανοδικά το επίπεδο των επιτοκίων στην Πορτογαλία και την Ιρλανδία.
Αυτό που γίνεται είναι ότι αν περάσει η πρόταση της Γερμανίας, θα χάσουν τα λεφτά τους και οι τοκογλύφοι ιδιώτες επενδυτές, που επειδή ακριβώς φοβούνται ότι θα χάσουν τα λεφτά τους, ΔΕ θα επενδύσουν σε ελληνικά/πορτογαλικά/ιρλανδικά, κτλ ομόλογα, και έτσι αυτές οι χώρες θα οδηγηθούν στη χρεωκοπία μια ώρα αρχίτερα
«Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει μια αυτοεπιβεβαιούμενη προφητεία….Αυτό θα μπορούσε να σπάσει πλάτες. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει οικονομίες στην χρεοκοπία, δήλωσε ο κ.Παπανδρέου στη διάρκεια επίσκεψής του στο Παρίσι.

Η Ελλάδα δεν τήρησε τις υποχρεώσεις της και δεν έχει εκπληρώσει τους όρους του μνημονίου για την εκταμίευση της τρίτης δόσης του δανείου των 110 δισ. ευρώ από ΕΕ και ΔΝΤ, δήλωσε ο Αυστριακός υπουργός Οικονομικών Γιόζεφ Πρελ, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο η Αυστρία να μην αποδεσμεύσει το μερίδιο που την αναλογεί για την τρίτη δόση του δανείου, το Δεκέμβριο.

Το αυστριακό μερίδιο υπολογίζεται σε 190 εκατ. ευρώ.

Ωστόσο, μετά την αναστάτωση που προκάλεσε η δήλωση αυτή στους κόλπους της ΕΕ, με πρώτη αντίδραση από τον εκπρόσωπο της Κομισιόν που μίλησε για πρόωρες δηλώσεις πριν η αξιολόγηση της τρόικας ολοκληρωθεί, ο κ. Πρελ ανασκεύασε, προσπαθώντας να ρίξει του τόνους: έπεσαν τα τηλέφωνα φαίνεται…

«αν η Ελλάδα δεν εκπληρώσει συγκεκριμένους όρους, θα πρέπει να το συζητήσουμε, αλλά είμαι έτοιμος να καταβάλω την δόση μας, αν τα νούμερα είναι σωστά».

The entire European Project is now at risk of disintegration, with strategic and economic consequences that are very hard to predict.

In a speech this morning, EU President Herman Van Rompuy (poet, and writer of Japanese and Latin verse) warned that if Europe’s leaders mishandle the current crisis and allow the eurozone to break up, they will destroy European Union itself.
…
currency unions do not eliminate risk: they merely switch it from currency risk to default risk. For that reason it was all the more important to have a workable mechanism for sovereign defaults and bondholder haircuts in place from the beginning, with clear rules that to establish the proper pricing of that risk.
…
Mr Delors told colleagues that any crisis would be a “beneficial crisis”, allowing the EU to break down resistance to fiscal federalism, and to accumulate fresh power. The purpose of EMU was political, not economic, so the objections of economists could happily be disregarded. Once the currency was in existence, EU states would have give up national sovereignty to make it work over time. It would lead ineluctably to the Monnet dream of a fully-fledged EU state. Bring the crisis on.

Behind this gamble, of course, was the assumption that any crisis could be contained at a tolerable cost once the imbalances of EMU’s one-size-fits-none monetary system had already reached catastrophic levels, and once the credit bubbles of Club Med and Ireland had collapsed. It assumed too that Germany, The Netherlands, and Finland would ultimately – under much protest – agree to foot the bill for a ‘Transferunion’.

We may soon find out whether either assumption is correct. Far from binding Europe together, monetary union is leading to acrimony and mutual recriminations.

Greece is now under an EU protectorate, or the “Memorandum” as they call it. This has prompted pin-prick terrorist attacks against anybody associated with EU rule. Ireland and Portugal are further behind on this road to serfdom, but they are already facing policy dictates from Brussels, but will soon be under formal protectorates as well in any case. Spain has more or less been forced to cut public wages by 5pc to comply with EU demands made in May. All are having to knuckle down to Europe’s agenda of austerity, without the offsetting relief of devaluation and looser monetary policy.

As this continues into next year, with unemployment stuck at depression levels or even creeping higher, it starts to matter who has political “ownership” over these policies. Is there full democratic consent, or is this suffering being imposed by foreign over-lords with an ideological aim? It does not take much imagination to see what this is going to do to concord in Europe.

My own view is that the EU became illegitimate when it refused to accept the rejection of the European Constitution by French and Dutch voters in 2005. There can be no justification for reviving the text as the Lisbon Treaty and ramming it through by parliamentary procedure without referenda, in what amounted to an authoritarian Putsch.

Ireland was the one country forced to hold a vote by its constitutional court. When this lonely electorate also voted no, the EU again disregarded the result and intimidated Ireland into voting a second time to get it “right”.

This is the behaviour of a proto-Fascist organization, so if Ireland now – by historic irony, and in condign retribution – sets off the chain-reaction that destroys the eurozone and the European Union, it will be hard to resist the temptation of opening a bottle of Connemara whisky and enjoying the moment. But resist one must. The cataclysm will not be pretty.

My one thought for all those old friends still working for the EU institutions is what will happen to their euro pensions if Mr Van Rompuy is right?

Σύμφωνα με διάφορες ευρωπαϊκές πηγές, τρία κράτη – η Βρετανία, η Σουηδία και η Ολλανδία – ήσαν τα πλέον αδιάλλακτα τη Δευτέρα το βράδυ κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με τον προϋπολογισμό του 2011.

«Αυτοί που νομίζουν ότι έχουν κερδίσει μια νίκη κατά των Βρυξελλών αυτοπυροβολήθηκαν στο πόδι», υποστήριξε ο κ. Μπαρόζο. «Αυτοί είναι οι δικαιούχοι των ευρωπαϊκών προγραμμάτων (πολίτες, επιχειρήσεις, πόλεις, δήμοι, περιφέρειες και αγροτικές κοινότητες), οι οποίοι θα αισθανθούν τον αντίκτυπο αυτής της αποτυχίας επίτευξης συμφωνίας.»

The European Union has been left without a budget for 2011 after talks between member states and the European Parliament collapsed. The stalemate is a victory for countries like Britain that do not want to give more power to the parliament.

European Union talks are famous for ending in last-minute breakthroughs during marathon negotiating sessions. But for once, late-night talks ended in deadlock as the EU failed to meet a deadline of midnight on Monday to reach an agreement over the bloc’s budget for 2011.

“Finland is already supporting Iceland, Latvia, Greece and, who knows, possibly Ireland and others,” said a Finnish EU source who spoke on condition of anonymity.

“The government will be politically dead if we accept something that is unacceptable to the average Finn. There is no way of explaining it to the average Finn that we are paying all this money but don’t know when it’s coming back.”